محدودیت‌های بی‌پایان؛ چرا تغییر دولت هم دوای اختلالات اینترنت نبوده است؟!

دو ماه از آغاز کار ستار هاشمی در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات می‌گذرد؛ کاربران می‌گویند وضعیت اینترنت در این مدت نه‌تنها بهتر نشده که از نظر برخی، شاید بدتر هم شده است؛ اما کارشناسان می‌گویند، تغییر محسوسی ایجاد نشده و مدیرعامل یکی از اپراتورهای همراه نیز تأکید دارد سیاست جدیدی در این دو ماه ابلاغ نشده است. این در حالی است که مسعود پزشکیان بار‌ها در مناظرات انتخاباتی خود در مورد بهبود وضعیت اینترنت صحبت کرده بود؛ اما فعلاً سخنگوی دولت، کاربران را دعوت به «صبر» می‌کند. به گزارش پیوست، تقریباً کمتر اپلیکیشن یا سایت غیرایرانی پُرکاربرد را می‌توان یافت که فیلتر نباشد و در عین حال دسترسی به همان اندک پلتفرم‌های فیلتر نشده نیز با دشواری‌‌ها و اختلال‌های فراوان همراه است. وعده‌های مسعود پزشکیان برای اصلاح وضعیت موجود، انتظاراتی در میان کاربران ایجاد کرد؛ اما با آغاز کار دولت چهاردهم، تغییری در وضعیت دسترسی و تجربه کاربران اینترنت ایجاد نشده و در همین حال به دلیل وضعیت ملتهب منطقه خاورمیانه، گاهی اختلال‌های مقطعی نیز بیش از پیش شده است. شاید از همین‌رو کاربران این روز‌ها می‌گویند وضعیت اینترنت، حتی بدتر از دولت قبل شده است. از سویی کارشناسان اینترنت هم به کاهش کیفیت اینترنت اشاره می‌کنند اما می‌گویند با توجه به استفاده از فیلترشکن‌‌ها و محدودیت‌هایی که رادارهای مختلف اعمال شده است، این رادار‌ها عملاً اطلاعات دقیقی در مورد اختلال‌های اینترنت ایران ارائه نمی‌دهند. وحید فرید؛ کنشگر حق دسترسی به اینترنت آزاد، در این باره گفت: «در روزهایی از یک ماه گذشته تجربه کاربری من نشان می‌دهد وضعیت اینترنت خیلی بد بوده است. آمار و ارقام را باید سیستم‌های مانیتورینگی بگویند که دولت قبل آن‌ها را قطع کرده بود و هنوز هم در همان شرایط هستند. اما تجربه کاربری خودم و بازخوردی که از کاربران شبکه‌های اجتماعی گرفته‌ام نشان می‌دهد کیفیت حداقل در روزهایی از یک ماه گذشته که شرایط کشور پیچیده و ناامن بوده، بدتر شده است.» به باور او هیچ تغییری در وضعیت اینترنت ایجاد نشده و همان سیاست‌های دولت سیزدهم در حال اجرا است. او اضافه کرد: «برداشتن یا کاهش فیلترینگ کاری نیست که پنج ماه طول بکشد. در واقع هنوز هیچ اقدامی به صورت عملی انجام نشده است. شاید در حال تلاش برای تغییر نظر افراد تأثیرگذار در این حوزه هستند اما شرایطی که الان وجود دارد نشان می‌دهد هیچ اتفاق جدیدی رخ نداده است و در مواقع نیاز محدودیت روی پهنای باند اعمال شده، اخلال ایجاد شده و اختلالات بیشتر شده است و دقیقا همان سیاست‌های دولت قبل در حال پیاده شدن است.» فرید؛ با اشاره به سیاست‌های دولت قبل در شرایط سیاسی ویژه، افزود: «در دولت قبل هم در روزهایی که شرایط کشور ناپایدار بود، کیفیت اینترنت پایین می‌آمد و الان هم همان سیاست‌‌ها ادامه پیدا کرده است.» به گفته سعید سوزنگر؛ کارشناس شبکه و امنیت، اینترنت ایران در چند هفته گذشته با اختلال مواجه شده و شبکه ناپایدار شده است. او در این باره گفت: «وضعیت شبکه در دیتا سنتر هم از نظر شبکه کاهش پیدا کرده هم پایداری اختلال‌‌ها بیشتر شده است. اختلال‌‌ها روی سرویس‌هایی با پروتکل‌های امنیتی هستند تا پایداری لینک‌‌ها و ارتباط با مرکز داده بیشتر داده بیشتر دچار مشکل شود.» او درباره وضعیت دسترسی در مقایسه با دولت قبل، افزود: «در دسترس بودن شبکه مثل گذشته است؛ قبلا هم برق یا یک لینک فیبرنوری قطع می‌شد و الان هم مثل همان زمان است اما به نظر من شرایط به‌طور کلی نسبت به آن زمان بدتر شده است.» آمارهایی که کارشناسان اینترنت به دست آورده‌اند نشان می‌دهد محدودیت‌های اعمال شده بر ترافیک اینترنت ایران بیشتر شده است و سرویس‌های بیشتری نسبت به قبل ایران‌اکسس شده‌اند. علاوه بر این محدودیت‌‌ها روی پروتکل DNS و ایمیل‌‌ها هم بیشتر شده و به واسطه اعمال این محدودیت‌‌ها در DNS یا پروتکل‌های ایمیل POP3، IMAP و… امکان ارسال ایمیل از خارج از ایران به میل سرویس‌های ایرانی وجود ندارد. به گفته کارشناسان شرایط کنونی باعث شده است خیلی از سرویس‌‌ها برای جلوگیری از حملات سایبری محدود شوند و این موضوع بر تجربه کاربران نیز تأثیر گذاشته است. علاوه بر محدودیت‌هایی که به خاطر فیلترینگ با مدل‌های مختلف اعمال شده، محدودیت از سوی سرویس‌دهنده‌های خارجی هم به دلیل تحریم‌ها بر تجربه کاربران ایرانی از اینترنت تأثیر گذاشته است.

