در روزگار کنونی که شرایط جوامع به نسبت گذشته بسیار پیچیده‌تر شده، زندگی انسان‌‌ها نیز بسیارمتفاوت با ادوار گذشته شده است. ما در عصر اتم و فناوری هوش‌مصنوعی و اکتشافات اعجاب‌انگیز زندگی می‌کنیم و دیگر مثل دوران باستان نیست که زندگی انسان‌‌ها به کشاورزی و دامداری و شکار وابسته و دغدغه فرد سیر کردن شکم […]
در روزگار کنونی که شرایط جوامع به نسبت گذشته بسیار پیچیده‌تر شده، زندگی انسان‌‌ها نیز بسیارمتفاوت با ادوار گذشته شده است. ما در عصر اتم و فناوری هوش‌مصنوعی و اکتشافات اعجاب‌انگیز زندگی می‌کنیم و دیگر مثل دوران باستان نیست که زندگی انسان‌‌ها به کشاورزی و دامداری و شکار وابسته و دغدغه فرد سیر کردن شکم و داشتن یک سرپناه مطمئن باشد. بدیهی است؛ پیچیده شدن جوامع و زندگی شهر‌نشینی، اقتضائات زیادی را به دنبال دارد. زیرا برای تأمین هر خدمتی، باید تخصص و امکانات آن فراهم شود و اشخاصی در آن خدمت مشغول به‌کار شوند. با این حال اشخاص نیز باید با توجه به شرایط جسمی، جنسیت، توانمندی‌های فردی شغل مورد علاقه خویش را انتخاب کنند. انتخاب شغلی که هیچ سنخیتی با روحیات و علایق فرد ندارد، نتیجه‌ای ندارد جز فرسودگی شغلی. این درست است که اشخاص نباید اوقات خود را به بطالت بگذرانند و هر کسی باید به حرفه یا کاری مشغول باشد. با این حال زندگی در روزگار فعلی، باعث شده افراد برای امرار معاش و تأمین مخارج زندگی، به هر شغلی که بلاتصدی است روی بیاورند و لزوماً این مشاغل مورد علاقه واقعی متصدیان آن نمی‌باشد.
با این حال برخی از مشاغل نسبت به سایر مشاغل دشواری بیشتری دارند. در واقع ماهیت این مشاغل خطرات زیادی را برای سلامت جسم و روان فرد دارد و فرد در معرض آسیب‌های گوناگون ناشی از آن قرار دارد. به علاوه هر شخصی نیز حاضر به کار در آن امور نخواهد شد و عادلانه نیست کسانی که در این مشاغل خدمت می‌کنند شرایط برابر با سایر اشخاص داشته باشند. رعایت حقوق این گروه از کارگران و کارمندان نه‌تنها یک وظیفه انسانی و اخلاقی است، بلکه تأثیر مستقیمی بر سلامت جامعه و افزایش بهره‌وری اقتصادی دارد.
براساس تعاریف موجود، مشاغل سخت و زیان‌آور، به آن دسته از مشاغلی گفته میشود که در آن‌‌ها کارگران در شرایطی فعالیت می‌کنند که عوامل فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی و روانی محیط کار می‌تواند سلامت آن‌‌ها را به‌طور جدی تهدید کند. این مشاغل معمولاً فشارهای جسمی بالا، خطرات حوادث شغلی و اثرات بلندمدت بر سلامتی را به همراه دارند.
مصادیق مشاغل سخت و زیان‌آور از جمله نمونه‌های رایج مشاغل سخت و زیان‌آور می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
– کارگران معادن زیرزمینی که در معرض گازهای سمی و خطرات ریزش قرار دارند.
– کارکنان بخش اورژانس و آتش‌نشانی که با حوادث غیرمترقبه و شرایط استرس‌زا مواجه هستند.
– شاغلان در صنایع شیمیایی و پتروشیمی که با مواد خطرناک و سمی کار می‌کنند.
– کارگران ساختمانی که در ارتفاعات کار می‌کنند و با خطر سقوط روبه‌رو هستند.
– کارکنان بخش بهداشت و درمان که در معرض بیماری‌های واگیر قرار دارند.
لزوم حمایت از شاغلان مشاغل سخت با توجه به مخاطرات جدی که شاغلان این مشاغل با آن روبه‌رو هستند، ضروری است که حمایت‌های ویژه‌ای برای آن‌‌ها در نظر گرفته شود. این حمایت‌ها شامل موارد زیر میشود:
در قانون کار نیز برای شاغل این مشاغل حمایت‌های بیشتری نسبت به سایر کارگران در نظر گرفته شده است.
اما اینکه در نظام حقوقی ایران به چه مشاغلی، مشاغل سخت و زیان‌آور اطلاق میشود و تشخیص آن برعهده چه مرجعی است، موضوع این نوشتار است. صدور یک رأی وحدت‌رویه از دیوان عدالت اداری، بهانه‌ای شد تا این موضوع را با جزئیات بیشتری بررسی کنیم.
در ادامه ضمن ارائه گزارش این پرونده، توضیحات تکمیلی خوانندگان گرامی روزنامه تبیین خواهد شد.
