تأثیر آلودگی هوا و ریزگرد‌ها بر آثار باستانی(بخش دوم) آلاینده‌های جوی و ریزگرد‌ها به‌طور خاص سبب ایجاد لکه‌هایی روی سطوح آثار تاریخی شده و این لکه‌ها که عموماً دارای مقادیری از ذرات اکسیدهای فلز معلق در هوا هستند، به مرور به شکل لایه‌هایی سخت روی سطوح را می‌پوشانند. این مواد به همراه سایر آلاینده‌های جوی […]
تأثیر آلودگی هوا و ریزگرد‌ها بر آثار باستانی(بخش دوم)
آلاینده‌های جوی و ریزگرد‌ها به‌طور خاص سبب ایجاد لکه‌هایی روی سطوح آثار تاریخی شده و این لکه‌ها که عموماً دارای مقادیری از ذرات اکسیدهای فلز معلق در هوا هستند، به مرور به شکل لایه‌هایی سخت روی سطوح را می‌پوشانند. این مواد به همراه سایر آلاینده‌های جوی به تنهایی برای آثار باستانی مضر بوده و در ترکیب با رطوبت محیطی و نزولات جوی، تأثیرات مخرب آن چند برابر می‌شود.
یکی از مثال‌هایی که می‌توان در این رابطه عنوان کرد، بنای مشهور تاج محل در کشور هندوستان است که از جنس سنگ مرمر ساخته شده و همان‌طور که گفته شد به دلیل وجود کلسیت از آسیب‌پذیری بیش‌تری در برابر آلاینده‌های جوی برخوردار است. متأسفانه در سال‌های اخیر بدنه این بنا دچار آسیب‌دیدگی جدی شده و در بخش‌هایی از آن تغییر رنگ مشاهده می‌شود. پژوهش‌های انجام شده نشان می‌دهد که دلیل اصلی این آسیب‌دیدگی‌ها و تغییر رنگ؛ آلودگی هوا و به وِیژه نقش مخرب کربن و غبار است.
پژوهشگران در این آزمایش، نسبت به نمونه‌برداری و آنالیز و تجزیه و تحلیل هوای این منطقه اقدام کردند و همچنین در ادامه تحقیقات خود، یک قطعه سنگ مرمر را بر روی بدنه این گنبد قرارداده و پس از دو ماه آن را جهت بررسی به آزمایشگاه منتقل کردند. در این مسأله عوامل مختلفی مانند کربن‌های ناشی از تنفس موجودات زنده، سوزاندن زباله‌ها و فضولات، سوخت‌های فسیلی و همچنین تأثیرات مخرب ناشی از وجود ذرات غبار ناشی از فعالیت‌های کشاورزی و تردد خودرو‌ها در جاده مجاور بنا دخیل هستند. مجموعه عوامل فوق سبب شده‌اند تا بنای زیبا و یکپارچه سفید تاج محل رفته‌رفته به رنگ قهوه تغییر حالت پیدا کند.
متأسفانه ما در حال حاضر در بسیاری از بخش‌های ایران با موارد متعدد آسیب‌های ناشی از آلاینده‌های جوی رو به رو هستیم که نیازمند مرمت هستند. پیشنهاد می‌شود هنگام مواجهه با این پدیده تا حد ممکن از روش‌های مرمتی با حداقل آسیب‌های جانبی استفاده شود. برای نمونه در سال گذشته میلادی پژوهشگران ایتالیایی از روشی زیستی برای زدودن آلاینده‌های جوی در شهر روم و واتیکان استفاده کردند که می‌تواند نمونه‌ای مناسب برای مواجهه با موارد مشابه سنگی در ایران محسوب شود. در این روش پژوهشگران ایتالیایی با استفاده از روش جدید و نوین مرمت زیستی، از وجود باکتری‌های ویژه‌ای برای تمیز کردن سطوح آثار تاریخی استفاده کرده‌اند. در این عملیات مرمتی، آب نمای تاریخی واتیکان شامل حوض مرکزی و مجسمه میانی آن توسط باکتری‌ها تمیز شدند.
