تجربه بورس ملي كالا و ابزارهاي مشتقه

    نويسنده: مادان سابناويس مادان سابناويس، اقتصاددان ارشد بورس ملي كالا و ابزارهاي مشتقه مي‌نويسد: بورس ما در راه‌اندازي قراردادهاي كالاهاي جديد موفقيت بسيار چشمگيري كسب كرده است. در اين مقاله، ايشان دلايل ناتواني بورس‌هاي ملي هند در ارايه سبدهاي كالايي متشكل از بيش از ۵۰ كالاي مختلف را بررسي مي‌كند اين واقعيت كه […]

 

 

نويسنده: مادان سابناويس

مادان سابناويس، اقتصاددان ارشد بورس ملي كالا و ابزارهاي مشتقه مي‌نويسد: بورس ما در راه‌اندازي قراردادهاي كالاهاي جديد موفقيت بسيار چشمگيري كسب كرده است. در اين مقاله، ايشان دلايل ناتواني بورس‌هاي ملي هند در ارايه سبدهاي كالايي متشكل از بيش از ۵۰ كالاي مختلف را بررسي مي‌كند

اين واقعيت كه بازارهاي سازمان يافته تنها در سال ۲۰۰۴ ايجاد شدند نشان مي‌دهد كه هنوز تا آغاز فرايند بازده نزولي زماني طولاني باقي مانده و بورس‌هاي هند براي استفاده از اين بازار بالقوه فرصت زيادي دارند و اين همان كاري است كه بورس ملي كالا و ابزارهاي مشتقه هند گذشته انجام داد‌ه است (اين بورس فعاليت‌هاي خود را از ۱۵ دسامبر سال ۲۰۰۳ آغاز كرد). در واقع، درهاي بازار هند بر روي مشاركت خارجي بسته است و هندي‌ها به بورس‌هاي بين‌المللي دسترسي محدودي دارند. به راحتي مي‌توان دريافت كه در چنين شرايطي، در سال‌هاي نخست، تمايل فعالان بازار به حداكثر بهره‌گيري ممكن از فرصت‌هاي ايجاد شده، توان بالقوه عظيمي را ايجاد مي‌كند. علاوه بر اين، براي معاملات آتي هر كالايي بازاري وجود دارد كه از پيش نيازهاي اساسي چنين معاملاتي برخوردار است. در كشورهاي غربي كه بازارهاي ريشه‌داري وجود دارند و محدوديت‌هاي كم‌تري حاكم است، معاملات به سوي بورس‌هايي گرايش مي‌يابند كه توانسته‌اند رهبري بازار را به‌دست بگيرند.

توانمندسازها

اين واقعيت كه ساختار نظارت در بازار هند بر آنلاين بودن بورس‌هاي ملي جديد تأكيد ورزيده بدين معناست كه فن‌آوري بايد محرك اصلي كسب و كار باشد و موانع جغرافيايي پيش روي كشوري همچون هند را برطرف كند كه زنجيره ارزش آن در مجموعه ناهمگوني از مناطق سرتاسر كشور پراكنده شده است. اين يكي از مزيت‌هاي آغاز ديرهنگام است، چون هزينه‌هاي تجربه‌اندوزي را كاهش مي‌دهد. علاوه بر اين، شكوفايي فن‌آوري در كليه بخش‌هاي بازارهاي اوراق بهادار اثبات گرديده و قابليت انتقال آسان به بازار كالا و استفاده در مقياس‌هاي ديگر را دارد.

اكثر بورس‌هاي جهاني داراي سيستم حراج حضوري هستند و با وجود بهره‌گيري از معاملات الكترونيكي آنلاين، ذهنيت آن‌ها بدان سرعت تغيير نكرده است كه بتواند از اين معاملات، سودي مشابه حراج حضوري كسب كند. بنابراين وقتي از فن‌آوري به عنوان عاملي توانمندساز استفاده شود، محدوديت‌هاي برخاسته از سيستم‌هاي حراج حضوري از ميان مي‌روند، و اين همان كاري است كه بورس ملي كالا و ابزار مشتقه هند در هنگام ايجاد سيستم‌ها و فرايندهاي خود انجام داد.

الزامات

۳ الزام اصلي ضرورت ارايه موفقيت‌آميز محصولات جديد در هر بورس كالا مي‌باشد. نخستين مورد نياز به درگير ساختن كل زنجيره ارزش محصول در معامله به منظور كسب حداكثر سود است. زنجيره ارزش به‌ويژه در هند بسيار طولاني است و تعداد فعالان علاقه‌مند به پوشش ريسك قيمت در بخش كشاورزي بين ۵ تا ۱۰ مورد است كه از كشاورز گرفته تا حق معامله‌كاران، عمده فروش‌ها، شركت‌ها و بنگاه‌هاي فرآوري محصولات كشاورزي، و خرده فروش‌ها را در بر مي‌گيرد. مشاركت اين عوامل براي تداوم معامله هر كالا اهميتي حياتي دارد، زيرا اگرچه سرمايه‌گذاران انگيزه اوليه را ايجاد مي‌كنند، اما علاقه آن‌ها به معامله تا زماني است كه مصرف‌كنندگان واقعي كالا در زمينه معامله اين كالا فعاليت كنند.

