مدیریت مصرف تنها چاره گذر از بحران کم‌آبی

در سال‌های اخیر، تهران با بحران کم‌آبی جدی مواجه شده است که تأثیرات آن بر زندگی روزمره شهروندان به وضوح قابل مشاهده است. براساس گزارش‌های اخیر، سطح آب‌های زیرزمینی در تهران به‌طور متوسط سالانه ۳۰ تا ۴۰ سانتیمتر کاهش یافته است. همچنین ذخیره آب سد‌های تهران در سال ۱۴۰۴ – ۱۴۰۳ به حدود ۴۰ درصد ظرفیت کل رسید که نسبت به سال‌های گذشته کاهش چشمگیری داشته است. به گزارش مناقصه‌مزایده به نقل از آنا، بحران کم‌آبی در تهران به یک چالش جدی تبدیل شده است که نیازمند برنامه‌ریزی و مدیریت منابع آبی بهینه است. همکاری بین نهادهای دولتی، بخش‌خصوصی و شهروندان برای مقابله با این بحران ضروری به نظر می‌رسد. در همین راستا، حسن حقیقی؛ مدیرعامل آبفای منطقه مرکزی تهران بزرگ، با تأکید بر کمبود منابع آبی، اظهار داشت: آب موجود در سد‌های ما نه‌تنها به اندازه تأمین همه نیاز‌های تهران و کشور نیست، بلکه در خوشبینانه‌‌ترین حالت تنها حداقل نیاز‌‌ها را می‌تواند پوشش دهد و این هم تنها در حالتی ممکن است که تمامی نکات مدیریت مصرف را به‌درستی به کار بگیریم. بدیهی است که این وضعیت بحرانی در منابع آبی موجب می‌شود که مدیریت مصرف و اصلاح زیرساخت‌‌ها به مهم‌‌ترین اولویت‌‌ها در تأمین آب شرب عمومی بدل شوند. وی در پاسخ به سؤال درباره امکان اجرای راهکار‌های مرسوم جهانی مانند دو شبکه‌ای کردن آب (شبکه مجزا برای آب شرب و آب غیرشرب مانند آب بازچرخانی شده یا آب شور)، توضیح داد: اجرای این مدل در تهران و بسیاری از شهر‌های ایران به دلیل نبود زیرساخت‌های لازم و طراحی اولیه شبکه به صورت دوگانه، امکان‌پذیر نیست؛ چرا که چنین طرحی از ابتدا برای تهران در نظر گرفته نشده است. حقیقی؛ افزود: برای آن که شبکه تأمین آب شرب از آب بهداشتی جدا شود باید از ابتدا شبکه‌گذاری به صورت دو شبکه مجزا انجام شده باشد تا آب شرب باکیفیت بالا و آب غیرشرب با کیفیت پایین‌تر به صورت مجزا توزیع شود، اما در تهران چنین شبکه‌ای وجود ندارد و در حال‌حاضر همه آب با کیفیت بالا تصفیه می‌شود و در شبکه توزیع می‌شود. وی به مزیت‌های این روش اشاره کرد که مهم‌‌ترین آن کاهش هزینه‌های تصفیه برای آب غیرشرب است، اما تأکید کرد: از آنجایی که منابع آبی محدود است، حتی اگر بخواهیم شبکه را دوگانه کنیم، در نهایت بازم هم آب کافی برای توزیع وجود ندارد که بتوان آن را با تصفیه کمتر ارزان تمام کرد. در واقع این روش تنها برای کاهش هزینه‌ها مفید است و تأثیر در میزان مصرف آب ندارد. وی در واکنش به پیشنهاد افزایش قیمت آب به‌عنوان راهکاری برای کاهش مصرف، گفت: بالا بردن قیمت آب اگر قرار باشد در شرایط کم‌آبی فعلی به صورت محدود اجرا شود، ممکن است مردم را به سمت تأمین آب از منابع غیررسمی و غیرقابل کنترل سوق دهد که مشکلات بیشتری ایجاد می‌کند؛ اما لازم است بدانیم که بهایی که هم اکنون برای آب می‌پردازیم تنها شاید یک‌هزارم قیمت واقعی آن باشد و نباید این امکان ایجاد شده این تصور را پدید آورد که آب را می‌توان بی‌ارزش دانست. حقیقی؛ درباره قیمت آب، توضیح داد: قیمت واقعی آب بسیار بیشتر از مبلغی است که مردم پرداخت می‌کنند. برای مثال، قیمت یک بطری آب