یکی از مهم‌ترین مواردی که همواره در نحوه حفاظت و نگهداری از آثار و ابنیه تاریخی، مدنظر کارشناسان قرار دارد، نوع روش‌های به‌کار رفته برای تمیز کردن سطوح آثار باستانی و انتخاب تکنیک‌های به‌کار رفته در این موضوع است که باید به گونه‌ای اعمال شوند که کم‌ترین میزان تأثیرات منفی و نامطلوب را بر آثار تاریخی گذاشته و صدمه‌ای به ماهیت و اصل شی وارد نکند زیرا هرگونه صدمه احتمالی به آثار تاریخی، جبران‌ناپذیر بوده و قابل برگشت نیست.
براساس گزارش‌های منتشر شده؛ این مجموعه آب نما پس از انجام روش فوق، کاملاً تمیز و براق شده و طی این فرایند مرمتی هیچ آسیبی ندیده است. این تکنولوژی جدید به‌کار گرفته شده در عملیات فوق، بر پایه فعالیت باکتری‌ها بوده bacteria-based technology و توسط آژانس ملی فناوری، انرژی و محیط‌زیست این کشور ابداع شده است. در این روش جدید مرمت زیستی Bio-restoration میکرو ارگانیسم‌های ویژه‌ای وظیفه تمیز کردن و از بردن آلودگی‌های انباشته شده روی سطوح این اثر تاریخی را برعهده داشتند. براساس نتایج آنالیز‌های صورت گرفته، عمده‌‌ترین این مواد شامل سریش‌ها و رسوبات ناشی از آلودگی‌های جوی بودند. مهم‌ترین موضوعی که در این مرمت مورد لحاظ قرار گرفت، عدم تولید مواد سمی توسط باکتری‌های مورد بهره‌برداری قرار گرفته بود که سبب شده است روش مرمتی فوق هیچ‌گونه آلاینده جوی تولید نکرده و همچنین از نظر اقتصادی مقرون به صرفه باشد.
براساس گزارش رسمی منتشر شده توسط آزمایشگاه ENEA، جهت انجام این روش تحقیقاتی بیش از ۵۰۰ نوع مختلف باکتری و قارچ مورد آنالیز قرار گرفته شد تا در نهایت بهترین گونه‌های مفید جهت انجام عملیات مرمتی، انتخاب شود .
امروزه ما در بخش‌های وسیعی از مناطق غرب و جنوب غربی کشور شاهد حضور ریزگرد‌ها هستیم که این موضوع در کنار وجود آلاینده‌های جوی ناشی از فعالیت مراکز پتروشیمی و نفتی و همچنین آلودگی‌های موجود در شهرهای بزرگ و در نظر داشتن رطوبت بسیار بالای شهرهایی مانند اهواز می‌تواند تأثیرات بسیار مخرب و غیرقابل جبرانی بر آثار باستانی و تاریخی این منطقه داشته باشد. این موضوع زمانی بسیار با اهمیت‌تر جلوه می‌کند که دریابیم این مناطق ایران دارای تمدنی بسیار کهن و باستانی بوده و سابقه سکونت و بسیاری از آثار موجود در آن به زمان پیش از ورود آریایی‌ها به ایران باز می‌گردد. با توجه به موارد فوق، ضروری است که مسؤولین در رابطه با این موضوع و تأثیرات مخرب ریزگرد‌ها و آلاینده‌های جوی بر آثار تاریخی اقدامی عاجل اندیشیده و برای حفظ این آثار تلاش کنند. البته بحث تأثیر آلاینده‌های جوی تنها منحصر به مناطق فوق نبوده و در بیش‌تر کلان شهرهای ایران به ویژه شهرهایی مانند تهران، اصفهان، شیراز، تبریز و … نیز مشاهده می‌شود.
احسان محمدحسینی/دانشجوی مقطع دکترای باستان‌شناسی
دکتر فاطمه کردی/باستان شناس
این مطلب بدون برچسب می باشد.
دیدگاه بسته شده است.