گزارش پرونده:
شماره دادنامه: ۱۴۰۳۳۱۳۹۰۰۰۳۱۰۶۲۶۲
تاریخ دادنامه: ۲۱/۱۲/۱۴۰۳
شماره پرونده: ۰۱۰۰۰۱۸- ۰۱۰۰۰۱۷ – ۰۱۰۰۰۱۶
مرجع رسیدگی: هیئت عمومی دیوان عدالت اداری
اعلام‌کنندگان تعارض: آقایان ف.ک.، م.ج. و ح.ر.
موضوع: اعلام تعارض در آرای صادر شده از سوی شعب دیوان عدالت اداری
گردش کار: در رابطه با موضوع احتساب شغل آتش‌نشانی به‌عنوان مشاغل سخت و زیان‌آور با توجه به نظریه قبلی کمیته استانی مشاغل سخت و زیان‌آور مبنی بر عدم تشخیص شغل مذکور به‌عنوان سخت و زیان‌آور، شعب دیوان عدالت اداری آرای متعارض صادر کرده‌اند.
بعضی از شعب با استدلال اینکه شکات جزء کارکنان رسمی و قطعی آتش‌نشان بوده، مشمول قانون کار نمی‌باشد از طرف دیگر کمیته استانی قبلاً شغل آتش‌نشان را سخت و زیان‌آور تشخیص نداده و مادامی که رأی مذکور نقض نشده باشد، صدور رأی مجدد کمیته استانی قابلیت اجرایی نداشته لذا حکم به رد شکایت صادر نموده‌اند.
بعضی دیگر از شعب دیوان با استدلال این که هرچند که کمیته استانی قبلاً شغل آتش‌نشان را سخت و زیان‌آور تشخیص نداده است و تا زمانی که رأی مذکور نقض نشده باشد، رأی جدید کمیته استانی قابلیت ترتیب اثر ندارد، ولیکن با توجه به این که قانونگذار در ماده ۸۴ قانون برنامه پنجساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران شغل آتش‌نشان را سخت و زیان‌آور محسوب نموده است و نیازی به طرح مجدد در کمیته استانی نمی‌باشد، لذا حکم به ورود شکایت صادر نموده‌اند.
مفاد آرای موضوع تعارض به قرار زیر است:
الف: ۱- شعبه ۵۱ بدوی دیوان عدالت اداری در رسیدگی به دادخواست آقایان م.م.و الف.ح. به خواسته الزام (اداره کل تأمین‌اجتماعی اصفهان) به احتساب سنوات خدمت در مشاغل سخت و زیان‌آور برای مشمولین قانون کار و الزام خوانده ردیف دوم (شهرداری نجف‌آباد) به فراهم نمودن شرایط لازم برای بهره‌مندی اینجانب از مزایای مشاغل سخت و زیان‌آور به موجب دادنامه‌های شماره ۹۹۰۹۹۷۰۹۵۷۷۰۱۰۳۳ مورخ ۶/۳/۱۳۹۹ و ۹۹۰۹۹۷۰۹۵۷۷۰۱۰۶۲ مورخ ۷/۳/۱۳۹۹ به شرح زیر به صدور رأی مبادرت کرده است:
«درخصوص دادخواست مطروحه با عنایت به مفاد دادخواست تقدیمی ضمایم و مستندات پیوست و لوایح دفاعیه طرف‌های شکایت هر چند که مشاغل شاکی توسط کمیته‌های استانی مشاغل سخت و زیان‌آور در سال‌های ۱۳۸۵ و ۱۳۹۵ به‌عنوان سخت و زیان‌آور شناخته نشده است، لیکن مطابق نظریه مؤخر کمیته استانی به تاریخ ۲۸/۱/۱۳۹۸ مورد تأیید قرار گرفته است و مطابق دادنامه شماره ۷۸۰-۷۸۷-۸۰۰ [۹۳۱۰۰۹۰۹۰۵۸۰۰۷۸۷- ۹۳۱۰۰۹۰۹۰۵۸۰۰۷۸۸- ۹۳۱۰۰۹۰۹۰۵۸۰۰۸۰۰] مورخ ۲۳/۴/۱۳۹۳ هیئت عمومی دیوان عدالت اداری، به دلیل قطعیت آرای قبلی کمیته، نظریه مؤخر صادره قابلیت ترتیب اثر ندارد. اما با توجه به این که قانونگذار در ماده ۸۴ قانون برنامه پنجساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران دولت را موظف نموده است که مشاغل آتش‌نشان و پرتوکاری اشعه را جزء مشاغل سخت و زیان‌آور محسوب کند، علی‌هذا شکایت شاکی را نسبت به مواردی که مطابق لیست ارسالی کارفرما به‌عنوان آتش‌نشان اشتغال به کار داشته موجه و قانونی دانسته حکم به ورود شکایت به استناد موارد مذکور و جزء (ب) تبصره ۲ ماده ۷۶ قانون تأمین‌اجتماعی صادر و اعلام می‌نماید. لیکن برای سایر عناوین در موقعیت کنونی به دلیل عدم مطابقت با لیست ارسالی و نیز عدم احراز اشتغال شاکی در مشاغل سخت و زیان‌آور رأی به رد شکایت صادر و اعلام می‌گردد. این رأی در اجرای مقررات ماده ۶۵ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری ظرف مهلت ۲۰ روز پس از ابلاغ قابل اعتراض در شعب تجدیدنظر دیوان میباشد.»
