معاینه فنی کلاف سردرگم در استفاده از وسایل‌نقلیه

گروه خودرو- معاینه فنی خودرو‌‌ها به‌واسطه تأثیری که بر کاهش آلودگی هوا، افزایش ایمنی و کاهش تصادفات و کاهش مصرف سوخت دارد، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این در حالی است که به‌رغم تصریح ماده(۶) قانون هوای پاک، همچنان ضریب نفوذ معاینه فنی در خودروهای سبک در کشور کمتر از ۵۰ درصد و در موتورسیکلت‌‌ها بسیار ناچیز است. به گزارش مناقصه‌مزایده، هرچند برای نخستین‌بار در سال ۱۳۹۰ طی قانون وصول برخی از درآمدهای دولت و مصرف آن در موارد معین، معاینه فنی خودرو‌‌ها اجباری شد، اما سازوکارهای اجرایی و نظارتی و تعاریف چارچوب‌مند این حوزه برای اولین‌بار در آیین‌نامه اجرایی نحوه انجام معاینه و صدور برگ معاینه فنی خودرو مصوب سال ۱۳۹۳ تعیین‌تکلیف شده است. ماده (۶) قانون هوای پاک نیز در سال ۱۳۹۶ سعی کرده بستر قانونی مناسبی را برای اجرا و گسترش معاینه فنی وسایل‌نقلیه در کشور فراهم کند، اما همچنان این حوزه با چالش‌هایی نظیر وقوع تخلفات در فرآیند معاینه فنی، بازدارندگی ناکافی قوانین و مقررات، ابهام در ساختار و سازوکار نظارتی و اجرایی معاینه فنی در کشور و رویه قانونی نامناسب به‌روزرسانی تعرفه‌های معاینه فنی روبه‌رو است. در گزارش حاضر، اصلاح رویه تعرفه‌گذاری مراکز معاینه فنی، انطباق مدت معافیت معاینه فنی با گارانتی، تقویت نظارت بر مراکز معاینه فنی، تقویت بازدارندگی قانونی برای الزام مالکان وسایل‌نقلیه به اخذ گواهی معاینه فنی و تدقیق سازوکار نظارتی و اجرایی و تقسیم کار شفاف دستگاه‌های مختلف به‌عنوان پیشنهادهای تقنینی ارائه شده است. در حال‌حاضر اجرای صحیح معاینه فنی در کشور با چالش‌های مختلفی روبه‌رو است. در همین راستا، احمد طاهری؛ سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست، درباره آلودگی هوا و راهکارهای کاهش آن به ویژه در کلانشهر‌‌ها، گفت: یکی از مواردی که در انتشار آلودگی هوا اهمیت دارد موضوع خودروهای فرسوده است که این مهم در ناوگان حمل‌ونقل عمومی پررنگ‌تر است، در سال‌های گذشته برای برون‌رفت از این شرایط اجرای طرح اسقاط خودروهای فرسوده آغاز شد. طاهری؛ افزود: اما این طرح در سال‌های گذشته به خوبی اجرا نشده است به‌طوری که در سال ۱۳۹۷، ۵۶هزار خودروی فرسوده از رده خارج شد که در مقابل حجم تولید، آمار بسیار پایینی است، در قانون هوای پاک پیش‌بینی شده بود که خودروهای فرسوده به‌طور کامل از رده خارج