روشی برای ارزیابی پیش‌صلاحیت پیمانکاران رضا عباس‌نیا نمونه‌ای از مدل‌های پیش‌صلاحیت امتیازی، روندی است که در اتحادیه حمل و نقل ریلی هنگ‌کنگ حاکم است. به این ترتیب که در ابتدا هیأت تصمیم‌گیرنده تمرکز خاصی بر روی موافقت با پیمانکار بر سر نیازمندی‌های کلی دارد. اگر هیأت براساس پرسش‌نامه‌های تکمیل شده توسط پیمانکار به این نتیجه […]
روشی برای ارزیابی پیش‌صلاحیت پیمانکاران
رضا عباس‌نیا
نمونه‌ای از مدل‌های پیش‌صلاحیت امتیازی، روندی است که در اتحادیه حمل و نقل ریلی هنگ‌کنگ حاکم است. به این ترتیب که در ابتدا هیأت تصمیم‌گیرنده تمرکز خاصی بر روی موافقت با پیمانکار بر سر نیازمندی‌های کلی دارد. اگر هیأت براساس پرسش‌نامه‌های تکمیل شده توسط پیمانکار به این نتیجه رسید که پیمانکار کلیه شرایط کلی را پذیرفته است وارد مرحله اصلی پیش‌صلاحیت می‌شود. در این مرحله یک‌سری معیارهای تعریفی از طرف اتحادیه وجود دارد. هیأت ارزیابی باتوجه به اطلاعات موجود از هر پیمانکار نمره‌ای را به هر معیار تخصیص می‌دهد و باتوجه به وزن‌هایی که هر معیار دارد، نمره نهایی پیمانکار معلوم می‌شود و وزن‌های معیارها نیز در هر پروژه توسط هیأت ارزیابی مشخص می‌شود. درنهایت پیمانکارانی که نمره‌ای بالاتر از نمره تعریف شده توسط هیأت را کسب کرده‌اند، تأیید صلاحیت می‌شوند. پارامترهای پیش‌صلاحیت که توسط این اتحادیه به‌کار گرفته می‌شود در زیر می‌آید.
معیارهای پیش‌صلاحیت MTRC
– اقدامات حمایتی، شامل ایمنی و مدیریت کیفیت
– کارهای جاری شامل جاری و آینده
– منابع، شامل: افراد فنی، کارگران، ماشین‌آلات ساخت، برنامه‌ریزی، طراحی، تولید و ساخت و پیمانکاران جزء
– تجربه، شامل: تجربیات در MTRC، کارهای ساختمانی، کارهای پیمانی، پروژه‌های مشابه و کارهایی در هنگ‌کنگ
– عوامل داخلی شرکت، شامل: «ساختار» و «روابط مدیریت و شرکت».
۳- توسعه مدل پیشنهادی پیش‌صلاحیت
هرکدام از مدل‌های حذفی و نمره‌ای پیش‌صلاحیت دارای مزایا و معایبی هستند. مشکل مدل‌های امتیازی را این گونه می‌توان بیان کرد که ضعف یک معیار را توان سایر معیارها می‌توانند جبران کنند. به عبارتی اگر پیمانکاری در یکی از معیارها دارای ضعف زیادی باشد ولی سایر معیارهای او در حد بالایی باشند، امتیازهایی که پیمانکار از سایر معیارها به دست می‌آورد، کمبود امتیازی آن معیار ضعیف را می‌پوشاند و بدین ترتیب او تأیید صلاحیت می‌شود. برای مثال امکان دارد برای انجام پروژه‌ای داشتن یک تجربه مشابه الزامی باشد اما شرکتی با نداشتن چنین تجربه مشابهی و تنها با تکیه بر سوابق کاری، وضعیت مالی و توانمندی‌هایش در سایر پارامترها نمره تأیید صلاحیت را به دست آورد.
