دلیل اختلال GPS در ایران چیست؟

از آنجاکه طی روزهای اخیر برخی از رانندگان و کاربران در ایران و به‌ویژه تهران از اختلال در سیستم مسیریابی اپلیکیشن‌های بلد و نشان ابراز گلایه کرده‌اند که ناشی از اختلال در سیستم جی‌پی‌اس (GPS) است، ذکر این نکته ضروری است که در شرایط فعلی برخی از پهپادهای تجسس یا موشک‌‌ها و بمب‌های هدایت‌شونده دشمن متخاصم از سیستم جی‌پی‌اس باز و بدون کد استفاده می‌کنند که قابل انحراف است، لذا اختلال روی جی‌پی‌اس به یکی از ابزارهای جدی جنگ الکترونیکی نه فقط در ایران که در تمام کشورها، تبدیل شده است. به گزارش سیتنا، طی روزهای گذشته رانندگان و کاربران در ایران و به‌ویژه تهران، برای پیدا کردن مسیر دچار مشکل شده‌اند. اپلیکیشن‌های مسیریابی داخلی مانند «بلد» و «نشان» یا بین‌المللی مانند «ویز» به آن‌ها نقشه‌های اشتباه نشان می‌دهند، یا موقعیت آن‌ها را در نقطه‌هایی عجیب مانند ایسلند، کانادا و غرب آمریکا ثبت می‌کند. در همین راستا، زندگی بسیاری از رانندگان یا پیک‌های موتوری و کاربران و مردم عادی با سردرگمی و افزایش زمان سفر و مصرف بیشتر سوخت همراه شده است که دلیل این اتفاق مختل شدن شبکه جی‌پی‌اس است.

جی‌پی‌اس چیست و چگونه کار می‌کند؟

ماهواره جی‌پی‌اس یا سامانه موقعیت‌یاب جهانی سال ۱۹۷۸ راه افتاد اما تا اوایل دهه نود میلادی و جنگ اول خلیج فارس اهمیتش برای همه روشن نشد. در جریان عملیات طوفان صحرا شن‌های معلق در هوا قدرت دید سربازان آمریکایی را تا زیر پنج متر کاهش داد. آنجا جی‌پی‌اس به سرباز‌ها کمک کرد بدون قرار گرفتن بر سر راه هم، مکان مین‌‌ها را شناسایی کنند و راه بازگشت به منابع آب را بیابند و جان خود را نجات دهند. این سیستم ابتدا فقط در اختیار نیروهای نظامی آمریکا بود و شهروندان سیگنال‌های ضعیف‌تری دریافت می‌کردند تا زمانی که عمومی شد. سامانه موقعیت‌یابی جهانی متشکل از ۲۴ ماهواره مجهز متعلق به وزارت دفاع دولت آمریکا است که اطراف زمین می‌چرخند و با استفاده از اطلاعات و داده‌های ریاضی به گیرنده‌های جی‌پی‌اس برای مکان‌یابی و حتی تشخیص زمان کمک می‌کنند. اکنون تعداد ماهواره‌ها به بیش از ۳۰ افزایش یافته که دقت عمل این سیستم را بیشتر می‌کند. گوشی هوشمند یا هر دستگاهی که گیرنده جی‌پی‌اس دارد، برای پیدا کردن موقعیت فیزیکی از ماهواره سیگنال می‌گیرد و محاسباتش را براساس زمان فرستاده شدن این سیگنال‌‌ها و مکان قرارگیری ماهواره‌ها انجام می‌دهد. اگر ساعت‌های روی این ماهواره‌ها به اندازه یک‌هزارم ثانیه دقیق عمل نکنند، شما خودتان را در جایی که ۲۰۰ یا ۳۰۰ کیلومتر از مکان واقعی‌تان قرار دارد، خواهید یافت. مثل اتفاقی که برای برخی شهروندان در ایران افتاده است. با دو روش «جمینگ» به معنای پارازیت انداختن و «اسپوفینگ»‌ به مفهوم جعل و دستکاری سیگنال‌ها، می‌توان اپلیکیشن‌های مسیریابی را مختل کرد.

اختلال در جی‌پی‌اس؛ ابزار جدی جنگ الکترونیکی

در بیشتر موارد، پارازیت یا اسپوفینگ با هدف نظامی و امنیتی استفاده می‌شود. محدوده مورد استفاده هم محدود و محلی است. دلیل اصلی، منحرف کردن هواپیماهای بدون سرنشین یا موشک‌های هدایت‌شونده است تا نتوانند به هدفی که برای آن‌ها تعیین شده، اصابت کنند. بیشتر موشک‌‌ها و پهپادهای جدید نظامی از سیگنال رمزگذاری شده جی‌پی‌اس استفاده می‌کنند که فقط کاربرد نظامی دارد اما بعضی از پهپادهای تجسس یا موشک‌‌ها و بمب‌های هدایت‌شونده هنوز از سیستم جی‌پی‌اس باز و بدون کد استفاده می‌کنند که قابل انحراف است. پارازیت روی جی‌پی‌اس به تدریج به یکی از ابزارهای جدی جنگ الکترونیکی نه فقط در ایران، که در تمام کشورها، تبدیل می‌شود. یاتا یا انجمن بین‌المللی حمل‌ونقل هوایی، اعلام کرده موارد فریب جی‌پی‌اس یا پارازیت در سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۴ میلادی حدود ۲۲۰ درصد بیشتر شده است. ایران برای پنهان کردن اهداف احتمالی دشمن متخاصم و در واقع منحرف کردن هواپیماهای بدون سرنشین یا موشک‌های هدایت‌شونده، سینگال‌های جی‌پی‌اس را دستکاری می‌کند تا طرف مقابل را فریب دهد. عمده‌‌ترین مناطق خطرناک در این زمینه، خاورمیانه از اسرائیل تا ایران و عراق، آسمان اوکراین و کلاً مناطق مورد مناقشه است. در نزاع اخیر هند و پاکستان هم قسمت‌های مرزی بین دو کشور دچار اختلال جی‌پی‌اس شد. بعد از عملیات هفتم اکتبر حماس با نام طوفان‌الاقصی، اسرائیل برای منحرف کردن پهپاد‌ها و موشک‌هایی که ممکن بود از سمت حزب‌ا… لبنان شلیک شود، جی‌پی‌اس را در محدوده این سرزمین مختل کرد. در لبنان هم برای انحراف حملات اسرائیل این اتفاق افتاد. گزارش شده که ایران از سیستم بی‌دو ساخت چین استفاده می‌کند. سیستم موقعیت‌یابی روسی هم در ایران قابل دسترس است. در حال‌حاضر دست‌کم پنج کشور به علاوه اروپا سیستم ماهواره‌ای مکان‌یابی دارند: آمریکا (جی‌پی‌اس)، روسیه (گلوناس)، چین (بی‌دو) اتحادیه اروپا (گالیله) و سیستم منطقه‌ای ژاپن و هند. روسیه و چین به‌طور مشخص به دلیل بی‌اعتمادی به جی‌پی‌اس از سیستم‌های ماهواره‌ای خود استفاده می‌کنند. سیستم چینی بی‌دو به سرعت در حال رشد و استفاده در جهان است.