آرای مذکور به موجب دادنامه‌های شماره ۹۹۰۹۹۷۰۹۵۶۷۰۱۹۷۳ مورخ ۱/۶/۱۳۹۹ و ۹۹۰۹۹۷۰۹۵۶۷۰۱۹۷۲ مورخ ۱/۶/۱۳۹۹ صادره از شعبه ۱۸ تجدیدنظر دیوان عدالت اداری مورد تأیید قرار گرفت.
۲- از طرفی شعبه ۴۸ بدوی دیوان عدالت اداری نیز در رسیدگی به دادخواست آقای ر.ی. به خواسته احتساب سابقه اشتغال در مشاغل سخت و زیان‌آور به موجب دادنامه شماره ۹۹۰۹۹۷۰۹۰۴۴۰۴۳۲۳ مورخ ۹/۱۰/۱۳۹۹ به شرح زیر به ورود شکایت رأی صادر کرده است:
«درخصوص دادخواست شاکی به طرفیت خواندگان به خواسته احتساب سابقه اشتغال در مشاغل سخت و زیان‌آور (آتش‌نشان)، از توجه به رونوشت مدارک شاکی، رأی کمیته استانی، لایحه دفاعیه خواندگان مبنی بر این که از تاریخ رأی کمیته استانی (۲۸/۱/۱۳۹۸) شغل شاکی سخت و زیان‌آور شناخته میشود. لحاظ دادنامه‌های شماره ۶۰۰- ۱۳۹۶/۴/۲ [۹۶۱۰۰۹۰۹۰۵۸۰۰۶۰۰- ۱۳۹۶/۶/۲۸]، ۱۰/۳/۱۳۸۹-۹۰ و ۹۵- ۱۷/۳/۱۳۸۹ هیئت عمومی دیوان عدالت اداری مبنی بر صلاحیت تأمین‌اجتماعی در احراز شرایط مربوط به اشتغال در مشاغل سخت و زیان‌آور، این که شغل آتش‌نشان وفق ماده ۸۴ قانون برنامه پنجساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران سخت و زیان‌آور بوده و نیاز به طرح در کمیته استانی ندارد، دعوی شاکی را وارد دانسته و به استناد مواد ۱۰ و ۶۵ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری حکم به ورود شکایت در حد احکام و قراردادهای شاکی به‌عنوان راننده آتش‌نشان صادر و اعلام می‌نماید. رأی صادره ظرف ۲۰ روز از ابلاغ قابل تجدیدنظر خواهی در شعب تجدیدنظر دیوان عدالت اداری میباشد.»
رأی مذکور به موجب دادنامه شماره ۱۴۰۰۳۱۳۹۰۰۰۰۷۰۶۰۶۰ مورخ ۲۲/۳/۱۴۰۰ صادره از شعبه ۱۸ تجدیدنظر دیوان عدالت اداری مورد تأیید قرار گرفت.
ب: ۱- از سوی دیگر شعبه ۵۸ بدوی دیوان عدالت اداری در رسیدگی به دادخواست آقایان ف.ک و ح.ر. به خواسته الزام به احتساب سنوات خدمت در مشاغل سخت و زیان‌آور برای مشمولین قانون کار (الزام خوانده ردیف اول (اداره کل تأمین‌اجتماعی استان اصفهان) به احتساب شغل آتش‌نشانی در زمره مشاغل سخت و زیان‌آور طبق قانون مصوب مجلس شورای اسلامی و الزام خوانده ردیف دوم (شهرداری نجف‌آباد) به فراهم نمودن شرایط لازم جهت بهره‌مندی اینجانب از مزایای مشاغل سخت و زیان‌آور) به موجب دادنامه‌های شماره ۹۹۰۹۹۷۰۹۵۷۴۰۲۱۵۰ مورخ ۱۷/۱۳۹۹ و ۹۹۰۹۹۷۰۹۵۷۴۹۲۱۴۹ مورخ ۱/۷/۱۳۹۹ به شرح زیر به صدور رأی مبادرت کرده است:
«درخصوص شکایت مطروحه به شرح موصوف به طرفیت سازمان تأمین‌اجتماعی با عنایت به اوراق و محتویات پرونده و با این استدلال که تا زمانی که رأی کمیته استانی در مشاغل سخت و زیان‌آور که قطعیت یافته (آراء مورخ ۷/۴/۱۳۹۵ و ۴۰/۱۰/۱۳۸۵) نقض نشده اقدام به اخذ رأی مجدد کمیته استانی (رای کمیته بدوی استنادی شاکی مورخ ۱۹/۲/۱۳۹۸) فاقد وجاهت قانونی است و کماکان آراء سابق الصدور قطعی به قوت خود باقی میباشد. فلذا ضمن وارد تشخیص ندادن شکایت شاکی و مستنداً به دادنامه شماره ۷۸۰-۷۸۷-۸۰۰ [۹۳۱۰۰۹۰۹۰۵۸۰۰۷۸۷- ۹۳۱۰۰۹۰۹۰۵۸۰۰۷۸۸- ۹۳۱۰۰۹۰۹۰۵۸۰۰۸۰۰] مورخ ۲۳/۴/۱۳۹۳ هیئت عمومی دیوان عدالت اداری و مواد ۱، ۱۰ (مفهوم مخالف آن) و ۶۵ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری حکم به رد شکایت صادر میشود. اما درخصوص شکایت شاکی به طرفیت شهرداری نجف‌آباد با توجه به مراتب مذکور و با این استدلال که شکایت متوجه طرف شکایت نمی‌باشد فلذا به استناد بند (پ) ماده ۵۳ قانون فوق‌الذکر قرار رد شکایت صادر میشود. آراء صادره ظرف بیست روز از تاریخ ابلاغ قابل تجدیدنظر خواهی نزد شعب تجدیدنظر دیوان عدالت اداری میباشد.»
