۳۸ سال از انقلاب اسلامی گذشت کارنامه علمی «جمهوری اسلامی ایران» ۳۸ سال از روزهای پرتلاطم انقلاب اسلامی می‌گذرد و نهال علم ایران که در آن روزگار شاخه‌ای نحیف بود حالا دیگر به درختی تناور بدل شده برگ‌های زرین آن در جهان علم و دانش می‌درخشند. کارنامه ۳۸ ساله علم و فناوری ایران بسیار پربار […]
۳۸ سال از انقلاب اسلامی گذشت
کارنامه علمی «جمهوری اسلامی ایران»
۳۸ سال از روزهای پرتلاطم انقلاب اسلامی می‌گذرد و نهال علم ایران که در آن روزگار شاخه‌ای نحیف بود حالا دیگر به درختی تناور بدل شده برگ‌های زرین آن در جهان علم و دانش می‌درخشند.
کارنامه ۳۸ ساله علم و فناوری ایران بسیار پربار است و نشان از رشد بی‌وقفه‌ای دارد که در بیشتر عرصه‌ها حتی با وجود نوظهور بودن سعی دارد قله‌های بلندتری را فتح کند.
۳۸ سال از روزهایی که دانشگاه‌ها یکی از پایه‌های اصلی حضور دانشجویان پرشور انقلابی بودند می‌گذرد و در این سال‌ها بسیاری از همان دانشجویان پرشور این بار در سنگر علم و دانش با تلاشی بی‌وقفه، مرزهایی را که دیگران تصور می‌کردند تنها در انحصار آنهاست، درنوردیدند.
حوزههای علمی و آموزشی، تولید علم و مقالات، برتری در فناوری‌های جدید هوا و فضا، نانو و پزشکی، رشد ایران در فناوری و نوآوری بخشی از حوزه‌هایی هستند که در این گزارش مروری هرچند گذرا به‌کارنامه علم و فناوری ایران در قاب انقلاب اسلامی داشته‌ایم.
وجود بیش از ۲۰۰ استاد بینالمللی و دانشمند برجسته ایران
از روزهایی که نام تنها یک نویسنده بینالمللی در مقالات علمی وجود داشت سال‌ها گذشته و امروز بیش از ۲۰۰ استاد بینالمللی و دانشمند برجسته مقاله‌هایشان در میان جهان دانش دست‌به‌دست می‌شود.
ایران در سال ۱۳۵۷ توانست ۴۴۰ مقاله را در مجامع بینالمللی به ثبت برساند اما اکنون کمیت تولید علم کشور در پایگاه اسکوپوس ۴۸ هزار و ۳۴۵ مدرک و براساس وب‌آوساینس (آی.اس.آی) به ۴۰ هزار و ۳۳ مدرک رسیده است.
سهم ۱٫۸ درصدی در تولید علم جهان
سهم ایران در تولید علم جهانی از یک صدم درصد در سال ۱۳۵۷ به ۱٫۸۱ درصد در سال ۱۳۹۵ رسیده است. براساس آمارهای منتشر شده، رتبه علمی ایران در جهان در پایگاه اسکوپوس و ISI اکنون شانزدهم دنیاست درحالی که تا قبل از انقلاب اسلامی، در رتبهبندی این پایگاه‌های استنادی بینالمللی هیچ جایگاهی نداشت.
افزایش ۱۸۰ برابری سهم ایران در تولید علم دنیا و رشد ۵۵ برابری آمار تولید مقاله توسط محققان ایرانی طی ۳۸ سال گذشته نشان از رشد این درخت تناور دارد.
درحالی که تا ابتدای انقلاب، نام هیچ یک از دانشگاه‌های ایرانی در فهرست دانشگاه‌های برتر دنیا نبود اکنون دانشگاه‌های کشور در نظام‌های رتبهبندی بینالمللی حضور دارند و تنها در یک نظام رتبهبندی تایمز ۸ دانشگاه ایرانی قرار دارند و همچنین ۱۴ دانشگاه جامع، ۱۰ دانشگاه و مؤسسه تحقیقاتی علوم پزشکی، ۸ دانشگاه صنعتی، دو دانشگاه غیرمتمرکز و یک پژوهشگاه از جمهوری اسلامی ایران در جمع مؤثر‌ترین دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقات جهان قرار دارند.
