مرگ آبخوان‌های کشور یعنی پایان توسعه آبادانی کشور  

گروه انرژی- ایران طی سال‌های اخیر با یکی از پیچیده‌‌ترین بحران‌های منابع آبی در تاریخ خود مواجه شده است. کاهش شدید بارندگی‌ها، افزایش دمای هوا، تبخیر بالا و رشد مصرف آب در بخش‌های مختلف، باعث شده تراز آبی بسیاری از حوضه‌های آبریز کشور منفی شود. هم‌اکنون بخش قابل‌توجهی از آب‌های سطحی کشور یا خشک شده‌اند یا به‌شدت کاهش یافته‌اند و منابع آب زیرزمینی نیز به‌شکل نگران‌کننده‌ای افت کرده‌اند. به گزارش مناقصه‌مزایده، بخش کشاورزی، که حدود ۹۰ درصد از کل آب مصرفی کشور را به خود اختصاص می‌دهد، همچنان با الگوهای سنتی و کم‌بازده فعالیت می‌کند. در بسیاری از مناطق، کشاورزان ناگزیر از برداشت‌های مداوم از سفره‌های زیرزمینی هستند تا پاسخگوی نیاز کشت و تولید باشند؛ اقدامی که به فرسایش منابع و ایجاد بحران‌های زیست‌محیطی از جمله فرونشست زمین، خشک‌شدن چشمه‌ها و کاهش کیفیت آب منجر شده است. برخلاف تصور عمومی که برداشت‌های غیرمجاز را صرفاً به چاه‌های غیرمجاز نسبت می‌دهند، بررسی‌‌ها نشان می‌دهد بسیاری از چاه‌های دارای پروانه نیز بیش از میزان تعیین‌شده در مجوز خود برداشت می‌کنند. این وضعیت به‌عنوان یکی از مهم‌‌ترین چالش‌های بخش منابع آب کشور مطرح است. در چند دهه اخیر، مجموع برداشت از منابع آب زیرزمینی استاتیک کشور به بیش از ۱۵۰ میلیارد مترمکعب رسیده که این میزان مصرف، تبعات نگران‌کننده‌ای برای پایداری منابع آبی و محیط‌زیست به همراه داشته است. یکی از مهم‌‌ترین پیامدهای آن، پدیده فرونشست زمین است که اکنون در بیش از ۳۵۰ دشت کشور مشاهده می‌شود. رشد جمعیت، توسعه شهرنشینی و گسترش صنایع بدون توجه کافی به محدودیت‌های آبی، فشار مضاعفی بر منابع آبی وارد کرده است. کارشناسان معتقدند اگر روند فعلی ادامه یابد، در سال‌های آینده امنیت آبی کشور در معرض تهدید جدی قرار خواهد گرفت. از این‌رو، اجرای برنامه‌های ملی برای مدیریت تقاضا، اصلاح الگوی مصرف و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین آبیاری و بازیافت آب، بیش از هر زمان دیگری ضروری به نظر می‌رسد. این در حالی اس که براساس اعلام مسئولان، برای هر استان به‌صورت جداگانه، برنامه‌هایی در دست اجراست که مصرف منابع آب زیرزمینی در بخش‌های کشاورزی، بهداشت، صنعت و سایر حوزه‌ها را هدف‌گذاری و ساماندهی خواهد کرد. هدف اصلی این برنامه‌ها، کاهش فشار بر منابع آب زیرزمینی و کاهش سرعت یا توقف روند فرونشست در دشت‌های کشور عنوان شده است. در این باره عیسی بزرگ‌زاده؛ سخنگوی صنعت آب، گفت: برداشت از آب زیرزمینی سرجمع برای همه مصارف ۴۴ میلیارد مترمکعب در سال است که این میزان کمی کاهش داشته و این کاهش به دلیل مدیریت ما نبوده، بلکه آبخوان‌‌ها نحیف شده و عمق آبخوان‌‌ها و چاه‌ها بیشتر شده است. سخنگوی صنعت آب، تصریح کرد: برنامه‌ریزی‌هایی به تفکیک هر استان داریم که در مورد آب زیرزمینی و مصارف آن در کشاورزی و شُرب و بهداشت و صنعت چگونه برنامه کاهش و مدیریت مصرف داشته باشیم تا به تسکین فرونشست کمک کنیم. وی افزود: اکنون آنچه مهم است کارگروه‌های استانی سازگاری با کم‌آبی است، زیرا برنامه‌ها تدوین شده و کارگروه‌ها باید با حضور استانداران فعال شوند، نواقصی در این بخش وجود دارد که باید ابزار لازم را بکار بگیرند که تا صرفه‌جویی رخ دهد در هر حال باید در بخش گارگروه‌های استانی فعال شویم و برداشت آب را کنترل کنیم. سخنگوی صنعت آب، گفت: برداشت از آب زیرزمینی سرجمع برای همه مصارف ۴۴ میلیارد مترمکعب در سال است که این میزان کمی کاهش داشته اما این کاهش به دلیل مدیریت ما نبوده است به دلیل این بوده آبخوان‌‌ها نحیف شده و عمق آبخوان‌‌ها و چاه‌ها بیشتر شده است. وی تأکید کرد: رقم ۴۴ میلیارد مترمکعب برداشت از آب‌های زیرزمینی براساس برنامه هفتم توسعه باید به حدود ۳۶٫۷ میلیارد مترمکعب برسد. بزرگ‌زاده؛ در ادامه خاطرنشان کرد: همه برداشت غیرمجاز از چاه‌های غیرمجاز نیست، بسیاری از چاه‌های مجاز نیز اضافه بر پروانه‌ها برداشت می‌کنند که ما باید ۱۵ میلیارد مترمکعب آن را کنترل کنیم. به گفته وی، بیش از ۱۵۰ میلیارد مترمکعب در چند دهه گذشته از منابع آب زیرزمینی استاتیک مصر‌ شده که این رقم نگران‌کننده است زیرا باعث شده در بیش از ۳۵۰ دشت فرونشست داشته باشیم. سخنگوی صنعت آب، متذکر شد: اکنون ناچار از کنترل برداشت‌های غیرمجاز در دشت‌‌ها هستیم و شورای‌عالی آب و برنامه هفتم در این خصوص برنامه‌های دقیقی دارند. وی اظهار داشت: در حال‌حاضر در ۲۳ استان و ۴۳ شهر به‌ویژه تهران، مشهد، اصفهان، تبریز، گرمسار، سمنان، بندرعباس، اراک و ساوه مشکلات تأمین آب شرب را داریم. در این راستا، برنامه اول در کنار مدیریت مصرف و تقاضا؛ ایجاد انعطاف‌پذیری لازم و کمک از منابع آب جایگزین، در دستور کار قرار دارد.