۱۰ سال گذشت اما اپراتورهای مجازی همچنان بازار ندارند!

اپراتورهای مجازی بعد از حدود یک دهه از شکل‌گیری‌ همچنان نتوانستند سهم بازار چشمگیری را به‌دست بیاورند. به نظر می‌رسد این موضوع صرفاً به دلیل طراحی غلط کسب‌‌وکار نیست، زیرا به جز چند اپراتور مجازی(MVNO)  که توانسته‌اند تاحدی بین کاربران جایی پیدا کنند، سایر اپراتور‌‌ها نتوانستند آن‌طور که باید، دیده شوند. به گفته مدیرعامل شاتل موبایل، یکی از اصلی‌‌‌ترین دلایل این موضوع، نگاه رقابتی اپراتورهای میزبان است. همچنین گفته می‌شود نبود متر و معیار دقیق برای سنجش این موضوع، از دلایل دیگر این پیشران نبودن است. به گزارش پیوست، اپراتورهای مجازی سال‌هاست که راهشان به ایران باز شده است اما به نظر می‌رسد تا الان این نوع اپراتور‌‌ها نتوانسته‌اند در بازار آن‌طور که انتظار می‌رفت، دیده شوند. اپراتورهای مجازی تلفن همراه (MVNO) به‌عنوان نوعی راه‌حل‌ برای افزایش رقابت در بازار ارتباطات مطرح شده‌اند. اپراتورهای مجازی، برخلاف اپراتورهای سنتی، زیرساخت فیزیکی ندارند و خدمات خود را از طریق شبکه اپراتورهای اصلی ارائه می‌دهند. این مدل کسب‌وکار در بسیاری از کشور‌‌ها به موفقیت رسیده است، اما در ایران، این صنعت با چالش‌ مواجه شده و نتوانسته است به رشد مطلوبی برسد. آرش کریم‌بیگی؛ مدیرعامل شاتل موبایل، در این باره گفت: سهم بازار اپراتورهای مجازی در دنیا حدود دو درصد است. این آمار به معنی این است که نباید توقع داشته باشیم که اپراتورهای مجازی مانند اپراتورهای موبایل سهم بازار ۵۰ درصدی داشته باشند؛ زیرا اپراتورهای مجازی در رقابت با اپراتورهای موبایل نیستند و هیچ ادغام عمودی بین این دو نوع اپراتور وجود ندارد. اپراتورهای مجازی به سهم بازار نرسیدند برای همین نمی‌شود از نبود رشد صحبت کرد. پروانه اپراتور مجازی تلفن همراه یکی از برنامه‌های محمود واعظی؛ وزیر ارتباطات دولت حسن روحانی بود. اپراتور مجازی تلفن همراه یکی از سه طرحی بود که وزارت ارتباطات در میانه دهه ۹۰ برای شکست انحصار در بازار تلفن همراه به میان آورد. در آن زمان در حالی که بیش از ۵۰ شرکت متقاضی دریافت موافقت اولیه برای راه‌اندازی MVNO شدند اما در نهایت تنها ۱۹ شرکت این موافقت‌نامه را اخذ کردند که از میان آن‌‌ها نیز فقط ۹ شرکت توانستند از سال ۹۶ تا امروز این پروانه را دریافت کنند. این در حالی است که از همان ۹ شرکت دارای پروانه نیز چند شرکت محدود همچنان فعالیت خود را ادامه می‌دهند. به گفته مدیرعامل شاتل موبایل، یکی از دلایل اینکه اپراتورهای مجازی به سهم بازار مدنظر نرسیده‌اند این است که ابتدا تحلیل متقاضیان دریافت مجوز MVNO با موقعیت این اپراتور‌‌ها در تضاد بود. اپراتور‌‌ها فکر می‌کردند با یک پروانه می‌توانند مثل همراه اول و ایرانسل اپراتور شوند. طبق گفته فعالان این حوزه، یکی از دلایل رشد نکردن اپراتورهای مجازی در ایران، تأخیر در صدور مجوز‌‌هاست. اولین مجوزهای اپراتورهای مجازی در ایران در سال ۱۳۹۶ صادر شد، اما تا سال‌‌‌ها پس از آن، این اپراتور‌‌ها نتوانستند فعالیت خود را به‌طور کامل آغاز کنند. قبل‌تر محمدجواد آذری‌جهرمی؛ وزیر پیشین ارتباطات، گفته بود که صدور مجوز اپراتورهای مجازی با تأخیرهای اداری و بروکراتیک مواجه شد و این موضوع باعث شد تا این اپراتور‌‌ها نتوانند در زمان مناسب وارد بازار شوند. در همین خصوص مدیرعامل شاتل موبایل، گفت که از ۵۴ شرکتی که درخواست موافقت اصولی داده بودند فقط ۱۰ شرکت توانستند پروانه اپراتور مجازی را کسب کنند و در حال‌حاضر فقط دو یا سه اپراتور در بازار حضور دارند. او معتقد است اپراتورهای میزبان، اپراتورهای مجازی را رقیب خود می‌دانند در حالی که این نگاه کاملا غلط است. کریم‌بیگی؛ در این باره توضیح داد: برخی از اپراتور‌‌ها با اشتباه محاسباتی نتوانستند رشد کنند و برخی اپراتورهای میزبان، طبق مصوبه ۲۲۱۰ کمیسیون که باید شرایط اپراتورهای مجازی را در لایه رادیویی فراهم می‌کردند درست فعالیت‌شان را پیش نبردند؛ زیرا اوایل فکر می‌کردند اپراتورهای مجازی رقیب‌شان هستند به همین دلیل در ساختار قیمت‌گذاری، تعرفه‌ عمده‌فروشی را به نوعی مهندسی می‌کردند که قیمت تمام‌شده سرویس نتواند برای اپراتور و مردم جذابیت تجاری و مالی ایجاد کند. در این رابطه رگولاتور تعرفه عمده‌فروشی را تصویب کرد اما بعد از حدود پنج سال از این مصوبه هنوز این مصوبه همه‌جا به‌درستی اجرا نشده است.