آرای مذکور به موجب دادنامه‌های شماره ۹۹۰۹۹۷۰۹۵۵۶۰۳۱۶۰ مورخ ۲۴/۱۰/۱۳۹ و ۱۴۰۰۳۱۳۹۰۰۰۰۶۶۵۳۷۸ مورخ ۱۷/۳/۱۴۰۰ صادره از شعبه ۱۵ تجدیدنظر دیوان عدالت اداری مورد تأیید قرار گرفت.
۲- از طرفی شعبه ۴۹ بدوی دیوان عدالت اداری نیز در رسیدگی به دادخواست آقای م.ج. به خواسته الزام به احتساب سوابق در مشاغل سخت و زیان‌آور به موجب دادنامه شماره ۹۸۰۹۹۷۰۹۰۳۵۰۳۹۸۱ مورخ ۱۴/۱۱/۱۳۹۸ به شرح زیر به رد شکایت رأی صادر کرده است:
«نظر به اینکه تشخیص سخت و زیان‌آور بودن یک شغل نیازمند بررسی آن در کمیته‌های تشخیص و تطبیق بررسی مشاغل مورد نظر میباشد و در ما نحن [فیه] شاکی به کمیته‌های مربوطه مراجعه ننموده است و بدون رأی کمیته امکان عملی اجابت خواسته شاکی وجود ندارد. لذا مستند به ماده ۵۳ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری قرار رد شکایت صادر می‌گردد. این رای، وفق ماده ۶۵ قانون دیوان، ظرف مدت بیست روز قابل تجدیدنظر خواهی در شعب تجدیدنظر دیوان عدالت اداری میباشد.»
رأی مذکور به موجب دادنامه شماره ۹۹۰۹۹۷۰۹۵۶۸۰۱۳۱۰ مورخ ۱۶/۶/۱۳۹۹ صادره از شعبه ۱۹ تجدیدنظر دیوان عدالت اداری مورد تأیید قرار گرفت.
با احراز تعارض آرا توسط رئیس دیوان عدالت اداری، پرونده در دستورکار جلسه هیئت عمومی قرار گرفت.
هیئت عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ ۲۱/۱۲/۱۴۰۳ با حضور رئیس و معاونین دیوان عدالت اداری و رؤسا و مستشاران شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رأی مبادرت کرده است.
رأی هیئت عمومی
الف. تعارض در آراء محرز است.
ب. براساس ماده ۸۴ قانون برنامه ششم توسعه جمهوری اسلامی ایران دولت موظّف است مشاغل آتش‌نشانی و پرتوکاری اشعه را جزء مشاغل سخت و زیان‌آور محسوب کند و نظر به این که با حکم قانونگذار و شناسایی مشاغل آتش‌نشانی به‌عنوان مشاغل سخت و زیان‌آور نیازی به طرح موضوع در کمیته استانی تشخیص مشاغل سخت و زیان‌آور نیست و اساساً کمیته مذکور نیز نمی‌تواند برخلاف حکم قانونگذار اتّخاذ تصمیم نماید، در نتیجه آراء صادره مبنی بر ورود شکایت به شرح مندرج در گردشکار که متضمن پذیرش مشاغل آتش‌نشانی به‌عنوان مشاغل سخت و زیان‌آور بوده، صحیح و منطبق با موازین قانونی است. این رأی براساس ماده ۸۹ قانون دیوان عدالت اداری اصلاحی مصوب ۱۰/۲/۱۴۰۲ برای شعب دیوان و مراجع اداری و همچنین برای هیئت‌های تخصصی و هیئت عمومی در مورد رسیدگی به ابطال مصوبات موضوع بند (۱) ماده ۱۲ این قانون در ارتباط با آن موضوع لازم‌الاتباع است./احمدرضا عابدی- رئیس هیئت عمومی دیوان عدالت اداری
بررسی و توضیح:
در نظام حقوقی تأمین‌اجتماعی ایران تبصره ۲ ماده ۷۶ قانون تأمین‌اجتماعی به موضوع مشاغل سخت و زیان‌آور اشاره کرده و برای آن‌‌ها حمایت‌هایی پیش‌بینی کرده است. در قانون کار نیز به برخی از این حمایت‌ها اشاره شده ولی در قانون مزبور تأکید بر روی شرایط خود کارگر است. برای مثال طبق ماده ۵۲ «درکارهای سخت و زیان‌آور و زیرزمینی، ساعات کار نباید از شش ساعت در روز و ۳۶ ساعت درهفته تجاوز نماید.» و مطابق با مواد ۷۵ و ۶۳ « انجام کارهای خطرناک، سخت و زیان‌آور و نیز حمل بار بیشتر از حد مجاز با دست و بدون استفاده از وسایل مکانیکی، برای کارگران زن ممنوع است…» و «ارجاع هر نوع کار اضافی وانجام کار در شب و نیز ارجاع کارهای سخت و زیان‌آور و خطرناک و حمل بار با دست، بیش از حد مجاز و بدون استفاده از وسایل مکانیکی برای کارگر نوجوان ممنوع است.» در ماده ۶۵ نیز مرخصی سالیانه کارگرانی که به کارهای سخت وزیان‌آور اشتغال دارند پنج هفته تعیین شده است.