شوند، در برنامه هفتم توسعه هم خروج ۵۰۰ هزار خودرو در سال تعیین شده است اما مقدار اسقاطی که دارد انجام می‌شود خیلی کمتر از این است. وی اظهار داشت: البته سال گذشته و امسال با تصویب آیین‌نامه جدید اسقاط خودرو‌‌ها و همچنین واردات خودرو به کشور شاهد افزایش تعداد اسقاط بودیم به‌طوری که در سال ۱۴۰۲ حدود ۷۰ هزار خودرو و در شش ماهه اول امسال حدود ۱۴۰ هزار خودرو از رده خارج شده است، هر چند که این آمار هم نسبت به تولید و تعداد خودرویی که به ناوگان حمل‌ونقل کشور اضافه می‌شود بسیار ناچیز است.طاهری؛ ادامه داد: سالانه بیش از یک میلیون خودرو به ناوگان حمل‌ونقل اضافه می‌شود در حالی که تعداد اسقاط در مقابل آن خیلی کمتر است، این به معنی این است که هر سال شاهد اضافه شدن تعداد خودرو، افزایش مصرف سوخت و افزایش میزان آلایندگی هستیم. وی افزود: همچنین یکی از چالش‌هایی که در بحث اسقاط داریم این است که براساس آمار عمده اسقاط در بخش سواری انجام می‌شود در حالی که برای موتورسیکلت و ناوگان دیزل شاهد روال خوبی برای اسقاط آن‌‌ها نیستیم که نشان می‌دهد باید آیین‌نامه‌ها را به نحوی اصلاح کنیم که آن بخش از ناوگان را هم شامل شود. وی تأکید کرد: یکی از مؤثر‌‌ترین راهکار‌‌ها برای کاهش آلودگی هوا سرعت بخشیدن به اسقاط خودروهای فرسوده است، براساس اندازه‌گیری‌های متعددی که انجام شد می‌توانیم بگوییم برای خیلی از آلاینده‌ها حدود ۴۰ درصد انتشار از طریق ۱۰ درصد ناوگان انجام می‌شود که عمدتاً فرسوده هستند در نتیجه از رده خارج کردن خودروهای فرسوده می‌تواند تأثیر کاملاً قابل‌ملاحظه‌ای بر کاهش انتشار آلاینده‌های هوا داشته باشد. سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست، گفت: در آیین‌نامه واردات خودروهای سواری اسقاطی ارزش‌گذاری شده است و این دلیلی شد که مردم بیشتر از این طرح استقبال کنند و بتوانند طبق ارزشی که برای خودروی اسقاطی آن‌‌ها تعیین شده از مزایای اسقاط کردن خودرو استفاده کنند اما معتقدیم که این کمتر از آن چیزی است که میزان اسقاط را به آن حدی که مدنظر است برساند. بنابراین حتماً باید تقویت شود به‌خصوص برای موتورسیکلت که نقش قابل‌ملاحظه‌ای در آلودگی هوا دارد. وی افزود: در سیاهه انتشار نقش ناوگان موتورسیکلت در انتشار ذرات معلق حدود ۱۰درصد تخمین زده شد که عدد کاملاً قابل‌ملاحظه‌ای است از آنجایی که عمده ناوگان موتورسیکلت فرسوده و کاربراتوری است باید در این خصوص اقدام کاملا شاخصی انجام شود.