دومين الزام نياز به پژوهش جامع درباره معرفي محصولات جديد است. بخش كشاورزي هند مجموعه متنوعي از محصولات را توليد مي‌كند. انتخاب گونه‌هاي مناسب كه استفاده‌كنندگان بتوانند به عنوان معيار محصولات خود به‌كار ببرند ضروري است، زيرا در غياب چنين معياري، بازار به صورت خودكار از پذيرش محصول امتناع مي‌كند. يك بورس نمي‌تواند براي بيش از ۶۰ نوع پنبه‌اي كه در هند توليد مي‌شود قرارداد ارايه دهد. بلكه مي‌تواند تنها يكي دو قرارداد را ارايه دهد كه الزاماً پر طرفدار‌ترين گونه‌ها نيستند ولي مي‌توانند معيار سنجش ساير گونه‌ها قرار بگيرند. بنابراين، بورس بايد براي معرفي موفقيت‌آميز محصولات درسيستم معاملاتي خود از فرايندهاي قدرتمند پژوهش بهره‌مند باشد.

سومين الزام با پشتيباني ارتباط دارد. در هند، گاهي تعداد زيادي از فعالان در واقع از بورس براي تحويل كالا استفاده مي‌كنند. مثلاً بورس ملي كالا و ابزارهاي مشتقه هند هر ماه حدود ۵۰ هزار تن كالاي كشاورزي را به صورت فيزيكي تحويل مي‌دهد كه حجم بسيار بالايي است. به منظور اطمينان از سهولت عملكرد، بايد مقدمات كار را فراهم كرد و اين به معناي نياز به برخورداري از انبارهاي كافي در كليه مراكز اصلي و هم‌چنين استقرار ارزياب در اين مراكز به منظور درجه‌بندي دقيق كالاهاي تحويلي است.

تجربه بورس ملي كالا و ابزارهاي مشتقه هند

ارايه قراردادهاي جديد كالا در بورس ملي كالا و ابزارهاي مشتقه هند موفقيت چشمگيري بوده است. اين بورس كار خود را با ارايه ۱۰ محصول، يعني دو محصول شمش طلا و ۸ محصول كشاورزي آغاز كرد. در حال حاضر، بورس ملي كالا و ابزارهاي مشتقه هند در زمينه قراردادهاي گوناگون براي ۵۰ كالاي مختلف در قالب گروه‌هاي كالايي: شمش طلا، فلزات، و محصولات كشاورزي و انرژي فعاليت دارد. در واقع اين بورس شاخص‌هاي چند-كالايي را ايجاد كرده است كه البته در شرايط كنوني به دليل مشكلات قانوني قابل معامله نيستند، چون به موجب تعريف محدودي كه در قوانين جاري ارايه گرديده، تنها اقلامي كالا محسوب مي‌شوند كه به لحاظ فيزيكي قابل تحويل هستند.

بورس ملي كالا وا بزارهاي مشتقه هند براي معرفي محصولات جديد رويكردي حرفه‌اي را برگزيده است. گروه‌هاي پژوهش‌هاي اقتصادي و بازاريابي اين بورس دو نوع پژوهش را انجام مي‌دهند. ايده اصلي تركيب نتايج حاصل از اين دو نوع پژوهش است كه يكي از آن‌ها تصوير كلان كالاهاي قابل معامله و ديگري توجيه اقتصادي ارايه آن‌ها به بازار را بررسي مي‌كند.

پژوهش كلان براساس يك جدول محاسباتي محصول انجام مي‌شود كه با بررسي جنبه‌هايي همچون اهميت يك محصول در توليد ناخالص داخلي، جايگاه جهاني، نوسان قيمت‌ها، اهميت تجاري، مشاركت در زنجيره ارزش، دسترسي به امكانات پشتيباني و مواردي از اين دست، محصولات مختلف را از نظر ميزان مناسب بودن براي معاملات آتي رده‌بندي مي‌كند.

بورس ملي كالا و ابزارهاي مشتقه هند و محصولات آن

معاملات شمش طلا در هند از محبوبيتي هميشگي برخوردار مي‌باشد زيرا هند اكنون بزرگ‌ترين مصر ف‌كننده طلا در جهان است. طلا معمولاً در قالب جواهرات نگهداري مي‌شود و در اكثر خانواده‌ها شكل مقدسي از سرمايه‌گذاري محسوب مي‌گردد. با توجه به پيوند قدرتمند اين كالا با قيمت‌هاي جهاني و ارتباط مستحكم آن با دلار، معرفي اين قرارداد‌ها كه پتانسيل بالايي براي معاملات آتي دارد طبيعي بود.