و زیان‌آور، کارهایی است که در آن‌‌ها عوامل فیزیکی، شیمیایی، مکانیکی و بیولوژیکی محیط کار، غیراستاندارد بوده و در اثر اشتغال کارگر تنشی به مراتب بالاتر از ظرفیت‌های طبیعی (جسمی و روانی) در وی ایجاد گردد که نتیجه آن بیماری شغلی و عوارض ناشی از آن بوده و بتوان با به‌کارگیری تمهیدات فنی، مهندسی، بهداشتی و ایمنی و غیره صفت سخت و زیان‌آور بودن را از آن مشاغل کاهش یا حذف نمود.
۱- کارفرمایان کلیه کارگاه‌های مشمول قانون تأمین‌اجتماعی که تمام یا برخی از مشاغل آن‌‌ها حسب تشخیص مراجع ذیربط سخت و زیان‌آور اعلام گردیده یا خواهند گردید، مکلفند ظرف دو سال از تاریخ تصویب این قانون نسبت به ایمن‌سازی عوامل شرایط محیط کار مطابق حد مجاز و استانداردهای مشخص‌شده در قانون کار و آیین‌نامه‌های مربوطه و سایر قوانین موضوعه در این زمینه اقدام نمایند.
۲- کارفرمایان کارگاه‌های مشمول قانون تأمین‌اجتماعی مکلفند قبل از ارجاع کارهای سخت و زیان‌آور به بیمه‌شدگان، ضمن انجام معاینات پزشکی آنان از لحاظ قابلیت و استعداد جسمانی متناسب با نوع کارهای رجوع داده شده (موضوع ماده ۹۰ قانون تأمین‌اجتماعی)، نسبت به انجام معاینات دوره‌ای آنان که حداقل در هر سال نباید کمتر از یک بار باشد، نیز به‌منظور آگاهی از روند سلامتی و تشخیص به هنگام بیماری و پیشگیری از فرسایش جسمی و روحی اقدام نمایند، وزارتخانه‌های بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و کار و امور اجتماعی مکلفند تمهیدات لازم را در انجام این بند توسط کارفرمایان اعمال نمایند.
ب- حمایت‌ها
۱- افرادی که حداقل ۲۰ سال متوالی و ۲۵ سال متناوب در کارهای سخت و زیان‌آور (مخل سلامت) اشتغال داشته باشند و در هر مورد حق‌بیمه مدت مزبور را به سازمان پرداخته باشند می‌توانند تقاضای مستمری بازنشستگی نمایند. هر سال سابقه پرداخت حق‌بیمه در کارهای سخت و زیان‌آور یک‌ونیم سال محاسبه خواهد شد.
۲- درصورتی که بیمه‌شدگان موضوع این تبصره قبل از رسیدن به سابقه مقرر در این قانون دچار فرسایش جسمی و روحی ناشی از اشتغال در کارهای سخت و زیان‌آور گردند با تأیید کمیسیون‌های پزشکی (موضوع ماده ۹۱ قانون تأمین‌اجتماعی) با هر میزان سابقه خدمت از مزایای مندرج در این تبصره برخوردار خواهند شد.
۳- در مورد سایر بیمه‌شدگان حداقل سابقه پرداخت حق‌بیمه برای استفاده از مستمری بازنشستگی از تاریخ تصویب این قانون هر سال یک سال افزایش خواهد یافت تا آنکه این حداقل به بیست سال تمام برسد.
۴- از تاریخ تصویب این قانون جهت مشمولان این تبصره، چهار درصد (۴%) به نرخ حق‌بیمه مقرر در قانون تأمین‌اجتماعی افزوده خواهد شد که آن هم در صورت تقاضای مشمولان قانون، به‌طور یکجا یا به‌طور اقساطی توسط کارفرمایان پرداخت خواهد شد.
۵- تشخیص مشاغل سخت و زیان‌آور و نحوه احراز توالی و تناوب اشتغال، نحوه تشخیص فرسایش جسمی و روحی و سایر موارد مطروحه در این تبصره به‌موجب آیین‌نامه‌ای خواهد بود که حداکثر ظرف چهار ماه توسط سازمان تأمین‌اجتماعی و وزارتخانه‌های کار و امور اجتماعی و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تهیه و به تصویب هیئت‌وزیران خواهد رسید.