از ۱۳ میلیون موتورسیکلت در کشور فقط ۶ هزار به مراکز معاینه فنی مراجعه کردند

وی به اجرای معاینه فنی به‌عنوان راهکار دیگری برای کاهش آلودگی هوا اشاره کرد و گفت: حدود ۱۳ میلیون موتورسیکلت در کشور وجود دارد که از این تعداد فقط شش هزار موتورسیکلت به مراکز معاینه فنی مراجعه کردند که پنج هزار موتورسیکلت توانست گواهی معاینه فنی را دریافت کند، این اعداد نشان می‌دهد که ما قانون را به شکل صحیحی اجرا نکردیم، در اینجا نقش پلیس بسیار مهم است البته پلیس راهور هم محدودیت‌های خودش را دارد، مثلاً درخصوص ناوگان سواری آن‌‌ها تجهیزات کنترلی و دوربین‌های نظارتی دارند اما برای موتورسیکلت این ابزار خیلی به کار نمی‌آید. وی درباره اینکه چه راهی برای سرعت بخشیدن به اجرای قانون هوای پاک وجود دارد گفت: موضوع آلودگی هوا در کشور سابقه چند ۱۰ ساله دارد نباید انتظار داشت که مثلاً در یک بازه یک ساله حل شود، چیزی که باید انتظار داشت و در دستور کار قرار داد این است که باید یک برنامه زمان‌بندی مشخص برای اجرای قانون وجود داشته باشد، طبق قانون هوای پاک موظف بودیم تمام خودروهای فرسوده را از رده خارج کنیم اما طبق آمار از سال ۹۷ تا به امروز کمتر از ۲۱ درصد آن محقق شده است این نشان می‌دهد که روال اجرایی ما برای قانون درست نبوده است. طاهری؛ افزود: کمبود اعتبارات هم می‌تواند به این مشکل دامن بزند مخصوصاً در ناوگان حمل‌ونقل عمومی، اما باید با روش‌های دیگری مانند کاهش مصرف سوخت آن‌ را جبران کنیم، ناوگان فرسوده نسبت به ناوگان نو به‌طور متوسط ۲٫۵ برابر بیشتر سوخت مصرف می‌کند این در حالیست که ناوگان فرسوده نسبت به ناوگان نو بین ۱۲ تا ۱۵ برابر آلایندگی دارد، بنابراین وقتی ناوگان فرسوده از رده خارج می‌شود می‌توان از بهره‌وری که در کاهش مصرف سوخت به دست می‌آید در نوسازی ناوگان حمل‌ونقل استفاده کرد. سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست، با اشاره به اینکه تمام این طرح‌‌ها را در سازمان حفاظت محیط‌زیست دنبال می‌کنیم، تأکید کرد: برای نوسازی ناوگان فرسوده حتماً باید از سیاست‌های تشویقی استفاده کنیم و با یک برنامه زمان‌بندی مشخص موضوع را پیش ببریم تا صاحبان خودروهای فرسوده نسبت به نوساز کردن خودروی خود ترغیب شوند. همچنین محمدمهدی میرزایی‌قمی؛ مدیرعامل ستاد معاینه فنی تهران، درخصوص کیفیت خودروهای داخلی، اظهار داشت: طی هفت ماهه سال ۱۴۰۳، تعداد مراجعات خودروهای وسایل‌نقلیه به مراکز معاینه فنی، مراجعات نوبت اول حاکی از آن است که ۷۰۶ هزار دستگاه بوده که با احتساب مراجعات در نوبت دوم، به ۹۰۶ هزار دستگاه می‌رسد. وی افزود: فردی به مرکز معاینه فنی مراجعه کند و موفق به دریافت معاینه فنی برای خودروی خود نشود، ۱۴ روز فرصت دارد تا اقدام به رفع نقص کند و مجدد به مرکز مراجعه و اقدام به دریافت معاینه فنی خودرو کند. مدیرعامل ستاد معاینه فنی تهران، ادامه داد: براساس محاسباتی که انجام دادیم، تقریباً بین سه تا سه‌ونیم میلیون خودرو در سطح شهر تهران مشمول معاینه فنی هستند و باید به مراکز مربوط مراجعه کنند. میرزایی‌قمی؛ تأکید کرد: با توجه با آمار‌‌ها و ارقامی که ذکر شد، اگر بخواهیم به نسبت سه تا سه‌ونیم میلیون نفر، خودرو‌‌ها را در نظر بگیریم، ۹۰۶ هزار خودرو معادل یک‌سوم یا ۳۳ درصد مشمولین به مراکز معاینه فنی مراجعه کردند. از این تعداد گفته شده نیز، ۲۹ درصد از مراجعین نوبت اول موفق به دریافت معاینه فنی نشدند که پس از مراجعه در نوبت دوم، ۹۵ درصد خودرو‌‌ها توانستند معاینه فنی خودروی خود را دریافت کنند و پنج درصد به علت نقص فنی و سایر موارد، موفق به انجام این کار نشدند. وی یادآور شد: باید این نکته ذکر شود که ۱۴ درصد از این تعداد معاینه فنی‌های صادر شده، مربوط به معاینه فنی برتر هستند. مدیرعامل ستاد معاینه فنی تهران، گفت: براساس قانون هوای پاک، سن معافیت از معاینه فنی چهار سال تعیین شده است؛ به این معنی که خودروهای تازه تولید شده و نوشماره تا چهار سال نیازی به معاینه فنی نداشته و از سال پنجم با مراجعه به مراکز معاینه فنی، نسبت به سلامت خودروی خود، اقدامات لازم را انجام دهند. وی افزود: براساس آمار، به‌عنوان مثال در سال ۱۴۰۲ حدود ۱۴۳۰۰ دستگاه خودروی غیرمشمول (تولید آن‌‌‌ها به کمتر از چهار سال می‌رسد)، به مراکز معاینه فنی مراجعه کرده بودند که حدود ۲۰ درصد خودروی مردودی در جریان این مراجعات، ثبت شد که این موضوع، اشاره به کیفیت تولید خودروهای داخلی دارد. مدیرعامل ستاد معاینه فنی تهران در پاسخ به این سؤال که آیا حتی خودروهای داخلی که با قیمت میلیاردی نیز تولید می‌شوند، کیفیت لازم و مناسب را دارا هستند یا خیر، تصریح کرد: باید به محصولات تولید داخل یعنی دو کارخانه بزرگ اشاره کنیم. براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، میزان مراجعه خودروهای سبک را طی سه سال اخیر ارائه کرده است. بر این اساس میزان پذیرش وسایل‌نقلیه سبک و سنگین در مراکز معاینه فنی کشور طی سه سال اخیر تقریباً ثابت بوده اما درصد مردودی روند کاهش تدریجی داشته و به ۲۱ درصد در سال ۱۴۰۲ رسیده است. براساس آمارهای ارائه شده توسط پلیس راهور فراجا در زمستان ۱۴۰۲ در حال‌حاضر ۲۶، ۵۷۳، ۹۶۵ خودروی سبک در کشور وجود دارد که از این تعداد۳٫۹۸۰٫۰۰۰ خودرو دارای سن کمتر از چهار سال بوده و مابقی خودروهای شخصی مشمول اخذ معاینه فنی هستند. مقایسه خودروهای مشمول با میزان مراجعات صورت گرفته نشان می‌دهد در حال‌حاضر ضریب نفوذ معاینه فنی برای خودروهای سبک در کشور بسیار پایین کمتر از ۵۰ درصد است و عملاً مالکان به رغم معدود اطلاع‌رسانی‌هایی درخصوص مزایای اخذ گواهی معاینه فنی تمایلی به اخذ تأییدیه مذکور برای خودروی خود ندارند. در بخش ناوگان سنگین نیز وضعیت تقریباً به همین منوال است؛ به‌گونه‌ای که در این بخش با توجه به آمارهای سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای بالغ بر ۷۵ درصد ناوگان سنگین بالای ۱۰ سال سن دارند که باید سالیانه چهار مرتبه معاینه فنی اخذ کنند و مابقی ناوگان هم مشمول اخذ سالیانه دو مرتبه معاینه فنی می‌باشند. از مقایسه آمارهای مراجعین به مراکز معاینه فنی و آمارهای ارائه شده توسط پلیس راهور درصد ناوگان سنگین مشمول اخذ معاینه فنی که به مراکز معاینه فنی مراجعه کرده‌اند هم کمتر از ۵۰ درصد است و این با توجه به الزام دارا بودن معاینه فنی برای فعالیت در شبکه حمل‌ونقل عمومی جاده‌ای اخذ بارنامه یا صورت وضعیت نشان‌دهنده عدم فعالیت مقطعی تعداد بالایی از ناوگان مذکور است.