معماری ۵هزارساله سیستان و بلوچستان نیازمند توجه بیش‌تر معماری غنی سیستان و بلوچستان قدمتی به درازای تاریخ ۵ هزارساله منطقه دارد که متأسفانه مغفول مانده و معماری بی‌هویت غربی جای آن را گرفته است. به گزارش مهر، از قدیم‌الایام مسکن به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و شاید اولین نیازهای بشر مطرح بوده است و طبق تعریف […]
معماری ۵هزارساله سیستان و بلوچستان نیازمند توجه بیش‌تر
معماری غنی سیستان و بلوچستان قدمتی به درازای تاریخ ۵ هزارساله منطقه دارد که متأسفانه مغفول مانده و معماری بی‌هویت غربی جای آن را گرفته است.
به گزارش مهر، از قدیم‌الایام مسکن به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و شاید اولین نیازهای بشر مطرح بوده است و طبق تعریف کوچک‌‌ترین عنصر سکونتگاه‌ها را تشکیل می‌دهد، مسکن زاییده مهم‌ترین نیاز انسان‌ها و یکی از پدیده‌های جغرافیایی هر منطقه است.
استان سیستان و بلوچستان در جنوب شرق ایران با وسعتی حدود ۱۸۷ هزار و ۵۷۸ کیلومترمربع، معادل ۱۱٫۴ درصد از کل مساحت کشور را تشکیل داده و یکی از وسیع‌‌ترین استان‌های کشور است که تنوع اقلیمی و بافتی متفاوتی دارد، این تنوع اقلیمی سبب تنوع شکلی و ساختاری در مساکن این استان شده است زیرا طبق رویه اکثر مناطق کشور، اساس اندیشه ساخت مسکن در این منطقه هم کاهش هزینه‌های مربوط به ساختمان و پرهیز از حمل‌ونقل بی‌جا و استفاده از مصالح بومی است.
این استان از شمال با استان خراسان‌جنوبی و کشور افغانستان، از شرق با مرز خاکی حدود ۱۲۶۰ کیلومتری با کشورهای پاکستان و افغانستان، از جنوب با مرز آبی ۳۰۰ کیلومتری به آب‌های آزاد دریای عمان و بالاخره از غرب با استان‌های کرمان و هرمزگان هم‌‌مرز است، به‌طورکلی این استان به لحاظ طبیعی به دو ناحیه جغرافیایی سیستان در شمال و بلوچستان در جنوب قابل تفکیک است.
به همین سبب با توجه به تفاوت اقلیم و پهناور بودن این استان نوع مسکن نیز در آن متفاوت است، به‌گونه‌ای که در شمال استان با توجه به این‌که درگذشته رودخانه هیرمند در آن جاری بوده و بزرگ‌‌ترین دریاچه آب شیرین ایران (دریاچه‌هامون) را در خود جای داده است، شغل اصلی مردم این منطقه کشاورزی بوده و سبک زندگی آنها یک‌جانشینی و ساخت خانه‌های گنبدی و گلی در این منطقه مرسوم بوده است و با توجه به این‌که دشت سیستان قدمت زیادی دارد بناهای خشت و گلی باسابقه طولانی در آن یافت می‌شود.
از نظر اقلیمی در حال حاضر دشت سیستان در تیپ اقلیم خشک بیابانی قرار دارد و متوسط بارندگی سالیانه آن کم‌تر از ۶۵ میلی‌متر است، در عین حال میزان تبخیر در آن قریب به ۵۰۰۰ میلی‌متر در سال است، با توجه به خشکسالی‌های دو دهه اخیر و کاهش آب ورودی هیرمند و یا خشکی رودخانه و قطع کامل آب، خشکسالی‌های مخربی در آن به وقوع پیوسته است.
همچنین وزش بادهای۱۲۰ روزه سیستان از اواخر بهار تا اواخر تابستان در تشدید نیاز آبی منطقه مؤثر بوده و بر خشکی محیط نقش دارد.
گفتنی است که همه این موارد بر سبک زندگی و معماری مردم منطقه هم تأثیر فراوانی گذاشته است، به‌گونه‌ای که عنصر باد در جهت معماری خانه‌ها و همچنین شکل ساخت این خانه‌ها مؤثر بوده است و علاوه بر همه اینها استفاده از بادگیر‌ها نیز جایگاه ویژه‌ای در معماری این منطقه دارد.
در جنوب استان و در منطقه بلوچستان نیز با توجه به خصوصیات زندگی قبیله‌ای و اتکا بر دامداری تنوع در شکل و ساختار مسکن دیده می‌شود که البته با توجه به وسعت فراوان منطقه بلوچستان که از مناطق کوهستانی خاش تا سواحل دریای عمان ادامه دارد در مجموع می‌توان گفت این منطقه دارای طبیعتی کوهستانی و خشک است، البته نواحی جنوبی استان با توجه به مجاورت با دریای عمان و متأثر شدن از باد‌ها و باران‌های موسمی اقیانوس هند، دارای اقلیم متفاوتی است.
به‌صورت کلی می‌توان گفت بالا بودن میانگین دما و پایین بودن نوسانات آن از جمله مشخصه‌های اساسی اقلیم منطقه بلوچستان است که با این وجود در جنوب بلوچستان شاهد شرایط آب‌وهوای گرم و مرطوب، در مرکز خشک و در شمال معتدل و خشک هستیم.
وجود مخروط آتشفشانی تفتان با ارتفاع ۳۹۴۱ متر در شمال بلوچستان شرایط اقلیمی تعدیل یافته‌ای را در این منطقه به‌وجود آورده است
البته با توجه به پایین بودن نزولات جوی (متوسط کم‌تر از ۱۱۵ میلی‌متر) و عدم وجود منابع برف کوهستانی، اکثر جریانات رودخانه‌ای در این منطقه به‌صورت موقتی و فصلی است و در نتیجه منابع آب زیرزمینی نیز با محدودیت مواجه است.
نکته قابل‌ذکر دیگر این‌که وجود مخروط آتشفشانی تفتان با ارتفاع ۳۹۴۱ متر در شمال بلوچستان شرایط اقلیمی تعدیل‌یافته‌ای را در این منطقه به وجود آورده است.
بررسی گذشته و پیشینه استان نشان می‌دهد که روستا‌ها در این استان مجتمع‌های پویایی بوده‌اند که ضمن خودگردانی درزمینه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و غیره بسیاری از نیازهای فضایی خود را نیز با استفاده از امکانات و منابع موجود در محیط فراهم می‌کرده‌اند.
دیرزمانی است که ارزش‌های کهن معماری این مرزوبوم به‌طورکلی دستخوش فراموشی شده است، اما روستاهایی که نمونه غنی از فرهنگ معماری گذشته است و شیوه‌های معیشت و سنت سکونت و هنر بومی را حفظ کرده‌اند، هنوز یافت می‌شود که می‌توانند در برنامه‌ریزی و ساماندهی معماری شهر‌ها و روستاهای امروزی راهنمای طراحان باشد.
این مطلب بدون برچسب می باشد.
دیدگاه بسته شده است.