درمانگری آتش یا ویرانگری آن

درمانگری  آتش یا ویرانگری آن

آتش‌سوزی‌های‌ عرصه‌های طبیعی اغلب پرقدرت و مهارنشدنی هستند. در کشورهایی مانند آمریکا، سرویس‌‌ها و مراکز پیش‌بینی آتش‌سوزی هر ساله گزارشی جامع از وضعیت آتش‌سوزی اعلام می‌کنند که براساس این گزارش‌ها، بودجه و اعتبار برای بخش‌های اطفای حریق تأمین می‌شود.

به گزارش سینا‌پرس، از نظر علم اکولوژی (علم بررسی عادات و طرز زندگی موجودات زنده)، آتش‌سوزی می‌تواند یک عامل طبیعی و در عین حال مؤثر برای اکوسیستم باشد. درست است که آتش‌سوزی‌های مهارناپذیر و مستمر اغلب مشکل‌آفرین هستند اما آتش‌سوزی‌های طبیعی می‌توانند مزایایی مانند تحریک به جوانه‌زدن برخی از درختان مثمر، رهاسازی مواد معدنی ذخیره شده در خاک و در نتیجه احیای مجدد جنگل‌ها را به دنبال داشته باشد.

نمی‌توان انتظار داشت که یک اکوسیستم به کرات دستخوش آسیب شود یا یک جنگل به کرات آتش بگیرد اما توان طبیعی خود را حفظ کند.

تحقیقات دانشمندان دانشگاه اوهایو نشان می‌دهد که حیوانات وحشی در مناطقی مانند ایالت‌های اورگن و واشنگتن به دلیل ارتباط دائم و طولانی‌مدت با آتش توانسته‌اند سازگاری‌های خاصی پیدا کنند که این شرایط در بقا به آنها بسیار کمک می‌کند. از میان حیوانات، پرندگان و به‌خصوص پرندگان شکاری اغلب اقبال بیش‌تری دارند چرا که علاوه بر توان گریز سریع، می‌توانند به‌راحتی از حیوانات در حال گریز هم به‎عنوان وعده‌های غذایی مختصر استفاده کنند. به استثنای پرندگان شکاری، خرس‌‌ها و راکون‌‌ها نیز در زمان آتش‌سوزی اغلب بخت مساعدی برای یافتن غذا دارند. این یک امر طبیعی است که حیوانات نیز مانند انسان به‌طور طبیعی از آتش فرار می‌کنند، برخی مانند دوزیستان و حفار‌ها به زیرزمین می‌روند، برخی مانند گوزن‌‌ها به برکه‌های آبی پناه می‌برند و به هر حال هر یک براساس ویژگی‌های رفتاری جایی را برای پناه گرفتن انتخاب می‌کنند.

بازگشت به نقطه آغاز

هر اکوسیستم طبیعی در طول زمان تغییرات متعددی را تجربه می‌کند که سبب می‌شود آن اکوسیستم به نوعی بلوغ و تکامل برسد. کلیماکس مرحله نهایی و پایدار توالی یک اکوسیستم است. به این معنی که اجتماعات گیاهی که برای سال‌های متمادی پایدار بوده‌اند، بعد از مدت‌‌ها دیگر تمایلی به تغییر از خود نشان نمی‌دهند در حالی‌که هر اکوسیستم در مراحل آغازین دستخوش تغییرات متعدد و مستمر می‌شود.

اما اکوسیستم‌های به مرحله کلیماکس نزدیک شده نیز در صورت تغییرات آب و هوایی یا دخالت‌های انسان می‌توانند تغییر کنند در حالی که در شرایط طبیعی چنین تغییراتی در مرحله کلیماکس به هیچ‌وجه ملموس نیست. آتش‌سوزی یک محرک و در عین حال مهم‌ترین دلیل برای تغییراتی آشکار است. تحقیقات نشان می‌دهد که حتی پراکنش آتش‌سوزی نیز در اکوسیستم‌های طبیعی که به مرحله کلیماکس رسیده‌اند با اکوسیستم‌های جوان‌تر فرق دارد. آتش‌سوزی در اصل همان کاری را که دکمه Reset در کامپیوتر انجام می‌دهد، در طبیعت انجام می‌دهد. شرایط بعد از آتش‌سوزی نیز کاملاً به شرایط فیزیکی و طبیعی محیط و به‌خصوص وضعیت فون (پوشش جانوری) و فلور (پوشش گیاهی) بستگی دارد.