محدودیت‌های اینترنت ایران به صورت دقیق قابل سنجش نیست

یک کارشناس اینترنت که نخواست نامش آورده شود، از نبودن امکان سنجش دقیق محدودیت‌های اعمال شده روی اینترنت ایران، گفت: «پارامترهای کیفی که با استفاده از آن‌ها می‌توان کیفیت اینترنت را سنجید، از تأخیر تا میزان پهنای باند و سرعت دسترسی به صفحات وب قابل بررسی نیستند. شبکه اینترنت در ایران به واسطه فیلترشکن‌ها، تونل‌‌ها و راه‌های مختلفی که برای دور زندن محدودیت‌‌ها ایجاد شده آنقدر پیچیده شده است که امکان پیدا کردن ابزاری برای سنجش دقیق آن وجود ندارد.» به گفته این کارشناس، اینترنت زمانی که شبکه‌های اجتماعی در ایران فیلتر نبودند، اختلالات قابل شناسایی بودند و در شرایط فعلی عملاً ابزاری برای سنجش کیفیت اینترنت وجود ندارد. او افزود: «از نظر میزان پهنای باند ممکن است بتوان با رادار ابرآروان و سرویس‌های مانیتورینگ دیگر مقایسه‌هایی انجام داد اما اطلاعات و داده‌های این ابزار‌ها ممکن است با واقعیتی که کاربر نهایی تجربه می‌کند متفاوت باشد.» او اضافه کرد: «در چنین شرایطی من معتقدم نمی‌توانیم بگوییم اینترنت واقعاً بدتر شده است چون ما در مورد چیزی صحبت می‌کنیم که در این چند سال همواره به سمت بدتر شدن رفته است و زمانی که یکسری اتفاقات خاص مثل شرایط جنگی پیش می‌آید این موضوع عمیق‌تر هم می‌شود و کیفیت اینترنت بدتر می‌شود.»