مدل‌های حذفی ضعف مدل‌های نمره‌ای را ندارند ولی این مدل‌ها نیز بدون ضعف نیستند. در مدل‌های حذفی همواره یک حد مینیمم برای کلیه معیارهای تعیین صلاحیت پیمانکار دیده می‌شود ولی به اثرات این معیارها بر یکدیگر توجهی نمی‌شود. به عبارت دیگر معیارها تنها به صورت مستقل دیده می‌شوند و دقتی بر شاخص تجمعی این معیارها نمی‌شود به‌طوری که در بعضی موارد ضعف معیاری را دیگر معیارها می‌توانند جبران کنند. به‌عنوان مثال دو شرکت، ۳پروژه در دست اجرا دارند، اگر محدودیت تعداد کارهای جاری دو قرارداده شود هر دو شرکت در فیلتر کارهای جاری حذف می‌شوند. اما امکان دارد یکی از این دو شرکت به دلیل داشتن تجربه زیاد، امکانات بالای مالی، نیروی انسانی کارآمد و تجهیزات کافی، توان اداره‌کردن پروژه چهارم را هم داشته باشد ولی با این دید حذف شود و دقیقاً مانند شرکت ضعیف محسوب شود. باتوجه به نکات اشاره شده مدلی پیشنهاد شده است که تلفیقی از دو مدل فوق باشد تا بتوانند ضعف‌ها و معایب هردو مدل حذفی و نمره‌ای را جبران کند. به این ترتیب که با تعریف دو حد آستانه «ای» و «وتویی» که در ادامه به توضیح آن پرداخته شده است، هردو گونه مدل با یکدیگر در نظر گرفته می‌شوند تا مشکلات مذکور بروز نکنند. همچنین باتوجه به تحقیقات، مطالعه‌ها و بررسی‌های انجام شده معیارهای مهم پیش‌صلاحیت فهرست شده است. لذا پیمانکاران باتوجه به این معیارها و حدود وتویی و آستانه‌ای، تعیین صلاحیت می‌شوند. البته انتخاب روش تصمیم‌گیری برای تعیین صلاحیت بسیار مهم است. در این مورد از مدل‌های ریاضی تصمیم‌گیری چند معیاره کمک گرفته شده که می‌توانند مناسب‌ترین گزینه را باتوجه به معیارهای مختلف انتخاب کنند.
۱-۳- معیارهای پیش‌صلاحیت
با توجه به بررسی انواع روش‌ها و مدل‌های پیش‌صلاحیت و استناد به تجربیات ملی و بین‌المللی معیارهای پیش‌صلاحیت به ۸ معیار و ۳۲ زیر معیار تقسیم‌بندی شده است. این معیارها عبارتند از:
۱) تجربه: شامل زیرمعیارهای زیر است:
– تعداد سال‌های کاری
– تعداد پروژه‌ها
– تجربه‌های مشابه
– ارزش بزرگ‌ترین کار
– تعداد مناقصات
– کارهای قبلی را کارفرما
۲) پایداری مالی: شامل زیرمعیارهای زیر است:
– وضعیت مالی
– رابطه با بانک
– ارزش‌های اعتباری
۳) سوابق شرکت: شامل زیرمجموعه‌های زیر است:
– خطاهای قبلی
– تغییر هزینه‌ها
– تغییر زمان‌ها
– کارهای خلع ید شده
– موفقیت ۳ سال اخیر
– گواهی‌ها
– فیلم
– کلید‌ها
۴) کیفیت: شامل زیرمعیارهای زیر است:
– تضمین کیفیت
– استاندارد کیفیت
– کیفیت‌های پیشین
– ایمنی
۵) کارهای جاری: شامل زیرمعیارهای زیر است:
– تعداد کارها
– حجم مالی کارها
۶) منابع: شامل زیرمعیارهای زیر است:
– تعداد افراد متخصص
– تعداد کارگران
– ماشین‌آلات
– پیمانکاران جزء
۷) ساختار شرکت: شامل زیرمعیارهای زیر است:
– قابلیت مدیریت
– رابطه مدیریت با شرکت
– سطح صلاحیت مدیران
– رابطه با مشاور
۸) تکنولوژی شرکت: شامل زیرمعیارهای زیر است:
– مهارت تشکیلات
– ظرفیت فنی
۳-۳- الگوریتم ریاضی مدل پیشنهادی
ماهیت کار ارزیابی صلاحیت پیمانکاران و انتخاب پیمانکاران دارای صلاحیت از نوع تصمیم‌گیری‌های چند معیاره است. مدل تصمیم‌گیری‌های چند معیاره از مدل‌های انتخاب‌گر بوده و به منظور انتخاب مناسب‌ترین گزینه از بین m گزینه موجود به‌کار می‌رود. تصمیم‌گیری چند شاخصه معمولا توسط یک ماتریس n×m تعریف می‌شود (ماتریس تصمیم) که بیانگر تصمیم‌گیری بین mگزینه است که با n معیار مورد سنجش واقع می‌شود.
در روش‌های این مدل ترجیح معیارها به صورت کمی و مقداری از طرف تصمیم گیرنده بیان می‌شود. سپس با استفاده از ترجیحات و منطقی که روش مورد نظر بیان می‌کند بهترین گزینه انتخاب خواهد شد.
۲-۳- حدود وتویی و آستانه‌ای
همان‌طور که بیان شد عموم مدل‌های پیش‌صلاحیت بر دو گونه مدل‌های حذفی و مدل‌های امتیازی می‌باشند. برای این‌که در تبیین این مدل بتوان از دو نوع مدل مذکور استفاده کرد به تعریف دو حد آستانه‌ای و وتویی پرداخته شد.
– حد وتویی
حد وتویی مشابه همان مدل حذفی است، بدین معنا که برخی از معیارها دارای رو یا وتو هستند به‌طوری که چنان‌چه پیمانکار نتواند در یکی از این معیارها حدود وتویی را ارضا کند، هرچند که بقیه فاکتورهایش در حد ایده‌آل، باشد رد صلاحیت می‌شود و وارد مرحله برگزاری مناقصه نمی‌شود. لازم به ذکر است که نیازی نیست تمامی معیارها دارای حد وتویی باشند.