وجود دو هزار و ۹۸۳ مؤسسه آموزش عالی دولتی و غیردولتی
با این‌که دانشگاه تهران به عنوان قدیمی‌‌ترین دانشگاه از ۸۰ سال پیش تأسیس شده بود اما توسعه دانشگاه‌ها در دهه ۵۰ شمسی صورت گرفت، با این حال فقط شهرهای بزرگ دانشگاه و مؤسسه آموزش عالی داشتند، در حالی که امروز به برکت انقلاب اسلامی بیش از ۳ هزار مؤسسه آموزش عالی حتی شهرهای کوچک را هم از آموزش عالی بهره‌مند کرده‌اند.
به‌طوری که تعداد کل دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی (دولتی و غیردولتی) از تعداد ۲۲۳ مؤسسه در سال ۱۳۵۷ به دو هزار و ۹۸۳ مؤسسه در سال ۹۵ افزایش رسیده است.
این رشد همچنین در تعداد دانشجویان نیز مشاهده می‌شود. تعداد کل دانشجویان از تعداد ۱۷۵ هزار و ۶۷۵ نفر در سال ۱۳۵۷ به تعداد ۴ میلیون و ۳۴۸ هزار و ۳۸۳ نفر در سال ۱۳۹۵ افزایش یافت.
این در حالی است که تعداد دانشجویان دوره‌های تحصیلات تکمیلی شامل کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی به عنوان عاملی تأثیر‌گذار در تولید علم نیز رشد قابل توجهی داشته است و تعداد دانشجویان کارشناسی ارشد از تعداد ۶ هزار و ۳۴۰ نفر در سال ۱۳۵۷ به تعداد ۷۷۴ هزار و ۷۶۶ نفر در سال ۱۳۹۵ و تعداد دانشجویان دکتری از یک هزار و ۲۵۵ نفر در سال ۱۳۵۷ به تعداد ۱۱۵ هزار و ۱۹۱ نفر در سال ۱۳۹۵ افزایش یافته است.
همچنین تعداد اعضای هیأت علمی تمام وقت دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی (دولتی و غیردولتی) از تعداد ۵ هزار و ۵۸۰ نفر در سال ۱۳۵۷ به ۸۰ هزار و ۹۷ نفر در سال ۹۵ رسیده است.
رتبه شانزدهم دنیا برای ایران در پایگاه‌های بینالمللی تولید علم
بررسی بخشی از آمارهای علمی ایران نشان می‌دهد که ایران در سال‌های ابتدایی انقلاب اسلامی در رتبه‌بندی‌های جهانی حضور نداشت اما اکنون رتبه علمی ایران در دنیا در پایگاه اسکوپوس شانزدهم و در پایگاه ISI در پله نوزدهم دنیا ایستاده است.
در بخش رشته‌های دانشگاهی نیز رشد رشته‌های علوم پایه بسیار قابل‌توجه بوده‌اند. رشته‌های ریاضی، مهندسی، شیمی، علم مواد، علوم رایانه، علوم کشاورزی و داروشناسی و سم‌شناسی از لحاظ کیفیت تولیدات، بهتر از متوسط کشور عمل کرده‌اند.
پژوهشگران رشته‌های مهندسی، شیمی، علوم مواد، ریاضیات، علوم کشاورزی، علوم رایانه، داروشناسی و سم‌شناسی، میکروبیولوژی، علوم گیاهی و جانوری و فیزیک سهمی بیش از متوسط سهم کشور از کل کمیت علم دنیا را تولید کرده‌اند.
رشته‌های مهندسی، ریاضیات، علوم مواد، شیمی، علوم کشاورزی و علوم رایانه کشور به ترتیب بیش‌ترین سهم از کل استنادهای دنیا در بین رشته‌های مختلف کشور را کسب کرده‌اند. مهندسی حدود ۳ درصد، ریاضیات، علوم مواد و شیمی هر کدام حدود دو درصد و علوم کشاورزی و رایانه هر کدام حدود یک درصد از کل استنادهای دنیا در رشته خود را دریافت کرده‌اند.
رشد ۵۲ برابری نشریات علمی پژوهشی
نشریات علمی-پژوهشی کشور که نمادی از توسعه علمی کشور هستند نیز با رشد ۵۲ برابری مواجه شده‌اند و از ۲۰ عنوان در ابتدای انقلاب اسلامی به یک هزار و ۴۷ عنوان نشریه در سال ۹۵ رسیده است.