۶- بیمه‌شدگانی که دارای سابقه پرداخت حق‌بیمه در کارهای سخت و زیان‌آور به تاریخ قبل از تاریخ تصویب این قانون باشند می‌توانند با استفاده از مزایای این قانون درخواست بازنشستگی نمایند در این صورت با احراز شرایط توسط بیمه‌شده، کارفرمایان مربوطه مکلفند حق‌بیمه مربوطه و میزان مستمری برقراری را تا احراز شرایط مندرج در تبصره (۲) همچنین چهار درصد (۴%) میزان مستمری برقراری نسبت به سنوات قبل از تصویب این قانون را یکجا به سازمان تأمین‌اجتماعی پرداخت نمایند.»
همان‌گونه که ملاحظه میشود بند ۵ این آییننامه، مشاغل سخت و زیان‌آور را به آیین‌نامه‌ای محول کرده است.
آیین نامه مشاغل سخت و زیان‌آور در سال ۱۳۸۶ به تصویب هیئت وزیران رسید. در ماده ۲ مشاغل سخت و زیان‌آور به دو گروه (الف) و (ب) تقسیم شد. وفق این ماده «تعیین سخت و زیان‌آور بودن مشاغل موضوع ماده (۱) و نوع آن گروه «الف» و گروه «ب» حسب درخواست کارگر، کارفرما، تشکل‌ها، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت کار و امور اجتماعی و سازمان تأمین‌اجتماعی در هر کارگاه با بررسی سوابق، انجام بازدید و بررسی شرایط کار توسط کارشناسان بهداشت حرفهای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و بازرسان کار وزارت کار و امور اجتماعی و با تأیید توسط کمیته‌های بدوی و تجدیدنظر استانی موضوع این آییننامه انجام می‌‌گیرد.» از این رو برای تشخیص این مشاغل، ملاک کلی ارائه نشده و موضوع باید با بررسی و بازدید کارشناسان باشد و توسط کمیته‌های بدوی و تجدیدنظر استانی[۱] تأیید شود.
لازم به ذکر است که گروه (الف) ناظر به مشاغلی است که ماهیت آن سخت و زیان‌آور است اما کارفرما می‌تواند با استفاده از تمهیدات ایمنی سختی‌‌ها را کاهش دهد اما گروه (ب) حتی با پیش‌بینی تدابیر ایمنی و بهداشتی نمی‌تواند سختی‌های آن را حذف کرد.
برخی مشاغل مانند کار استخراج، کار در مخازن سربسته، کار در مجاورت کوره‌های ذوب، کار در ارتفاع، کار روی دکل‌های فشار قوی، مشاغل جوشکاری، کار با موار رادیو اکتیو، کار در محل‌های پرفشار (مانند غواصی)، کار با مواد شیمیایی و خطرناک، کار در محیطهای خاص (زندان، تیمارستان)، برخی حوزه‌های پزشکی، کار در محیط پرارتعاش، خبرنگاری، رانندگان حمل‌ونقل مسافر و بار از جمله مشاغل سخت و زیان‌آور تلقی میشوند. مشاغل آتش‌نشانی و پرتوکاری اشعه نیز حسب نص صریح قانون به‌عنوان مشاغل سخت وزیان‌آور محسوب شده‌اند. با این حال به نظر می‌رسد همچنان برخی مشاغل وجود دارند که سخت و زیان‌آور بوده و لازم است به همین عنوان شناسایی شوند.
جزء (۱) بند (الف) ماده ۹ این آییننامه که وظایف کمیته‌های بدوی استانی را احصاء کرده، بیان داشته: «بررسی، تطبیق و تشخیص مشاغل سخت و زیان‌آور با مواد این آییننامه که توسط بیمه شده، کارفرما، وزارتخانه‌های بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، کار و امور اجتماعی و سازمان تأمین‌اجتماعی و تشکل‌ها به‌عنوان مشاغل سخت و زیان‌آور معرفی شده و اعلام نتیجه به متقاضی و سازمان‌های ذیربط از سوی رئیس کمیته بدوی.» از این‌رو در نظام تأمین‌اجتماعی کشور ما بررسی و تشخیص شغلی به‌عنوان شغل سخت و زیان‌آور برعهده کمیته‌های استانی است و بسته به نوع شغل و کارگاه می‌تواند متغیر باشد.
لازم به ذکر است که در قانون مدیریت خدمات کشوری فوق‌العاده‌ای تحت عنوان فوق‌العاده سختی‌کار و کار در محیطهای غیرمتعارف بیان شده است.[۲]
در این پرونده استدلال شعبه ۵۸ بدوی مبنی بر اینکه «… زمانی که رأی کمیته استانی در مشاغل سخت و زیان‌آور که قطعیت یافته (آراء مورخ ۷/۴/۱۳۹۵ و ۴/۱۰/۱۳۸۵) نقض نشده اقدام به اخذ رأی مجدد کمیته استانی (رای کمیته بدوی استنادی شاکی مورخ ۱۹/۲/۱۳۹۸) فاقد وجاهت قانونی است» و همچنین استدلال شعبه ۴۹ بدوی با این عبارت «… نظر به این که تشخیص سخت و زیان‌آور بودن یک شغل نیازمند بررسی آن در کمیته‌های تشخیص و تطبیق بررسی مشاغل مورد نظر میباشد و در ما نحن[فیه] شاکی به کمیته‌های مربوطه مراجعه ننموده است…» به نظر صحیح نباشد زیرا وقتی قانونگذار صراحتاً حکمی را وضع می‌کند هیچ مرجع و مقامی نمی‌تواند مخالف آن عمل کند.