علاوه بر جانوران؛ گیاهان، میکروب‌ها، قارچ‌‌ها و دیگر میکروارگانیسم‌‌ها نیز در فرایند تغییرات نقش اول و شاید حتی نقش مهم‌تری را ایفا می‌کنند. آتش‌سوزی حتی جای نهر‌ها و برکه‌ها را عوض می‌کند، جریان آب و حتی میزان کدورت نیز پس از آتش‌سوزی تغییر می‌کند، بنابراین تنوع‌زیستی یک اکوسیستم به‌طور کلی دستخوش تغییر می‌شود. اما آیا بازگشت به نقطه صفر یا حتی زیرصفر خوب است؟

آتش‌سوزی از نوع درمانگر

همان‌طور که پیش‌تر هم گفته شد، همه آتش‌سوزی‌‌ها بد نیستند. تحقیقات نشان می‌دهد که برخی از گونه‌ها به آتش‌سوزی به‎عنوان جزیی از حیات تکاملی‌شان نیاز دارند. قارچ مورل یکی از این گونه‌هاست. این قارچ نوعی قارچ فنجانی خوراکی است که معمولاً دو تا ۳ سال بعد از آتش‌سوزی به وفور در عرصه‌های طبیعی رشد می‌کند. از طرف دیگر بذر و دانه برخی از گیاهان نیز برای آغاز رشد خود به تلنگری مانند آتش نیاز دارد. از میان گونه‌های جانوری که ثابت شده آتش‌سوزی بر زندگی آنها تأثیر مثبت دارد، می‌توان به چکاوک کیرتلند اشاره کرد. این‌گونه در معرض خطر است که بر روی درختان جوان کاج جک لانه‌سازی می‌کند. حدود ۲۱ سال پیش این‌گونه فقط در مناطق پایین‌دست شمال ایالت میشیگان مشاهده می‌شد اما از حدود ۱۰ سال پیش به این طرف به دلیل تأثیرات آتش‌سوزی در ایالت‌های ویسکانسین و کانادا نیز رویت می‌شود چرا که آتش‌سوزی توانسته بذر کاج جک را شکوفا کند. در حقیقت این آتش‌سوزی است که زیستگاه این پرنده را مهیا ساخته و در غیراین‌صورت احتمال حضور این گونه در این مناطق وجود نداشت.

چرا برخی از آتش‌سوزی‌‌ها درمانگر هستند و برخی نیستند؟

امروزه نسبت به پایداری منابع زیست‌شناختی کره‌ زمین از جمله جنگل‌ها و مراتع نگرانی‌های بسیار وجود دارد. علاوه بر بهره‌برداری بیش از حد توان، اکنون جنگل‌ها با مشکل جدی تأثیرات ناشی از تغییرات اقلیمی نیز مواجه‌ هستند. این تأثیرات گاهی به اندازه‌ای جدی است که حتی مانع از رشد مجدد جنگل‌ها می‌شود.

تازه‌‌ترین تحقیقات نشان می‌دهد که آتش‌سوزی می‌تواند درمانگر باشد البته در شرایطی که روند طبیعی داشته باشد در حالی‌که آتش‌سوزی‌های مکرر که در آنها ردپای انسانی نیز مشاهده می‌شود، اغلب نه‌تنها مثمر نیستند بلکه می‌توانند بسیار هم زیانبار باشند. اغلب مردم عادت دارند که پس از آتش‌سوزی به عرصه سوخته نگاه می‌کنند و آن را برای همیشه از دست رفته می‌پندارند اما واقعیت این است که حتی عرصه‌های سوخته نیز تنوعی از موجودات را در خود دارند. یک جنگل سوخته، از بین نرفته بلکه شکل و ماهیت آن دستخوش تغییر شده، برای مثال پس از آتش‌سوزی اغلب به کرات پرندگانی مانند دارکوب‌‌ها در اطراف تنه‌های سوخته دیده می‌شوند و همین شواهد است که نشان می‌دهد، اکوسیستم دستخوش تغییر شده است.

 

از آنجایی که اکوسیستم‌های تغییرشکل یافته تا مدت‌های مدید آسیب‌پذیر هستند لذا مدیریت جامعی هم باید در مورد آنها اعمال شود. به هیچ‌وجه نمی‌توان انتظار داشت که یک اکوسیستم به کرات دستخوش آسیب شود یا یک جنگل به کرات آتش بگیرد اما توان طبیعی خود را حفظ کند. هر آتش‌سوزی در جای خود و به شکل طبیعی خود می‌تواند مفید و درمانگر باشد اما همان آتش در جای دیگر می‌تواند بسیار زیانبار باشد.