تا سال ۱۳۵۷ تعداد ۸۳ مؤسسه پژوهشی کشور دارای مجوز اصولی یا قطعی و آزمایشی بودند که این آمار اکنون به ۶۸۶ مؤسسه افزایش یافته است. در سال‌های پس از انقلاب اسلامی نیز تاکنون ۱۷۷ مرکز رشد علم و فناوری، ۳۹ پارک علم و فناوری، یک هزار و ۴۵۲ آزمایشگاه مرکزی و غیرمرکزی، ۱۳۱ آزمایشگاه مرکزی در مراکز آموزش عالی، و ۱۲ هزار و ۵۹۴ آزمایشگاه وابسته به وزارت علوم راه‌اندازی شده است.
در حال حاضر ۶۰ دانشگاه کشور دارای نظام HSE هستند و ۹۶۴ شرکت دانش‌بنیان و۳ هزار و ۹ واحد فناور در پارک‌های علم و فناوری و مراکز رشد سراسر کشور استقرار یافته‌اند و ۵ منطقه ویژه علم و فناوری نیز تشکیل شده است درحالی که هیچ‌یک از این زیرساخت‌ها تا سال‌ها و دهه‌های ابتدایی انقلاب اسلامی نیز در کشور وجود نداشت.
ظهور شرکت‌های دانش‌بنیان جرقه تولید ثروت از علم
پس از تثبیت دانشگاه‌ها و حرکت آنها به سوی علم در دهه ۷۰ و ۸۰ شمسی، قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات در سال ۱۳۸۹ مصوب شد. حال دانشگاه‌ها با موجی از نوآوری‌ها مواجه بودند که به فضایی برای به ثمر رساندن آن نیاز داشتند.
ظهور شرکت‌های دانش‌بنیان به عنوان یکی از مهم‌ترین دستاوردهای انقلاب اسلامی این فضا را در اختیار دانشآموختگان دانشگاه‌ها قرارداد. ضمن این‌که در سال‌های اخیر توجه به تولید ثروت از علم، توانسته است موجی از بهره‌مندی از علم و فناوری‌های جدید در میان دانشگاهیان برانگیزد.
پس از تصویب قوانین مورد نیاز و جهت دهی به موضوع شرکت‌های دانش‌بنیان، شاهد هستیم که تاکنون ۳۰ هزار اشتغال مستقیم در پارک‌های علم و فناوری مراکز رشد کشور ایجاد شده است و میزان صادرات دانش‌بنیان توسط پارک‌ها و مراکز رشد در این مدت، ۴ میلیارد و ۲۹۳ میلیون دلار رسیده است.
در حال حاضر دو هزار و ۴۵۳ شرکت دانش‌بنیان ثبت شده که اهمیت آن مشارکت اساتید، دانشآموختگان و دانشجویان دوره‌های تحصیلات تکمیلی برای تولید محصول است.
تاکنون ۳ هزار و ۸۱۱ هزار میلیارد ریال قرارداد میان بخش‌های صنعتی و دانشگاهی، پژوهشگاهی و فناوری در رویدادهای فن بازار و نمایشگاهی منعقد شده و پارک‌ها و مراکز رشد علم و فناوری کشور نیز هزار و ۵۲ فناوری مهم خلق کرده‌اند که ۵۷ مورد از آنها به خارج کشور صادر شده است.
۷۵۰ ایده نیز در این مراکز به ثبت رسیده‌اند که ۵۵۰ ایده به محصول تجاری، تبدیل شده‌اند. ۶۹ واحد فناور موفق به خروج از پارک‌ها و مراکز رشد شده‌اند و ۱۴۸ اختراع نیز در این مراکز به ثبت رسیده است.
جایگاه برتر ایران در حوزه فناوری نانو
فناوری نانو شاید از معدود فناوری‌هایی باشد که در دوران پیش از انقلاب اسلامی، حتی در سطح دنیا نیز مطرح نبود اما نکته مورد توجه این است که از زمان بروز این فناوری در دنیا به عنوان یک فناوری نوظهور جمهوری اسلامی ایران نیز به موقع با فناوری نانو همراه شد و امروزه به درجه‌ای از پیشرفت رسیده که در رتبه ششم دنیا ایستاده است.