حتی حکم مقرر در ماده ماده ۸۴ قانون برنامه ششم توسعه جمهوری اسلامی ایران به قدری اهمیت داشته که این موضوع در بند (ث) ماده ۱۰۶ قانون برنامه هفتم پیشرفت تکرار شده است. به موجب این بند «دولت مکلف است مشاغل آتش‌نشانی و پرتوکاری اشعه را جزء مشاغل سخت و زیان‌آور محسوب کند. در طول اجرای برنامه، قانون حفاظت در برابر اشعه مصوب ۲۰/۱/۱۳۶۸ معتبر تلقی می‌گردد.» مشخص نیست که چرا شعب یادشده به‌رغم وجود مقرره صریح قانون، بازهم شغل آتش‌نشانی را از مشاغل سخت و زیان‌آور ندانسته‌اند.
حتی اگر کمیته استانی تشخیص مشاغل سخت و زیان‌آور مشاغل آتش‌نشانی و کار با اشعه را جزء مشاغل سخت محسوب نمی‌کرد، باز هم به‌رغم وجود صراحت قانونی، اعتباری نداشت و آییننامه یا مقامات و مراجع دیگر نمیتوانند چیزی برخلاف نص قانون تصویب کنند. به هر حال بدیهی است عدم تشخیص کمیته‌های یادشده، مانع اجرای حکم قانون نمی‌باشد و رأی هیئت عمومی دیوان عدالت اداری کاملاً صحیح و منطبق با موازین قانونی صادر گردیده است.
[۱] ماده ۸- به منظور تطبیق و تشخیص مشاغل سخت و زیان‌آور براساس ضوابط و سیاست‌‌گذاری‌های شورای‌‌عالی حفاظت فنی و مقررات مربوط کمیته‌های بدوی و تجدید نظر استانی هر کدام با پنج عضو اصلی و پنج عضو علی البدل به شرح زیر برای مدت سه سال منصوب میشوند و انتصاب مجدد آنان بلامانع است.
الف- کمیته بدوی مرکب از اعضای زیر میباشد:
۱- معاون روابط کار سازمان کار و امور اجتماعی استان و یا نماینده وی به عنوان رئیس جلسه.
۲- معاون امور بیمه ای اداره کل تأمین‌اجتماعی استان و یا نماینده وی.
۳- کارشناس مسئول بهداشت حرفه ای معاونت بهداشتی دانشگاه/دانشکده علوم پزشکی ذیربط.
۴- نماینده کارگران حسب معرفی تشکل حائز اکثریت استان بنا به تشخیص سازمان کار امور اجتماعی استان.
۵- نماینده کارفرمایان حسب معرفی کانون انجمن‌های صنفی کارفرمایی استان.
تبصره ۱- جلسات کمیته‌های بدوی و تجدیدنظر استانی در سازمان کار و امور اجتماعی استان تشکیل و با حضور چهار نفر از اعضای اصلی یا علی‌البدل رسمیت می‌‌یابد و تصمیمات جلسه با اکثریت آراء حاضرین معتبر و لازم‌‌الاجرا میباشد.
تبصره ۲- در استان‌هایی که دانشکده علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی مستقل وجود دارد درصورت طرح پرونده‌های مرتبط با منطقه تحت پوشش، کارشناس مسئول بهداشت حرفه ای معاونت بهداشتی دانشکده مزبور، جایگزین کارشناس مسئول بهداشت حرفه ای معاونت بهداشتی دانشگاه خواهد بود.
تبصره ۳- با تصویب کمیته استانی دعوت از افراد صاحبنظر و اساتید مربوط جهت شرکت در جلسات بدون حق رأی بلامانع میباشد.
تبصره ۴- در صورتی که مجمع و کانون‌های استانی تشکل‌های کارگری و کارفرمایی موضوع بندهای (۴) و (۵) ایجاد نشده باشند، نمایندگان مزبور از بین اعضای تشکل‌های حائز اکثریت به تشخیص سازمان کار و امور اجتماعی استان و با انتخاب تشکل ذیربط استان معرفی میشوند.
تبصره ۵- رأی کمیته بدوی ظرف پانزده روز اداری از تاریخ ابلاغ قابل تجدیدنظرخواهی است و در صورتی که هر یک از طرفین (کارگر و کارفرما) به رأی بدوی اعتراض داشته باشند درخواست تجدیدنظر خود را کتباً به سازمان کار و امور اجتماعی محل تسلیم می‌نماید.
