همه چیز درباره بیمه‌های اتکایی و توزیع ریسک‌های بیمه‌ای

دبیر کارگروه بیمه‌های اتکایی سندیکای بیمه‌گران ایران، در تشریح بیمه‌های اتکایی، گفت: وقتی شرکت بیمه‌ای یک ریسک را می‌پذیرد، آن را بین شرکت‌های بیمه‌ای (اتکایی) در داخل و خارج از کشور توزیع می‌کند. با این حال، یکی از مهم‌‌ترین و پیچیده‌‌ترین مسائل در حوزه بیمه‌های اتکایی، بخش اکچوئری و محاسبات دقیق حق بیمه قرارداد‌هاست. ابراهیم مظهری‌موسوی؛ در گفتگو با ایسنا، گفت: بیمه‌های اتکایی نوعی خرید پوشش بیمه‌ای از سوی خود شرکت‌های بیمه‌ای است به‌طوری که بیمه‌گذاران، خود را نزد شرکت‌های بیمه‌ای، بیمه می‌کنند و شرکت‌های بیمه‌ای نیز ریسک‌های پذیرفته شده را بنابر دلایلی از جمله میزان بزرگی ریسک، جدید بودن ریسک، تجمیع ریسک، ماهیت خطرناک بودن ریسک و عواملی از این دست، به دیگر شرکت‌های بیمه‌ای (بیمه‌گر اتکایی)، واگذار می‌کنند. بر این اساس، تعریف کلی بیمه‌های اتکایی توزیع جهانی ریسک است؛ به عبارتی وقتی شرکت بیمه‌ای یک ریسک را می‌پذیرد، آن را بین شرکت‌های بیمه‌ای (اتکایی) در داخل و خارج از کشور توزیع می‌کند و در حالت کلی بیمه‌های اتکایی به دو نوع «قراردادهای اتکایی» و «واگذاری‌های اختیاری» تقسیم می‌شوند.

قراردادهای اتکایی؛ نسبی و غیرنسبی

وی در تشریح ماهیت قراردادهای اتکایی، تصریح کرد: قراردادهای اتکایی خود به دو گروه نسبی و غیرنسبی تقسیم می‌شوند. در قراردادهای اتکایی نسبی بین آنچه بیمه‌گر واگذارکننده به بیمه‌گر اتکایی می‌دهد، از نظر سرمایه/تعهد و حق بیمه، تناسب وجود دارد. برای مثال بیمه‌گر واگذارکننده اتکایی میزان ۱۰ درصد از ریسک خود را به بیمه‌گر اتکایی واگذار می‌کند و بر این اساس ۱۰ درصد از حق بیمه را نیز به آن‌ها واگذار می‌کند که متعاقب آن بیمه‌گر اتکایی مکلف است در زمان وقوع خسارت، به میزان ۱۰ درصد از کل خسارات را پرداخت کند. این عضو کمیسیون اتکایی سندیکای بیمه‌گران ایران ادامه داد: قراردادهای نسبی نیز خود به دو گروه مشارکتی و مازاد سرمایه تقسیم می‌شوند که نوع مشارکتی بیشتر مناسب برای شرکت‌های بیمه‌ای تازه تأسیس است تا به میزانی یک حاشیه امن برای این شرکت‌ها ایجاد نماید. برای مثال ۷۰ درصد از ریسک/بیمه‌نامه‌ها را به بیمه‌گران اتکایی ارائه و ۳۰ درصد از ریسک/بیمه‌نامه‌ها را نزد خود نگاه می‌دارند که به تناسب آن ۷۰ درصد از «هر خسارتی» را شرکت بیمه‌گر اتکایی (مشروط بر اینکه در چارچوب این قرارداد باشد) موظف به پرداخت خسارات آن می‌باشد. با این حال ممکن است برخی از ریسک‌‌ها در قرارداد مشارکتی استثنا باشد، برای مثال ممکن است در قراردادی ذکر شود که در بیمه اتکایی آتش سوزی، موضوع فعالیت هسته‌ای استثناء می‌باشد. مظهری موسوی؛ خاطرنشان کرد: قراردادهای اتکایی برای پوشش یک رشته یا رشته‌های بیمه‌ای برای یک سال آینده منعقد می‌شود و معمولاً شرکت بیمه‌گر واگذارکننده به صورت سه ماهه صورتحساب قراردادهای اتکایی را به شرکت بیمه‌گر اتکایی ارسال و مانده صورتحساب را، پرداخت می‌کند. اما نکته قابل تأمین این است که در این نوع قرارداد‌ها از همان زمانی که قرارداد منعقد شود، پوشش خسارات‌هایی که در چهارچوب این قرارداد باشد از سوی بیمه‌گر اتکایی یک تکلیف است و اینگونه نیست که بعد از سررسید پرداخت حق بیمه از سوی شرکت واگذارکننده، پوشش ریسک انجام شود. وی افزود: با این حال هرچه شرکت بیمه‌ای بزرگتر و از کفایت سرمایه، نیروهای فنی، ذخایر قانونی بیشتری برخوردار باشد ممکن است نوع قرارداد اتکایی را به‌جای مشارکتی از نوع قراردادهای بازارسرمایه منعقد کند و ریسک بیشتری را نزد خود نگاه دارد و بیمه‌نامه‌های خُرد را نزد خود نگاه دارد و از یک میزان سرمایه مشخص بیشتر، خود را تحت پوشش قرارداد اتکایی قرار دهد.

