ماجراهای یک سازمان جدید دولتی؛ بالاخره متولی اصلی هوش‌مصنوعی کجاست؟

سازمان ملی هوش‌مصنوعی که در دولت قبل افتتاح شد در دولت جدید با پیچیدگی‌هایی در اصل ماهیت آن مواجه شده و باید دید تا سه ماه آینده که اساسنامه آن به تصویب می‌رسد، کارکرد اصلی‌اش چه خواهد بود. به گزارش مهر، ماجرا درباره یک سازمان حساس و استراتژیک است؛ سازمانی با عنوان «سازمان ملی هوش‌مصنوعی» که در دولت سیزدهم زیر نظر ریاست جمهوری افتتاح شد و قرار بود متولی «هوش‌مصنوعی» در کشور باشد اما درباره ماهیت، کارکرد و مدیریتش در دولت جدید ابهامات و تناقضاتی وجود دارد.

ایجاد سازمانی استراتژیک در انتهای دولت سیزدهم

سرعت بالای پیشرفت فناوری و تکنولوژی در دنیا بالاخص در حوزه هوش‌مصنوعی، مسئولان دولت گذشته را به این سمت و سو سوق داد که به فکر راه‌اندازی سازمانی ویژه در حوزه هوش‌مصنوعی بیفتند و در همین راستا کلیات تأسیس سازمان ملی هوش‌مصنوعی ۳۰ خرداد ۱۴۰۳ به تصویب رسید و مقرر شد تا افق ۱۴۱۲ ایران با برخورداری از زیست‌بوم هوش‌مصنوعی پیشرفته و نوآور در بین کشورهای پیشرو در فناوری‌های هوش‌مصنوعی دنیا قرار گیرد. مسئولان متولی دولت سیزدهم، وظیفه این سازمان را ایجاد زیرساخت‌هایی شامل یک ایجاد یک مزرعه پردازشی خوب، طراحی و اجرای الگوهای بزرگ نرم‌افزاری و جمع‌آوری داده‌های آماده به کار در حوزه هوش‌مصنوعی تعریف کرده بودند اما عمر دولت سیزدهم به اجرای این برنامه‌ها کفاف نداد و مدیریت آن به دولت بعد محول شد.

ادامه کار سازمان ملی هوش‌مصنوعی در دولت چهاردهم مشروط شد

با نیمه‌کاره ماندن دولت سیزدهم، حواشی پیرامون این سازمان در دولت چهاردهم آغاز شد. ماجرا از آنجا شروع شد که فاطمه مهاجرانی؛ سخنگوی دولت، اواخر مهرماه در پاسخ به سؤال خبرنگاری درباره تکلیف سازمان هوش‌مصنوعی در دولت جدید این‌طور اظهارنظر کرد که اساسنامه سازمان ملی هوش‌مصنوعی در حال تدوین است و در شورای‌عالی انقلاب فرهنگی به تصویب خواهد رسید. او این را هم افزود که تا زمان تصویب و انتخاب ریاست این سازمان، همه برنامه‌های هوش‌مصنوعی طبق برنامه هفتم توسعه در معاونت علمی بررسی می‌شود.

پزشکیان اختیارات سازمان را به عارف تفویض کرد

چند روز بعد از اظهارات سخنگو دولت، حسین افشین؛ معاون علمی رئیس‌جمهور در آبان‌ماه ۱۴۰۳ خبر داد که رئیس‌جمهور در حکمی ریاست سازمان ملی هوش‌مصنوعی و شورای راهبردی آن را به دکتر محمدرضا عارف؛ معاون اول رئیس‌جمهور، تفویض کرده است. در ابتدا در رسانه‌ها این‌طور تلقی شد که معاون اول، ریاست سازمان هوش‌مصنوعی را برعهده گرفته است اما بعدتر در خبر تکمیلی شفاف‌سازی شد که به دلیل عدم هماهنگی تیم سابق مستقر در سازمان ملی هوش‌مصنوعی با برنامه دولت در طرح ملی هوش‌مصنوعی و تدوین اساسنامه سازمان برای انسجام و هماهنگی بیشتر کلیه اختیارات سازمان هوش‌مصنوعی و تشکیل شورای آن ذیل معاون اول ریاست جمهوری رقم می‌خورد. با توجه به این انتصاب این‌طور برداشت شد که از مسئولان فعلی سازمان سلب اختیار شده و این سؤال مطرح شد که چرا رئیس جدیدی برای سازمان مشخص نشده و با احتیاط تنها تفویض امور به معاون اول صورت گرفته است؟