از آن‌جا كه كشاورزي هند داراي دو مرحله متمايز پاييز (كه از ماه مي ‌تا ژوئن به كاشت و از سپتامبر به بعد به برداشت اختصاص دارد) و بهار (كاشت در اكتبر و برداشت از ماه سپتامبر به بعد) است كه وابسته به باران‌هاي موسمي مي‌باشد، ارايه اين محصولات به بورس بايد با توجه به عوامل فصلي انجام شود. بنابراين يك محصول كشاورزي معمولاً حدود ۶ ماه فعال است و پس از آن در معاملات حضور فعالي ندارد و اين دو مجموعه در طول سال جايگزين يكديگر مي‌شوند. بدين ترتيب، معاملات آتي كالا‌هاي كشاورزي فرايندي مستمر در طول سال است. ولي اين امر نيازمند گنجاندن كالاهاي كشاورزي در سبد محصولات است. بورس ملي كالا و ابزارهاي مشتقه هند تقريباً كليه محصولات كشاورزي مهم را عرضه مي‌كند و اين محصولات در كنار يكديگر ۷۵ درصد توليد ناخالص داخلي كشور در بخش كشاورزي را تشكيل مي‌دهند. شايان ذكر است كه بيش از ۷۵ درصد كشاورزي هند به باران‌هاي موسمي نامنظم وابسته است. بنابراين كليه عناصري كه در زنجيره ارزش اين بخش قرار دارند بايد به دنبال راهي براي پوشش ريسك قيمت در بورس باشند.

هجوم به بخش فلزات آهني و غيرآهني و انرژي، پيامد منطقي گسترش بازار شمش طلا و محصولات كشاورزي بود. قرارداد فولاد بورس ملي كالا و ابزارهاي مشتقه هند موفقيت‌آميز بوده است و امروزه اين بورس احتمالاً تنها بازار نقدشونده معاملات فولاد (شمش فولاد نرم) را در اختيار دارد كه در سال مالي ۲۰۰۶ ، حجم معاملات آن در بورس بيش از ۳ ميليون تن بود. ساير محصولات بخش فلزات نيز توجه توليدكنندگان و مصرف‌كنندگان را جلب كرده‌اند و با توجه به اين‌كه اقتصاد هند يكي از سريع‌ترين نرخ‌هاي رشد اقتصادي را در جهان امروز دارد و بخش صنعت پيشتاز اين رشد است، محصولاتي همچون آلومينيم، مس، روي، و نيكل در بورس با استقبال بسيار مطلوبي روبه‌رو شده‌اند. بر اساس تجربه بورس ملي كالا و ابزارهاي مشتقه هند، بيش از ۴۰ محصول از زمان ارايه در بورس نقدشوندگي مناسبي داشته‌اند و ۳ يا ۴ محصول با نوسان فصلي شديدي مواجهند. بورس ملي كالا وا بزارهاي مشتقه هند بار‌ها به منظور برآورده ساختن الزامات بازار از نظر مشخصات كالا، مجبور شده است تغييراتي را در قراردادهاي خود ايجاد نمايد و از اين لحاظ با بازار تعامل مناسبي داشته است.

بدين ترتيب كليه محصولات به نوعي در افزايش حجم كل معاملات بورس سهيم بوده‌اند. در مورد محصولات كشاورزي در هر فصل محصول خاصي بر بازار مسلط است. فلزات گران‌بها با توجه به الگوي مصرف در كشور از رشدي يكنواخت و خطي برخوردارند. همين مسأله در مورد ساير فلزات و محصولات بخش انرژي نيز صادق است.

 

در خاتمه مي‌توان گفت برخلاف بورس‌هاي تخصصي بين‌المللي، بورس‌هاي كالاي هند از قبيل بورس ملي كالا و ابزارهاي مشتقه هند، توانسته‌اند از فن‌آوري به عنوان عامل توانبخشي براي گسترش دامنه محصولات خود استفاده كنند. اين واقعيت كه مردم هند ذاتاً معامله‌گران خوبي هستند نيز به اين مسأله كمك كرده است. دستيابي به رشد كنوني معاملات، با مشاركت روزافزون مصرف‌كنندگان نهايي ميسر شده است. شركت‌هايي كه در زمينه محصولات خوراكي همچون شكر، روغن‌هاي خوراكي، نوشيدني‌هاي غيرالكلي، آرد، و شيريني فعاليت دارند از هم اكنون معامله در اين بازار‌ها را آغاز كرده‌اند. با افزايش علاقه‌مندي بخش توليد، تقاضا براي كالاهاي غيركشاورزي ساخته شده از قبيل فلزات، مواد شيميايي، سيمان و غير‌ه افزايش مي‌يابد. شركت‌هايي كه تاكنون در بورس‌هاي بين‌المللي مجاز يا از طريق معاملات خارج از بورس- كه البته بهترين شيوه نيست- به دنبال پوشش ريسك قيمت خود بوده‌اند، تا كنون پوشش ريسك قيمت در يك سيستم معاملات آنلاين كه كشف قيمت را به گونه‌اي اثربخش انجام دهد را در دستور كار خود قرار نداده‌اند. روزنه‌اي كه معاملات آتي گشوده در حال گسترش بوده و چتر بسيار گسترد‌هاي را فراهم آورد‌ه است، به‌طوري‌كه به نظر مي‌رسد هنوز فضاي كافي براي موفقيت بيش‌تر وجود دارد.