نفت مُفت‌!

مصعومه براتی- کتاب تاریخ را که ورق بزنی می‌بینی بیش از ۱۱۸ سال از اکتشاف مهم‌‌ترین و حیاتی‌‌ترین ماده توسعه در ایران یعنی نفت می‌گذرد. در آن زمان شاید کمتر کسی باور می‌کرد که اکتشاف نفت در شهر مسجدسلیمان در خوزستان بتواند تأثیری عمیق بر آینده کشوری بگذارد که در آن زمان هم جنگ‌زده بود و هم توسعه اقتصادی در آن به کُندیِ حرکت یک لاک‌پشت بود! تنها یک سال بعد از اولین اکتشاف نفت در این شهر، اولین عملیات حفاری آن در سال ۱۲۸۷ به انجام رسید تا ایران به یکی از مهم‌ترین عناصر تاریخ بشر دست یابد. کیست که از تأثیر نفت بر آبادانی کشورمان طی یک قرن اخیر خبر نداشته باشد؟ ماده‌ای که چشم طمع بسیاری از قدرت‌های جهانی را کور کرده بود تا جایی که اگر پای دادگاه بین‌المللی لاحه بر سر قرارداد نفت با انگلستان در بین نبود، معلوم نبود که درآمد این ماده ارزشمند کی به حساب کشورمان واریز می‌شد. طی سال‌های بعد از اکتشاف نفت، شاهد رشد و شکوفایی در کشورمان بودیم. تورق تاریخ پرپیچ‌وخم سیاسی و اجتماعی صنعت نفت ایران، حکایت از آن دارد که این صنعت با خود هم آبادانی داشته و هم تغییر سبک زندگی و تنوع فرهنگی و اجتماعی در ایران را ایجاد کرده است. نفت در ایران و در زمان اکتشاف، ایجاد شهری مدرن را به دنبال داشت که به وسعت ذخایر نفت و گاز، عنوان نخستین‌های کشور را هم با خود یدک کشید. نخستین کارخانه گوگردسازی، نخستین کارخانه تولید برق ایران و خاورمیانه، نخستین تصفیه‌خانه آب کشور و بسیاری دیگر از نخستین‌‌ها که به مدد ذخایر نفت حاصل شد. در دوران پس از پیروزی انقلاب تاکنون نیز نفت همواره عصای دست دولت‌های مختلف بوده و به جرأت می‌توان گفت که بدون آن دولت نمی‌توانست هرگز مخارجی همچون حقوق کارمندان و کارکنان خود را پرداخت نماید. جالب آن که به‌زعم وعده تمامی دولت‌ها برای کاهش درآمد نفت در بودجه کشور همواره نفت جایگاهی اساسی در درآمدهای کشورمان تاکنون داشته است.

اثر تحریم‌ها بر نفت

در این بین اما یک معضل اساسی همواره راه درآمد بیشتر کشورمان از این ماده حیاتی را به خطر انداخته است: تحریم! طی سال‌های پیروزی پس از انقلاب همواره شاهد دست‌اندازی‌هایی به نفت بودیم و این ماده حیاتی برای دهه‌ها زیر سایه تحریم شدید دولتمردان غربی به‌خصوص آمریکا قرار داشته است. تحریم‌هایی که باعث شده تا صد‌ها میلیارد دلار از پول نفت ایران به‌واسطه تحریم‌ها از دست برود. در همین رابطه، عبدالناصر همتی؛ وزیر پیشین اقتصاد، چنین می‌گوید: « طی ۱۰ سال اخیر بخش عمده‌ای از درآمدهای نفتی کشور به دلیل تحریم‌ها و الزامات دور زدن آن‌‌ها از بین رفته است. وقتی ما می‌گوییم قیمت نفت در هر بشکه ۸۰ دلار است اما این رقم به دست ما نمی‌آید و ۲۰ درصد آن به خاطر تحریم‌ها می‌پَرد! فعلاً صادرات گاز در حد نفت نیست و به رقم ۱۰ میلیارد دلار در سال می‌رسد، اما تنها در سال ۱۳۹۰ ما بیش از ۱۱۰ میلیارد دلار صادرات نفت داشتیم و تحریم نفت تاکنون بیش از ۴۰۰ میلیارد دلار از دارایی کشورمان را از بین برده است. این در شرایطی است که کل بدهی فعلی وزارت نیرو به پیمانکاران بین یک‌ونیم تا دو میلیارد دلار برآورد می‌شود! »

راهکار رفع تحریم‌های نفت

گفتنی است؛ تنها راهکار برای رفع تحریم‌های نفتی، مذاکره و دستیابی به توافق جدید با کشورهای تحریم‌کننده است، که در آن تحریم‌ها به‌طور کامل یا حداقل به شکلی محدود شده باشند که امکان بازگشت به موقع به فعالیت‌های نفتی فراهم شود. دور زدن تحریم‌ها، راهکاری موقت و غیرپایدار است که می‌تواند منجر به مشکلاتی در روابط بین‌المللی و همچنین عدم شفافیت در معاملات نفتی شود.