نهاد تنظیم‌گر ورود کند

اما به نظر می‌رسد یکی از بخش‌هایی که در این شریط باید فضا را به سمت رشد هدایت کند، رگولاتوری است. مدیرعامل شاتل موبایل، در این خصوص ادامه داد: در موضوع محاسبه تعرفه عمده‌فروشی منصفانه، قرارداد و تعرفه خدمات با چالش مواجه هستیم زیرا به تورم کمتر توجه می‌شود؛ اما بخش عمده‌ای از این چالش‌‌‌‌ها به ورود جدی‌تر رگولاتوری نیازمند است. براساس گفته‌های کریم‌بیگی؛ طبق مصوبه ۲۲۱۰، کمیسیون تنظیم اپراتورهای مجازی باید از زیرساخت رادیویی اپراتورهای موبایل استفاده کنند. طبیعتاً برخی از اپراتور‌‌ها مثل شاتل موبایل هسته کامل شبکه خودشان را ایجاد کرده‌اند و از ابتدا با این دارایی فنی وارد شدند اما برخی از اپراتورهای مجازی پیش‌بینی کردند که در فازهای مختلف زیرساخت فنی را ایجاد کنند و این باعث شده است که با توجه به تشدید تحریم‌ها، افزایش هزینه‌های ارزی و کاهش ارزش ریال چالش‌‌هایی زیادی برای آن‌‌ها ایجاد شود. درخصوص فعالیت پررنگ‌تر رگولاتوری، به نظر می‌رسد که نهاد تنظیم‌گر باید مرز بین اپراتور مجازی و میزبان را روشن کند تا فعالیت این ۲ نوع اپراتور مخل یکدیگر به نظر نرسد. کریم‌بیگی؛ تأکید کرد که اگر موضوع تعرفه مخابراتی تعرفه (B2C) و موضوع اتصال متقابل از سمت رگولاتوری بهبود پیدا نکند آینده روشنی در انتظار اپراتورهای مجازی نیست؛ در غیر این صورت اپراتورهای مجازی می‌توانند حضور قوی با خدمات متنوع‌تری داشته باشند. مدیرعامل شاتل، به نبود متر و معیار مشخص اشاره کرد و گفت: اپراتورهای مجازی در سایر کشور‌‌ها که به موفقیت دست پیدا کردند، با ارزش‌های خاص اعتباری توانستند اعتبار به دست بیاورند. در ایران ساختار اعتبارسنجی وجود ندارد. باید یک ساختار اعتبارسنجی مشخصی وجود داشته باشد که چرا یک کاربر سیم‌کارت اپراتور مجازی بخرد و چه متر و معیاری در این باره وجود دارد. یکی از موضوعات دیگر این است که خود اپراتور مجازی باید روشن کند که کاربر به چه علت باید به سمت چنین اپراتورهایی بیاید. در همین مورد مدیرعامل شاتل، گفت: MVNO باید مشخص کند که کاربر به چه علت باید سمت این نوع اپراتور بیاید. قبل‌تر ایده‌ای شکل گرفته بود، اپلیکیشن‌های بانکی تصور می‌کردند که اگر مجوز اپراتور مجازی را بگیرند تمام مشتریانشان از سیم‌کارت آن‌‌ها استفاده می‌کنند اما واقعیت این است افراد به دلیل اینکه در بانکی حساب دارند سیم‌کارت‌شان را عوض نمی‌کنند. اپراتورهای مجازی باید همیشه به این نکته توجه کنند که چرا مردم باید سیم‌کارت اپراتور مجازی بخرند. در نهایت به نظر می‌رسد که بسیاری از کاربران هنوز با مفهوم اپراتورهای مجازی آشنا نیستند و نمی‌دانند که این اپراتور‌‌ها می‌توانند چه نوع خدماتی ارائه دهند. باوجود اینکه سال‌‌‌ها از صدور اولین پروانه اپراتور مجازی تلفن همراه در ایران می‌گذرد اما بسیاری از اپراتورهای مجازی به حالت تعطیل یا نیمه تعطیل درآمدند و دیگر خبری از فعالیت‌هایشان نیست.