فناوری نانو تأثیر شگرفی در زندگی انسان دارد و به دلیل این‌که منحصر به یک رشته خاص نیست توانسته است کاربردهایی متفاوت از جمله الکترونیکی، پزشکی، زیستی و… داشته باشد. در حال حاضر ایران رتبه ۶ دنیا از منظر تولید علم، ترویج و توسعه فناوری نانو را دارد. در حال حاضر ۳۳۰ قلم و محصول در حوزه فناوری نانو ایران تولید شده است که این محصولات به ۱۵ کشور صادر می‌شود.
هوا و فضا؛ نقطه عطف جهش فناوری پس از انقلاب اسلامی
فناوری فضایی، با وجود این‌که با جهان فاصله داشتیم به سرعت مورد توجه قرار گرفت و ساخت ماهواره در ایران از سال ۷۵ در ایران آغاز شد. ابتدا مدل آزمایشگاهی ماهواره مصباح و پس از آن مدل فضایی آن به دست محققان کشور طراحی و ساخته شد. ساخت ماهواره هواشناسی سینای (۱) و پرتاب ماهواره امید به فضا و همچنین پرتاب کاوشگر ۳ به فضا در سال ۸۷ از جمله گام‌های اولیه جمهوری اسلامی ایران در این حوزه بودند.
سال ۸۹ ماهواره‌های ملی طلوع، مصباح۲ و نوید علوم و صنعت رونمایی شدند و ایران در سال ۹۰ موفق شد با پرتاب موفق ماهواه رصد و سومین ماهواره ایرانی با عنوان نوید، گام‌های محکم تری در حوزه این فناوری نو‌بردارد.
با ورود ایران به باشگاه سازندگان موتور ماهواره بر همچنین ارسال موجود زنده به فضا، محققان ایرانی در سال ۹۲ از طریق کاوشگر پیشگام، دومین موجود زنده را با نام «فرگام» به فضا فرستاد.
رونمایی از نخستین مرکز فضایی ایران، طراحی و ساخت ماهواره برهای سیمرغ و امید و پرتاب کاوشگر به فضا و پرتاب ماهواره‌های رصد و امید و فجر، رونمایی از ماهواره سنجشی دوستی، ساخت آزمایشگاه سنجش از دور سازمان فضایی ایران و مرکز تجمیع و تست ماهواره پژوهشگاه فضایی ایران از دیگر فعالیت‌های این حوزه بوده است.
رونمایی از ماهواره‌های ناهید١، پیام امیرکبیر و سامانه انتقال مداری سامان ١ از جدید‌ترین افتخارات و فعالیت‌های مهم ایران در حوزه فناوری هوا و فضا است. به گونه‌ای که ماهواره ناهید ١ اولین ماهواره مخابراتی در کشور است که در پژوهشکده سامانه‌های ماهواره پژوهشگاه فضایی ایران طراحی و ساخته شده است و سامانه انتقال‌مداری (سامان١) برای انتقال ماهواره‌ها از مدارهای پایینی زمین به مدارهای بالاتر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
دستاوردهای علم، فناوری و نوآوری جمهوری اسلامی ایران از نگاه دیگران
به اذعان سازمان کنفرانس توسعه و تجارت سازمان ملل (آنکتاد) دستاوردهای جمهوری اسلامی ایران در حوزه علم، فناوری و نوآوری در سال‌های اخیر آنچنان چشمگیر بوده که کشور ما به عنوان یکی از پیشرو‌ترین کشور‌ها در حوزه علم و فناوری شناخته شده است.
بر اساس این گزارش در دهه‌های اخیر، ایران تلاش‌های قابل‌توجهی در راستای تقویت آموزش، به ویژه در حوزههای علوم پایه و فنی و مهندسی و حوزههای مرتبط با آن انجام داده و ایران موفق به توسعه یک پایگاه قوی سرمایه انسانی با سطح بالایی از برابری جنسیتی در سطوح آموزش عالی و تحصیلات تکمیلی در مقایسه با سایر کشور‌ها در غرب آسیا شده است.