– حد آستانه‌ای
حد آستانه‌ای مشابه به همان مدل امتیازی است، بدین معنا که تمامی معیارها دارای یک حدی هستند که شاخص تجمعی این حدود نشان دهنده حداقل شرایط توانمندی یک پیمانکار برای انجام پروژه می‌باشد. این حدود به نام حدود آستانه‌ای نامگذاری شده است. البته برعکس حدود وتویی برای تمامی معیارها باید حد آستانه‌ای تعریف شود. بنابراین هر کدام از حدود آستانه‌ای به تنهایی نمی‌توانند حذف کننده و یا تعیین‌کننده وضعیت پیمانکار باشند، ولی مجموع این حدود وضعیت توانمندی پیمانکار را مشخص می‌کند.
باتوجه به تعریف دو حد فوق‌الذکر پیمانکاری تأیید صلاحیت می‌شود که اولاً بتواند حدود وتویی آن دسته از معیارها را که دارای چنین حدودی هستند ارضا کند و ثانیاً مجموع امتیازهای هرکدام از معیارهای او با توجه به میزان اهمیتشان از مجموع حدود آستانه‌ای بیش‌تر باشد.
تعریف این حدود به عهده کمیسیون تشخیص صلاحیت پیمانکاران است، که از طرف کارفرما عهده‌دار این مسؤولیت شده‌اند. به این دلیل که ارزش برخی از این معیارها عددی است (تعداد سال‌های تجربه‌کاری ۳ سال) و ارزش برخی کمی است (کیفیت‌های کارهای قبلی درحد متوسط)، برای تعیین این حدود بدین صورت عمل می‌شود که آن دسته از معیارها که دارای ارزش عددی هستند حد وتویی یا آستانه‌ای آنها عدد ذکر می‌شود. در مورد معیارهایی که دارای ارزش کمی هستند برای تعریف حد آستانه‌ای یا وتویی آن معیارها، عددی از ۱تا ۲۰ امتیاز داده شده است که دامنه (۴-۱) نشان دهنده ارزش بسیار بد، (۸-۵) بد،
(۱۲-۹) متوسط، (۱۶-۱۳) خوب و دامنه (۲۰-۱۷) نشانگر ارزش بسیار خوب است.
نتیجه‌گیری
با توجه به مسایل مطرح شده در کلیه بخش‌های قبلی، روند انتخاب پیمانکار به دو بخش پیش‌صلاحیت و تعیین برنده مناقصه تقسیم بندی شد. اهمیت هرکدام از بخش‌های مذکور نیاز به وجود یک روند علمی و قانونمند تصمیم‌گیری را تبیین می‌کند که توجه به معیارهای تصمیم‌گیری در هرکدام از این دو مرحله بسیار حایز اهمیت است، بنابراین یک مدل ریاضی برای تعیین صلاحیت ارایه شده است که با گرفتن معیارها و زیر معیارهای تصمیم‌گیری و همچنین وزن این معیارها از نظر هیأت برگزار کننده مناقصه و ارزش‌گذاری هر کدام از این معیارها برای مناقصه‌گران به تعیین صلاحیت می‌پردازد.
آنچه که در درجه اول اهمیت قرار دارد تبیین و جمعآوری این معیارها و میزان اهمیت آنها است. معیارها با اقتباس از تحقیقات و مقالات به دست آمد. در مرحله بعد باتوجه به دو روش عمومی پیش‌صلاحیت پیمانکاران که به نام روش‌های حذفی و امتیازی نامگذاری شد، دو حد وتویی و آستانه‌ای برای هرکدام از معیارها بیان شد. معیارها، وزن معیارها و حدود وتویی و آستانه‌ای روند پیش‌صلاحیت پیمانکاران را تشکیل می‌دهند. مدل ارایه شده پیمانکارانی را که تأیید یا رد صلاحیت می‌شوند، مشخص می‌کند. پس از پیش‌صلاحیت با چنین روندی کارفرما می‌تواند تا حدود زیادی مطمئن از انتخاب اصلح باشد، زیرا وجود یک روند قانونمند احتمال بروز خطاهای انسانی و اعمال نظرات و سلایق را تا حد بسیاری کاهش خواهد داد. همچنین به این دلیل که تا آخرین مرحله که وضعیت تعیین صلاحیت پیمانکاران توسط برنامه ارایه نشده است، لیست پیمانکاران تأیید یا رد صلاحیت شده مشخص نیست و از بروز برخی از کارشکنی‌ها جلوگیری خواهد شد.
توضیح: این مقاله در اینجا به صورت خلاصه چاپ شده است و تمام مراحل ریاضی آن که در متن کامل وجود دارد که در اینجا حذف شده و تنها به ذکر نتیجه اکتفا شده است.
منبع: نشریه بین‌المللی مهندسی صنایع و مدیریت تولید
این مطلب بدون برچسب می باشد.
دیدگاه بسته شده است.