آیا گذر زمان علیه فیلترینگ است یا وزیر

هرچه روزهای بیشتری می‌گذرد و فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی ادامه پیدا می‌کند، انتظار کاربران از وزیر ارتباطات و اعضای دولت چهاردهم بیشتر می‌شود. یکی از پرتکرار‌ترین سؤالاتی که از اعضای دولت پرسیده می‌شود مربوط به زمان قطعی رفع فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی است و آن‌ها هر بار از ماندن رئیس‌جمهور بر وعده‌های خود می‌گویند. ستار هاشمی؛ بار‌ها در مواجه با خبرنگاران و پیگیری کاربران در شبکه‌های اجتماعی خود گفته شبکه‌های اجتماعی رفع فیلتر خواهند شد اما شرط این موضوع عجله نکردن و داشتن نگاه کارشناسی است. او در پاسخ به سؤالی در مورد رفع فیلترینگ پلتفرم‌هایی مثل گوگل‌پلی گفته بود در بحث فیلترینگ نباید وارد مصادیق شویم. هاشمی؛ کمی بعدتر هم به این موضوع اشاره کرد و گفت در موضوع رفع فیلترینگ سامانه یا پلتفرم خاصی را بیان نکرده‌ایم چون این طرح یک بسته است.

وزیر ارتباطات اختلالات را پذیرفته است

در کنار صحبت‌هایی که ستار هاشمی؛ وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، در مورد رفع فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی کرده است، به کیفیت اینترنت هم اشاره کرده و پذیرفته است که کیفیت اینترنت خوب نیست. هاشمی؛ چندی پیش در حاشیه جلسه‌های دولت، استفاده از فیلترشکن‌‌ها را یکی از دلایل نارضایتی مردم از کیفیت اینترنت عنوان کرده بود و گفته بود: «فیلترشکن‌‌ها روی کیفیت شبکه هم تأثیر گذاشته که باعث گلایه‌های به‌حق مردم شده است.» جدا از فیلترشکن‌ها، وزیر ارتباطات «شرایط منطقه و وضعیت سایبری موجود» را از دیگر دلایل «کاهش سرعت اینترنت» در هفته‌های اخیر عنوان کرده بود و گفته بود گزارشی دقیق با آمار و ارقام به مردم ارائه می‌دهد. به گفته هاشمی؛ «افزایش تولید محتوا به واسطه اتفاقات منطقه» باعث افت کیفیت اینترنت شده و اختلال‌هایی در فضای بین‌المللی گزارش شده که بر کیفیت اینترنت ایران هم تأثیر گذاشته است. با وجود وعده‌ای که ستار هاشمی؛ برای انتشار گزارش وضعیت اینترنت ایران داده بود، گزارشی توسط وزارت ارتباطات منتشر نشده است که نشان دهد چه تغییراتی در اینترنت ایران ایجاد شده است. آمارهای نت‌سنج نشان می‌دهد در نیمه اول شهریور سرعت اینترنت همراه در برخی از اپراتور‌ها کاهش پیدا کرده است. در نیمه دوم شهریور سرعت اینترنت همراه در یک اپراتور کاهش یافته و دو اپراتور دیگر افزایش اندکی پیدا کرده است. در نیمه اول مهر هم سرعت این اپراتور کاهش پیدا کرده است. گزارش اسپیدتست از سرعت دانلود اینترنت همراه نشان می‌دهد سرعت اینترنت ایران در ۱۰ روز اول وزارت ستار هاشمی افزایش یافته است. البته کارشناسان اینترنت باور دارند ابزارهایی مانند اسپیدتست ممکن است پهنای باند دانلود و آپلود را به‌عنوان معیار کیفیت اینترنت در نظر بگیرند و براساس آن‌ها بتوان نتیجه گرفت وضعیت اینترنت خوب است اما کیفیت دسترسی به خدمات اینترنت کاهش پیدا کرده است. گزارش اسپیدتست از سرعت دانلود اینترنت ثابت ایران هم خبر از افزایش سرعت دانلود اینترنت ثابت می‌دهد. این در حالی است که کاربران در خیلی از نقاط گزارش از اختلالات و قطعی‌های زیاد در اینترنت ثابت خود را داده‌اند.