ایران در رتبه دوم دنیا از نظر سهم فارغ‌‌التحصیلان دانشگاهی حوزه فنی و مهندسی
توانمندی قابل توجه ایران در منابع انسانی حوزه فنی و مهندسی در رتبه بندی‌‌های بینالمللی انعکاس یافته که براساس گزارش شاخص جهانی نوآوری (GII)، دانشآموختگان حوزه فنی و مهندسی تقریباً نیمی از دانشجویان همه دانشگاه های ایران در سال ۲۰۱۴ را تشکیل می دادند که این میزان به مراتب بیشتر از کشورهایی همچون برزیل، مالزی و ترکیه است و ایران از نظر سهم فارغ لتحصیلان دانشگاهی حوزه فنی و مهندسی، در رتبه دوم دنیا قرار دارد.
آنکتاد تأکید می‌کند که ایران از سال ۲۰۰۰ میلادی وارد موج دوم توسعه علم، فناوری و نوآوری شده و بر این اساس تلاش‌های مداومی جهت توسعه زیرساخت‌هایی نظیر مدارس و دانشگاه‌ها، آزمایشگاه‌ها، پارک‌های علم و فناوری و مراکز رشد را انجام داده است و تا سال ۲۰۱۶ میلادی پارک‌های علم و فناوری در ایران به ۳۹ پارک رسیده و تعداد ۱۷۰ مرکز رشد در ایران فعال بوده‌اند.
جایگاه ایران در رتبهبندی شاخص جهانی نوآوری در فاصله سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۶ بهبود یافته و از رتبه ۱۲۰ جهان در رتبهبندی سال ۲۰۱۴ گزارش آنکتاد به جایگاه ۷۸ در سال ۲۰۱۶، توانسته جهشی ۴۲ پله‌‌ای را تجربه کند.
دستاوردهای حوزه پزشکی برای جهش در علم
زیست فناوری به عنوان یکی از حوزههای مهم فناوری در یک دهه اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته است و با ورود آن به دانشگاه‌ها، محققان ایرانی با وجود جدید بودن آن توانستند در مدت کوتاهی به دستاوردهای خوبی برسند.
کسب رتبه نخست تولید واکسن و سرم در خاورمیانه از طریق تولید بیش از ۳ میلیارد دز واکسن انسانی و دامی در ۶۵ نوع مختلف بخشی از دستاوردهای محققان در زیست فناوری است. ضمن آن‌که در بخش زیست‌فناوری کشاورزی ۱۲ اختراع و معرفی حداقل دو گیاه تراریخته (پنبه) و (ذرت) شده‌ایم. تنها در سال ۲۰۱۰، ۱۰۰ محصول زیست فناوری در کشور تولید شده است که براساس پیش‌بینی‌های صورت گرفته این میزان به ۵۰۰ محصول افزایش می‌یابد.
پیشرفت‌های جمهوری اسلامی ایران در حوزه سلول‌های بنیادی و طب بازساختی با وجود نوظهور بودن این حوزه نشان‌دهنده توانایی بالای محققان ایرانی در این حوزه است که با توجه به توانمندی دانشآموختگان رشته‌های زیست فناوری و پزشکی و به‌کارگیری این دانش توانسته‌اند در زمینه فناوری و تحقیقات سلول‌های بنیادی در زمره ۱۰ کشور برتر جهان قرار گیرند.
محققان ایرانی توانسته‌اند از سلول‌های بنیادی حتی در پیوندهای مغز و استخوان، پوست و ترمیم بافت آسیب‌دیده قلب استفاده کنند و همچنین شبیه‌سازی سلول‌های بنیادی را به انجام برسانند. استفاده از سلول‌های بنیادی در پیوند قرینه چشم، تزریقPRP، تکثیر سلول‌های بنیادی بندناف به منظور درمان سرطان یا صدمات بافت قلب و عصب و سلول‌های استخوانی، ترمیم ضایعات نخاعی، شبیه‌سازی و تولید سلول‌های بنیادی جنین از جمله دستاوردهای بزرگ کشور در عرصه این فناوری‌ها است.
تولد رویانا نخستین گوسفند شبیه‌سازی شده در ایران در سال ۱۳۸۵، نخستین گام موفقیت‌آمیز کشور در راه شبیه‌سازی بود و بعد از آن تولد نخستین بزغاله شبیه‌سازی شده با نام حنا که در تولید آن تکنیک‌‌ها و تکنولوژی‌های نوین به‌کار رفته در رویانا، بهینه شده بود و دومین گام موفقیت‌آمیز پژوهشگران ایرانی در عرصه شبیه‌سازی بود.