سازمان فعال است؛ مسئولان برنامه می‌دهند، مصاحبه می‌کنند

موضوع دیگر بحث تدوین اساسنامه این سازمان است که بنابر تأکید معاون علمی رئیس‌جمهور تا زمان تصویب آن عملاً امورات این سازمان ذیل معاونت اول و به دبیری معاون علمی واگذار شده و تمام تکالیف هوش‌مصنوعی کما فی سابق توسط معاون علمی ریاست جمهوری و ستاد هوش‌مصنوعی پیگیری خواهد شد. با این تأکیدات این سؤال مطرح است که تکلیف برنامه‌های فعلی سازمان چیست؟ آیا اقدامات و برنامه‌ها در این چند ماه بلااثر خواهد شد؟ چرا که در همین دو ماه اخیر شاهد هستیم مسئولان فعلی سازمان درباره برنامه‌هایشان در توسعه هوش‌مصنوعی با رسانه‌ها مصاحبه داشته و حتی تفاهم‌نامه‌های همکاری با برخی نهاد‌ها به امضاء رسانده‌اند. سؤال این است که آیا این برنامه‌ها در هماهنگی با معاونت علمی پیش می‌رود یا سازمان کار خودش را می‌کند، معاونت هم به دنبال اجرا کردن برنامه‌های دیگری است!

معاون علمی: اساسنامه سازمان هوش‌مصنوعی آماده و به دولت ارسال شد

در همین رابطه، حسین افشین؛ معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور، در گفتگو با مهر، خبر داد که اساسنامه سازمان هوش‌مصنوعی به تازگی (حدود دو هفته گذشته) به دولت ارسال شده و قرار است ابتدا در کمیسیون‌های تخصصی و پس از آن در کمیسیون‌های فرعی و کمیسیون اصلی دولت مورد بررسی قرار گیرد. در نهایت این اساسنامه بعد از تأییدیه نهایی در کمیسیون‌‌ها در صحن هیئت وزیران بررسی می‌شود و انشاا… تا سه ماه آینده مصوب و ابلاغ می‌شود. افشین؛ در پاسخ به پرسشی درباره کارکرد و وظیفه اصلی سازمان ملی هوش‌مصنوعی نیز توضیح داد و گفت: در بحث هوش‌مصنوعی کسانی که باید کارهای توسعه‌ای انجام دهند، ارگان‌‌ها و دستگاه‌ها هستند و اصلاً نباید محدودیت در این بخش ایجاد کرد و همه دستگاه‌ها باید با تمام توان خود در حوزه‌های کاربردی و زیرساختی هوش‌مصنوعی ورود کنند و ایجاد محدودیت برای فعالیت‌های وزارتخانه‌ها در این حوزه قابل قبول است.

سازمان ملی هوش‌مصنوعی یک سازمان تنظیم‌گر و ناظر است

وی ضمن بیان این مطلب که قرار نیست سازمانی تشکیل شود که بگوید هیچکس نمی‌تواند هیچ کاری در حوزه هوش‌مصنوعی انجام دهد، گفت: سازمان ملی هوش‌مصنوعی در واقع یک سازمان تنظیم‌گر و ناظر است و برنامه‌هایی که قرار است در دستگاه‌ها در حوزه هوش‌مصنوعی اجرایی شود، توسط این سازمان ابلاغ می‌شود. با ابلاغ اساسنامه سازمان ملی هوش‌مصنوعی این موضوعات کاملاً شفاف‌سازی خواهد شد.