تبصره ۶- هیچ یک از اعضای کمیته‌های بدوی همزمان نمیتوانند عضو کمیته تجدیدنظر باشند. همچنین اعضای مذکور نمیتوانند در جلسه تجدیدنظر پرونده‌هایی که در هنگام رسیدگی بدوی به آن رأی داده اند با حق رأی شرکت نمایند.
ب- کمیته تجدیدنظر استان مرکب از اعضای زیر میباشد:
۱- رئیس سازمان کار و امور اجتماعی استان به عنوان رئیس کمیته.
۲- مدیر کل تأمین‌اجتماعی استان.
۳- معاونت بهداشتی دانشگاه/دانشکده علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ذیربط.
۴- نماینده کارگران حسب معرفی تشکل حائز اکثریت استان بنا به تشخیص سازمان کار و امور اجتماعی استان.
۵- نماینده کارفرمایان با معرفی کانون انجمن‌های صنفی کارفرمایی استان.
تبصره ۱- رأی کمیته تجدیدنظر استان از تاریخ ابلاغ قطعی و لازم‌‌الاجرا میباشد.
تبصره ۲- در صورتی که مجمع و کانون‌های استانی تشکل‌های کارگری و کارفرمایی موضوع بندهای (۴) و (۵) ایجاد نشده باشند، نمایندگان مزبور از بین اعضای تشکل‌های حائز اکثریت به تشخیص سازمان کار و امور اجتماعی استان و با انتخاب تشکل ذیربط استان معرفی میشوند.
تبصره ۳- در صورت تساوی آراء (موافق و مخالف) اعم از بدوی و تجدیدنظر، جلسه بعدی با حضور همه اعضا تشکیل خواهد شد.
تبصره ۴- کمیته‌های استانی موظفند در آراء صادره نوع سخت و زیان‌آوری مشاغل را که در زمره مشاغل بند «الف» یا «ب» ماده (۱) این آییننامه میباشد تعیین نمایند.
تبصره ۵- در استان‌هایی که دانشکده علوم پزشکی و خدمات بهداشتی، درمانی مستقل وجود دارد در صورت طرح پرونده‌های مرتبط با منطقه تحت پوشش، معاونت بهداشتی دانشکده علوم پزشکی جایگزین معاونت بهداشتی دانشگاه میشود.
ج- با تصویب کمیته استانی دعوت از افراد صاحبنظر، اساتید و کارشناسان مربوطه جهت شرکت در جلسات بدون حق رأی بلامانع میباشد.
د- کارفرمایان کارگاه‌ها مکلفند با کارشناسان موضوع ماده (۲) و کمیته‌های موضوع ماده (۸) این آییننامه همکاری و مدارک مورد نیاز را در اختیار آنان قرار دهند.
[۲] فوق‌العاده سختی کار و کار در محیطهای غیر متعارف نظیر کار با اشعه و مواد شیمیایی، کار با بیماران روانی، عفونی و در اورژانس و در بخشهای سوختگی و مراقبتهای ویژه بیمارستانی تا (۱۰۰۰)امتیاز و در مورد کار با مواد سمی، آتش زا و منفجره وکار در اعماق دریا، امتیاز یاد شده با تصویب هیأت وزیران تا سه برابر قابل افزایش خواهد بود.
تکوین و تکامل اصول بازل کمیته بازل تاکنون سه نسخه اصلی از چارچوبهای نظارتی خود را منتشر کرده است: بازل I (1988):تمرکز اولیه بر حداقل نسبت کفایت سرمایه هشت درصد بود که تضمینکننده توان مالی بانکها در مقابله با ریسک اعتباری است. این چارچوب مبنای اولیه تنظیم سرمایه نسبت به داراییهای ریسکی قرار گرفت. بازل […]
از دستورالعمل بانکمرکزی تا اصول کمیته بال مقدمه با تصویب قانون جدید بانک مرکزی در سال ۱۴۰۲ و اهتمام قانونگذار به مدیریت صحیح و منظم منابع مالی (انضباط مالی) بانکها، رعایت دقیق قوانین و مقررات در شبکه بانکی، اهمیت زیادی پیدا کرد. در دنیای پیچیده و پویای کنونی که بانکها با مقررات پیچیده داخلی و […]
خسارت تأخیر تأدیه از موضوعاتی است که در ادبیات حقوقی سال‌های اخیر بسیار از آن سخن گفته شده است. با توجه به تحولات نظام حقوقی کشور پس از انقلاب اسلامی و اصل چهارم قانون اساسی مبنی بر اسلامی بودن کلیه قوانین و مقررات، موضوع خسارت تأخیر تأدیه به علت شبهات شرعی که مطرح بود، مغایر […]
تأملی بر رأی وحدت‌رویه شماره ۲۹۲ تا ۲۹۴ هیأت عمومی دیوان عدالت اداری! دکتر سیداحسان حسینی کارشناس حقوقی هر شخصی که به استخدام شخص دیگری در میآید و به صورت مستمرد نزد او کار می‌کند و حقوق دریافت می‌کند، باید تابع مقررات استخدامی خاصی باشد. برای مثال کارمندان دولت به لحاظ استخدامی اصولاً تابع قانون […]
دیدگاه بسته شده است.