بیمه‌های اتکایی غیرنسبی

دبیر کارگروه بیمه‌های اتکایی در تشریح بیمه‌های اتکایی غیرنسبی، گفت: قراردادهای غیرنسبی نیز شامل دو گروه «مازاد خسارت» و «زیان بس» می‌باشند. در نوع قراردادهای زیان‌بس، اگر ضریب خسارت از یک میزان بالاتر باشد از یک ضریب خسارت مشخص بیمه‌گر اتکایی، پرداخت خسارات را برعهده می‌گیرد. بنابراین در این نوع بیمه‌های اتکایی شاخص اندازه‌گیری میزان ضریب خسارات است. اما نوع مازاد خسارت بیشتر برای رشته‌هایی است که شدت خسارات در آن‌‌ها بالا و تواتر خسارت در آن‌‌ها کم باشد. به عبارتی در رشته‌های که این احتمال وجود داشته باشد که ممکن است شدت خسارات بسیار بالا باشد از قرارداد مازاد خسارات استفاده می‌شود. مظهری موسوی؛ گفت: یکی از مهم‌‌ترین و پیچیده‌‌ترین مسائل در حوزه بیمه‌های اتکایی، بخش اکچوئری و محاسبات حق بیمه قراردادهای اتکایی غیرنسبی است. به عبارتی بحث قیمت گذاری قراردادهای اتکایی غیرنسبی یکی از پیچیده‌‌ترین مباحث این حوزه می‌باشد. در بخش بیمه‌های اتکایی اختیاری بیمه‌گر صادرکننده بیمه‌نامه، از زمان نهایی شدن تصمیم بیمه‌گذار و بیمه گر صادرکننده برای صدور بیمه‌نامه، اقدام به خرید پوشش اتکایی برای این ریسک/بیمه‌نامه می‌نماید. برای مثال شرکت بیمه در حال صدور بیمه‌نامه برای یک کشتی بزرگ به ارزش بیش از ۳۰۰ میلیون یورو می‌باشد، بنابراین این شرکت در مورد پوشش ریسک آن علاوه بر قراردادهای اتکایی که دارد برای پوشش مازاد قرارداد اتکایی به دنبال شرکت بیمه‌گر اتکایی رفته و مازاد میزان پوشش اتکایی مورد نیاز خود را، تأمین می‌کند. وی ادامه داد: شرکت‌های بیمه‌ای بر دو اساس بیمه‌نامه‌های خود را به شرکت‌های بیمه‌ای اتکایی واگذار می‌کنند. یک پایه آن مربوط به «قوانین بیمه‌مرکزی» به عنوان نهاد ناظر صنعت بیمه است و مبنای دیگر، محافظت از شرکت بیمه صادر کننده در مقابل تلاطم مالی ناشی از خسارت‌های بزرگ یا تجمع ریسک‌ها، است. در قانون تأسیس بیمه‌مرکزی یکی از اختیارات بیمه‌مرکزی تهیه آیین‌نامه‌ها و قوانین مربوط به حسن اجرای تعهدات بیمه‌ای است و بحث دیگر مربوط