توئیتی که جنجالی شد

اما ماجرا به تصویب اساسنامه و تعیین‌تکلیف رئیس سازمان ختم نمی‌شود، همین چند روز پیش موضوع جدیدی از سوی یکی از مدیران اپراتورهای ارتباطی در فضای مجازی مطرح شد مبنی بر اینکه رئیس‌جمهور در جلسه هیئت دولت، تصریح کرده است که ایجاد سازمانی مستقل برای اداره هوش‌مصنوعی قابل قبول نیست! این فعال حوزه کسب و کار دیجیتال این را هم اضافه کرده بود که رئیس‌جمهور به وزیر ارتباطات مأموریت داده تا رویکرد هوش‌مصنوعی کشور با استفاده از تجربیات بین‌المللی تدوین شود. فراگیر شدن این موضوع در فضای مجازی کافی بود تا این سؤال در ذهن کاربران و فعالان حوزه فناوری شکل بگیرد که این ناهماهنگی در دولت برای چیست؟ اینکه اگر واقعاً رئیس‌جمهور اعتقادی به تشکیل سازمانی مستقل برای هوش‌مصنوعی ندارد، چرا اساسنامه آن در کمیسیون‌های دولت در حال بررسی است!

رویکرد رئیس‌جمهور حذف سازمان ملی هوش‌مصنوعی نیست

در همین رابطه، به سراغ سخنگوی دولت رفتیم و موضوع را جویا شدیم. فاطمه مهاجرانی؛ در پاسخ به این سؤال که آیا رویکرد رئیس‌جمهور حذف سازمان ملی هوش‌مصنوعی است؟ گفت: خیر. اصلاً این‌گونه نیست. اساسنامه این سازمان در حال تصویب است. همچنین این موضوع را از حسین افشین؛ معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور نیز، جویا شدیم. او در این رابطه، گفت: خیر چنین موضوعی را بنده نشنیده‌ام و در جریان آن نیستم. البته دکتر پزشکیان در رابطه با سازمان ملی هوش‌مصنوعی تأکیده کرده‌اند که باید ببینیم سازوکار سازمان چیست و چگونه باید باشد تا کار درست پیش برده شود.

آقای رئیس‌جمهور نتیجه‌گرا هستند

معاون علمی رئیس‌جمهور، ضمن اشاره به اینکه رئیس‌جمهور درباره اجرای شیوه درست در این سازمان تأکیداتی داشته‌اند، تصریح کرد: ایشان در واقع نتیجه گرا هستند و می‌گویند کاری انجام ندهیم که خروجی آن صفر باشد. اجازه دهید در مورد سازمان هوش‌مصنوعی به یک عقلانیت درستی برسیم و بعد از آن اطلاع‌رسانی خواهیم کرد. یکی دیگر از موضوعات قابل ذکر درباره این سازمان، بحث بودجه آن است که به گفته معاون سابق رئیس‌جمهور برای این سازمان سه‌هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان در نظر گرفته شده بود ولی بعدتر اعلام شد ۱۵ همت، ولی آن‌طور که مهر کسب اطلاع کرده این سازمان هنوز ردیف بودجه مستقلی ندارد و نهاد تأمین‌کننده بودجه آن فعلاً معاونت علمی است.

نکته پایانی

با توجه به گزاره‌های بالا به نظر می‌رسد در حال‌حاضر سازمان ملی هوش‌مصنوعی در بلاتکلیفی به سر می‌برد و این بلاتکلیفی حداقل تا سه ماه آینده که اساسنامه آن تصویب و ابلاغ شود، ادامه دارد. از سوی دیگر علی‌رغم مصوبات اخیر دولت آنچه مشهود است این است که تعاملی نیز بین این سازمان و معاونت علمی وجود ندارد. این سازمان که قرار بود با مدیریت دولت قبل زیرساخت‌های هوش‌مصنوعی مثل ایجاد یک مزرعه پردازشی را محقق کند در دوره جدید مسئولیتش به‌عنوان یک سازمان صرفاً ناظر و تنظیم‌گر تعریف شده است و باید دید بعد از تصویب اساسنامه چه آینده‌ای در انتظار آن است. با همه این‌ها آنچه مشخص است این است که باید هر چه زودتر نحوه فعالیت این سازمان و ادامه مسیر آن مشخص شود تا مجموعه‌ای که با هدف ارتقاء و توسعه فناوری هوش‌مصنوعی راه‌اندازی شده با قوت بیشتری به کار خود ادامه دهد.