چالش دولت با فقر؛ از قطع یارانه دهک‌های بالا تا توزیع کالابرگ

نرگس همتی- می‌گویند فقر دزد رویاهاست؛ دزدی که وقتی سرقت کند، عمرت را به هدر می‌دهد! خط فقر دقیقاً همین‌جاست. فاصله‌ای هم با ما ندارد. درست زیر پای ماست؛ زیر آن خوابیدن و از آن عبور کردن به فاصله یک مصوبه است! حتی به فاصله یک امضای ناقابل؛ دنبال نرخ واقعی تورم و بیکاری نگردید چون خط فقر همین‌جاست. درست در یک قدمی ما و ما عابری گذران، فقط گذر می‌کنیم و آمار‌ها را نگاه می‌کنیم. خوب که تحقیق کنی می‌بینی که فقر بزرگ‌ترین موضوع اخلاقی جهان و بزرگ‌ترین تهدید برای امنیت جهان و ثبات زمین است. فقر مسئله و مفهوم اقتصادی یا اجتماعی صرف نیست، بلکه مسئله‌ای با ابعاد اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و جمعیتی است. جنبه‌های مختلف فقر بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند و یکدیگر را بازتولید و تقویت می‌کنند؛ به همین دلیل در مطالعات فقر، از دایره بسته زندگی فقیرانه سخن به میان می‌آید. در واقع فقر به شرایطی اطلاق می‌شود که رفاه از یک سطح حداقل، کمتر باشد. فقر به وضعیتی اطلاق می‌شود که فرد از منابع لازم برای برخورداری از رژیم غذایی، مشارکت در فعالیت‌‌ها و امکانات معمول زندگی محروم باشد. تقریباً تمامی دولت‌ها شعار فقرزدایی را سر داده‌اند، اما تنها عایدی مردم از آن، همان یارانه‌های نقدی بوده است. یارانه‌هایی که تا بیش از یک دهه قیمت آن ۴۵هزارو۵۰۰ تومان بود اما اثرات مخربش همچنان ادامه دارد! دولت در حال‌‌حاضر سعی دارد با اعطای یارانه‌های نقدی و غیرنقدی از قدرت خرید مردم حفاظت کند، ولی از آنجا که منابع کافی برای حمایت‌های این‌چنینی ندارد، با استقراض موجب فقیرتر شدن مردم شده و تأثیرات مورد انتظار از اعطای یارانه‌ها نیز نمایان نمی‌شود. برای مثال در سال ۱۴۰۱که یارانه نقدی افزایش یافت، نرخ فقر همچنان ۳۰درصد باقی ماند. بسیاری از کارشناسان معتقدند اعطای یارانه‌ها در قالب فعلی و تخصیص آن به بیش از ۷۷میلیون نفر علاوه بر آنکه غیربهینه است، به تشدید تورم کمک کرده و جایی برای اختصاص اعتبار برای حرکت در مسیر توسعه اقتصادی نمی‌گذارد. از آنجا که ریشه اصلی نیاز دولت به اعطای یارانه، حفاظت معیشت مردم از گزند تورم است، مهار این پدیده می‌تواند بسیاری از مشکلات فعلی را مرتفع کند. همچنین کارشناسان معتقدند در شرایط فعلی خوان گسترده اعطای یارانه باید مورد بازبینی قرار گرفته و اصلاحاتی در زمینه انتخاب جمعیت یارانه‌بگیران صورت بگیرد.

تغییرات اساسی در لایحه بودجه سال آینده

بر همین اساس دولت چهاردهم تصمیم گرفته تا تغییراتی در پرداخت یارانه‌ها صورت دهد که مهم‌ترین آن حذف دهک‌های بالای جامعه از منظر دولت است. در لایحه بودجه ۱۴۰۴ آمده است که با حذف یارانه دهک‌های بالای درآمدی، منابعی آزاد می‌شود که قرار است برای تأمین کالاهای اساسی برای دهک‌های پایین استفاده شود. حدود هشت میلیون نفر از سه دهک پایین جامعه قرار است از منابع حاصل از حذف یارانه نقدی دهک‌های هشتم، نهم و دهم بسته حمایتی دریافت کنند. بازگشت کالابرگ نیز یکی دیگر از برنامه‌های دولت است. پرداخت کالابرگ از خردادماه ۱۴۰۱ آغاز شد و ابتدا فقط به دهک‌های اول تا سوم درآمدی اختصاص داشت. اما به تدریج، افراد دهک‌های چهارم تا هفتم نیز مشمول این طرح شدند. براساس مصوبه نمایندگان مجلس در لایحه بودجه ۱۴۰۴، از سال آینده، سرپرستان خانوار می‌توانند به‌طور داوطلبانه درخواست دهند تا به‌جای یارانه نقدی، کالابرگ الکترونیک دریافت کنند. سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها نیز موظف است تا سازوکار اجرایی این تغییر را فراهم کند. شاید نکته مهم را فاطمه مهاجرانی؛ سخنگوی دولت گفت. وی در یادداشتی مدعی شد: هیچ دولتی نمی‌تواند مدعی شود می‌تواند فقر را به‌طور کامل از بین ببرد. منابع و امکانات هیچ دولتی هم به این اندازه نیست که بتواند به لحاظ اقتصادی فقرا را به اندازه مرفه‌‌ترین بخش جامعه بالا بکشد. بر همین مبنا تلاش دولت چهاردهم این است که «درصد نابرابری» و «میزان نابرابری» را کاهش دهد.