بسته‌بندی در بازار بین ۷۰۰۰ تا ۱۲۰۰۰ تومان است در حالی که قیمت یک هزار لیتر آب شرب شهری حدود ۷۰۰۰ تومان است. در واقع آب شهری با رقمی به اندازه یک‌هزارم آب بسته‌بندی و با کیفیت بسیار بالا عرضه می‌شود و این اختلاف به دلیل سرمایه‌گذاری‌های کلان دولت در ساخت سدها، تصفیه‌خانه‌ها و زیرساخت‌هاست که هزینه‌های آن در قیمت نهایی آب لحاظ نمی‌شود. وی ادامه داد:، اما مشکل اصلی عدم فرهنگ‌سازی درست درخصوص مدیریت مصرف و صرفه‌جویی است. اگرچه مردم ما متدین هستند و آموزش‌های دینی نسبت به پرهیز از اسراف وجود دارد، اما در عمل اسراف در مصرف آب، برق، بنزین و دیگر منابع فراگیر است. در واقع مشکل فقط ارزان بودن آب و برق و یا کمبود منابع نیست، بلکه نبود فرهنگ مصرف درست است که موجب هدررفت منابع می‌شود و هزینه‌های گزافی را به بیت‌المال تحمیل می‌کند. مدیرعامل آبفای منطقه مرکزی تهران بزرگ، به میزان پرت آب در شبکه توزیع و دلایل آن، توضیح داد: پرت آب خارج از شبکه که شامل شکستگی‌‌ها و نشت‌های قابل‌رؤیت است حدود ۱۱ تا ۱۲ درصد است، اما بخشی از مصرف که داخل شبکه بوده ولی قرائت نمی‌شود، آمار متفاوتی دارد. مصارف غیر قرائت شده شامل استفاده از شیر‌های آتش‌نشانی، مصرف پیمانکاران، و همچنین کنتور‌های فرسوده‌ای است که دقت خود را از دست داده‌اند می‌شود. در واقع کنتور‌های قدیمی و خراب ممکن است مصرف واقعی را کمتر از مقدار واقعی نشان دهند و بخشی از آب مصرف شده در شبکه به درستی قرائت نمی‌شود. همچنین وی به عملیات شستشوی شبکه در نقاط انتهایی کوچه‌های بن‌بست، اشاره کرد: زمانی که از سوی ساکنین این کوچه‌ها درخصوص بوی بد و یا گرفتگی لوله‌ها، ما برای حفظ کیفیت آب و جلوگیری از تجمع آلودگی‌ها، مجبوریم آب را در انتهای این نقاط باز کنیم و این باعث هدررفت مقدار اندکی آب می‌شود که در آمار پرت لحاظ می‌شود. حقیقی؛ با اشاره به برنامه‌های شرکت آبفا برای بازسازی شبکه، گفت: طی دو سال آینده در مرکز تهران برنامه‌ای جامع برای بازسازی شبکه اجرا خواهد شد که هدف اصلی آن کاهش پرت آب و بهبود کیفیت توزیع است. در همین راستا با انجام نشت‌یابی و تعمیرات هدفمند در نقاط بحرانی، طی سال‌های اخیر موفق شده‌ایم پرت آب را بین سه تا پنج درصد کاهش دهیم. هرچند این مقدار قابل توجه نیست، اما گام مثبتی است. وی درباره هزینه‌ها، گفت: هزینه بازسازی شبکه براساس منطقه، قطر و جنس لوله‌ها متفاوت است. برای کاهش حتی یک درصد از پرت آب، هزینه‌های بسیار بالایی باید صرف شود. مدیرعامل آبفای منطقه مرکزی تهران بزرگ، با ارائه تصویری واقع‌بینانه از مشکلات و محدودیت‌های تأمین آب در تهران، بر لزوم توجه همزمان به زیرساخت‌ها، فرهنگ مصرف و مدیریت بهینه منابع تأکید کرد. وی ضمن رد امکان اجرای فوری برخی راهکار‌های مرسوم بین‌المللی، بر فرهنگ‌سازی به‌عنوان اولویت‌های اصلی تأکید کرد و گفت: باید اهمیت استفاده از تجهیزات کاهنده مصرف و سرویس صحیح شیرآلات و همچنین استفاده بهینه از آب را تشریح کنیم. وی ادامه داد: صرفه جویی و مصرف درست تنها راه کار گذر از بحران کم‌آبی در تهران است؛ به همین جهت باید با فرهنگ‌سازی از طریق رسانه‌ها، فصل جدیدی در نگرش به شیوه صحیح مصرف آب را پدید آوریم.