تولید سلول‌های بنیادی پرتوان القایی انسانی (iPS۱۳۸۷)، استفاده از سلول‌درمانی برای بهبود و درمان بیماران ویتیلیگو برای نخستین بار در کشور (۱۳۸۷)، تأسیس نخستین بانک عمومی خون بند ناف (۱۳۸۷)، تولد اولین بزغاله تراریخته حاوی ژن تولید کننده فاکتور ۹ انعقادی خون انسان (۱۳۸۸) تولد اولین بزغاله تراریخته حاوی ژن Tissue) Plasminogen Activator(tPA انسانی (۱۳۸۹) از دیگر درخشش‌های محققان ایرانی در این حوزه است.
در حوزه پزشکی نیز دستاوردهای بسیاری به‌دست آمده است که تنها در یک بخش با خدمات بهداشتی ارایه شده بعد از انقلاب اسلامی، ایران هم‌اکنون از نظر افزایش امید به زندگی، کاهش مرگ مادر و کودک، گسترش دانشآموختگان علوم پزشکی، پیشرو بودن در درمان‌های جدید، تولید داروهای مبتنی بر فناوری‌های جدید از جمله کشورهای تراز اول دنیاست. همچنین امید به زندگی قبل از انقلاب ۵۴ تا ۵۷ سال بوده که اکنون پس از ۳۸ سال به ۷۶ سال برای مردان و ۷۹ سال برای زنان رسیده است.
پیش از انقلاب اسلامی در کل کشور تنها ۵ هزار و ۸۹۰ متخصص وجود داشت که ۶۸ درصد آن در تهران بودند اما در حال حاضر براساس آمار نظام پزشکی، ۷۸ هزار نفر پزشک عمومی، ۳۶ هزار نفر پزشک متخصص و فوق تخصص، ۲۴ هزار نفر دندانپزشک عمومی، ۲ هزار نفر دندانپزشک متخصص، ۱۹ هزار نفر دکتری داروسازی، یک هزار و ۲۰۰ نفر دکتری علوم آزمایشگاهی، ۳۵ هزار نفر ماما و ۱۵ هزار نفر گروه‌های پروانه‌دار داریم.
این در حالی است که اوایل انقلاب در بعضی نقاط کشور به ازای هر ۱۸ هزار نفر یک پزشک وجود داشت. در حال حاضر معادل ۳۰ هزار نفر دانشجو در رشته دکتری پزشکی عمومی در حال تحصیل هستند و پیش‌بینی می‌شود حدود ۴ هزار نفر سالانه به جمعیت پزشکان عمومی اضافه شود. از سویی دیگر حدود ۱۰ هزار نفر از جمعیت پزشکان عمومی کشور در حال گذران تحصیلات تکمیلی در رشته‌های تخصصی به سر می‌برند.
صنعت دارویی کشور با وجود این‌که ۸۰ سال سابقه دارد، اما شکوفایی این صنعت پس از انقلاب اسلامی و دوران دفاع مقدس اتفاق افتاد و با تأسیس ۵ تا ۶ کارخانه مهم داروسازی، پس از دو دهه صنعت دارویی ایران به حوزه تولید داروهای بیوتکنولوژیک وارد و فرآورده‌های بیوتکنولوژیک مورد نیاز بیماران خاص تولید شد. تا جایی که اکنون ۳۴ داروی بیوتکنولوژیک تمام ایرانی در کشور تولید می‌شود.
ایران همچنین در زمینه پیوند مغز استخوان دومین کشور پس از ایتالیا (از نظر تعداد پیوند) در جهان است. به گونه‌ای که از ۲۶ سال پیش تاکنون بیش از ۵ هزار و ۳۷۳ مورد پیوند سلول‌های بنیادی خون و مغز استخوان تنها در بیمارستان شریعتی تهران انجام شده است و سالانه به‌طور میانگین۷۰۰ پیوند در ایران صورت می‌گیرد.
اکنون با ورود به سی و هشتمین سال پیروزی انقلاب اسلامی و گشایش‌های روز افزون در پیشرفت آموزش عالی و فناوری نوبت آن رسیده که بر کیفیت توجه بیشتر شود و راه را برای ثروت‌آفرینی از علم هموار کرد.
منبع: خبرگزاری مهر
این مطلب بدون برچسب می باشد.
دیدگاه بسته شده است.