به نحوه اجرای بیمه‌نامه‌های اتکایی اجباری بوده و یکی دیگر از مباحث مرتبط با قبول بیمه‌نامه‌های اتکایی اختیاری است. مظهری موسوی؛ خاطرنشان کرد: در ماده ۱۷ قانون تأسیس بیمه‌مرکزی یک شورا تحت عنوان «شورای‌عالی بیمه» ایجاد شده که یکی از وظایف آن تعیین انواع معاملات بیمه، تصویب شرایط عمومی بیمه‌نامه‌ها و نظارت بر بیمه‌نامه‌های اتکایی است. بر این اساس آیین‌نامه‌ها و قوانین مختلفی از جمله آیین‌نامه ۵۵ و آیین‌نامه ۷۶ شورای‌عالی بیمه مربوط به موضوع بیمه‌های اتکایی است. دبیر کارگروه بیمه‌های اتکایی در تشریح این ضوابط و قوانین، گفت: در ماده ۷۱ قانون تأسیس بیمه‌مرکزی آمده است که کلیه مؤسسات بیمه ملزم هستند که ۵۰ درصد از بیمه‌های زندگی و ۲۵ درصد از بیمه‌نامه‌ها در سایر رشته‌ها را به صورت اجباری به بیمه‌مرکزی واگذار کنند. این میزان اتکایی اجباری تا سال ۱۳۹۱ به همین صورت بوده و از سال ۱۳۹۱ به بعد یک روند کاهشی را طی کرد به‌طوری که در سال ۱۳۹۶ در قانون برنامه ششم توسعه کشور تأکید شده است که دولت تصدی خود را بر بخش بیمه‌های اتکایی کاهش دهد و امروز و در سال‌جاری واگذاری اجباری بیمه‌ها به بیمه‌مرکزی برای رشته‌های زندگی به ۱۰ درصد و برای سایر رشته‌ها به پنج درصد (۵ درصد) رسیده است که کاهش چشمگیری داشته است. وی در پایان در رابطه با حادثه‌ای مثل انفجار در بندر شهید رجایی و چالش شرکت‌های بیمه، گفت: در صنعت بیمه علاوه بر اینکه در رابطه با یک ریسک بیمه‌ای یا بیمه‌نامه، پوشش اتکایی خریداری می‌شود در رابطه با حوادث فاجعه آمیز و تجمع ریسک‌‌ها نیز، پوشش اتکایی تهیه می‌شود. به عبارتی در این شرایط اگر در یک حادثه یک خسارت فاجعه آمیز رخ دهد، تا حدی از خسارت در تعهد و نگهداری شرکت بیمه صادرکننده می‌باشد و از یک میزان مشخص (حد نگهداری) بالاتر، بر عهده بیمه‌گران اتکایی است. بنابراین، این خسارت‌‌ها میان شرکت بیمه صادرکننده و چندین شرکت بیمه‌گر اتکایی تقسیم می‌شود تا هزینه پرداخت خسارات تقسیم و توزیع شود و بار مالی بسیار بالایی برای تنها یک شرکت بیمه‌ای، به همراه نداشته باشد.