دریاچه ارومیه قربانی ساخت سدهای پُرشمار

هانیه قنادزاده- باورتان می‌شود که دریاچه‌ای به بزرگی ارومیه آخرین نفس‌هایش را می‌کشد؟ نمی‌دانم چند کشور در کل جهان تاکنون موفق به خشک کردن دریاچه خود شده‌اند! اما در کشورمان، ما تقریباً موفق به انجام آن شده‌ایم. کتاب تاریخ را که باز کنی، می‌توانی پی به تاریخ و عظمت این دریاچه به‌نفس افتاده ببری. دریاچه ارومیه به دوران باستان بازمی‌گردد؛ رومیان به دریاچه ماتیانوس و در متون اولیه فارسی آن را دریاچه اسپوتا می‌شناختند. این دریاچه در زمان امپراتوری هخامنشیان بخش مهمی از تمدن ایرانیان بوده است که از آن برای حمل‌ونقل، ماهیگیری و آبیاری استفاده می‌شده است. در دوره اشکانیان و ساسانیان این دریاچه به مرکز تولید نمک تبدیل شد. بعد‌ها دریاچه ارومیه با تولید نمک، ماهی و مروارید، همچنان یک منبع مهم اقتصادی بود. شهر تبریز که در مجاورت دریاچه قرار داشت به قطب تجاری بزرگ تبدیل شد. در قرن بیستم، این دریاچه به دلیل فعالیت‌های انسانی مانند استفاده بیش از حد از منابع آب، ساخت سد‌ها و تغییرات آب و هوایی با چالش‌های زیست‌محیطی زیادی مواجه شد. دریاچه ارومیه، به‌عنوان یک میراث طبیعی ارزشمند، نیازمند توجه فوری و اقدامات مؤثر برای نجات است. اگر سیاست‌های ناپایدار کنونی ادامه یابد، این دریاچه و اکوسیستم‌های اطراف آن به خطر خواهند افتاد. اکنون زمان آن است که با اصلاح مدیریت منابع آب و محدود کردن ساخت سدهای جدید، از مرگ این دریاچه جلوگیری کنیم. نجات دریاچه ارومیه به معنای نجات زندگی و زیست‌بوم منطقه است؛ به‌طوری که آینده‌ای پایدار و امن برای ساکنان آن به ارمغان آورد. بهار امسال تصاویر جذابی از دریاچه ارومیه منتشر شد، گردشگرانی که در حال قایق‌سواری در دریاچه‌ای بودند که بار‌ها خبر از تمام شدن عمرش به گوش همه رسیده بود. رونق به دریاچه ارومیه برگشته بود و انگار همه آن تیترهای منفی درباره خشک شدن دریاچه بخار شده و رفته بود هوا. اما انگار همه آن‌ها سرابی بیش نبوده است!

سدهای زیاد؛ قاتل بزرگ‌ترین دریاچه ایران

دریاچه ارومیه، بزرگ‌‌ترین دریاچه داخلی ایران و یکی از بزرگ‌‌ترین دریاچه‌های شور جهان، به تدریج به ویرانه‌ای تبدیل شده است. در دهه‌های اخیر، بیش از ۱۰۰ سد در مسیر رودخانه‌هایی که به این دریاچه منتهی می‌شوند، ساخته شده است. این سدها، همراه با تغییرات اقلیمی و مدیریت نادرست منابع آب، باعث کاهش سطح آب دریاچه و تبدیل آن به تالابی فصلی شده‌اند. در واقع باید گفت که ساخت سد‌های متعدد در حوضه آبریز دریاچه ارومیه و بسته شدن مسیر ورودی رودخانه‌های ورودی به این دریاچه، نقش قطع رگ‌های حیاتی دریاچه ارومیه را داشته و با وجود ۲۳ سد فعال در حوضه آبریز دریاچه ارومیه طی سالیان متمادی و در صورتی که تجدیدنظر جدی و قطعی برای این سد‌‌ها نشود، مرگ حتمی دریاچه ارومیه را شاهد خواهیم بود! فقط یک لحظه تصور کنید که امروز هیچ سدی در مسیر روخانه‌های منتهی به دریاچه ارومیه وجود نمی‌داشت و تمام دبی این روخانه‌ها به‌صورت مستقیم وارد این دریاچه می‌شد! آیا در آن صورت حتی شاهد یک متر کاهش سطح آب دریاچه ارومیه می‌بودیم؟! در حال‌حاضر، تنها ۱۰ درصد از دریاچه ارومیه باقی مانده و تراز آن به ۱۲۷۰ متر و ۱۰ سانتی‌متر رسیده است که سه متر کمتر از تراز استاندارد آن است. این کاهش سطح آب، عواقب زیست‌محیطی و اقتصادی جدی به همراه داشته و زندگی میلیون‌‌ها پرنده مهاجر و ساکنان منطقه را تهدید می‌کند.