ساختار آبی کشور در ضعیف‌‌ترین حالت ممکن

کارشناس حوزه آب، با تأکید بر اینکه ساختار آب کشور در ضعیف‌‌ترین حالت ممکن قرار دارد و توانایی مدیریت وضعیت فعلی را ندارد، گفت: مشکل اصلی بازار آب مسئله مالکیت آن است. اگر مالکیت آب را از زمین جدا نکنیم مسئله بازار آب هم حل نخواهد شد. بازار آب باید به خودی خود دارای ماهیت مشخصی باشد. به گزارش مناقصه‌مزایده به نقل از بازار، هدایت فهمی؛ کارشناس حوزه آب، با اشاره به مسئله بحران آب و تأثیر آن بر آلودگی هوای کشور، گفت: باید توجه داشته باشیم که نمی‌توان رابطه خشکسالی و ایجاد کانون‌های گرد و غبار را منکر شد اما مسئله خشکسالی در کشور ما اتفاق تازه‌ای نبوده و می‌توانستیم با مدیریت درست آثار مخرب آن را به حداقل برسانیم. او با بیان اینکه مقدار مصرف ما در تمامی بخش‌ها اعم از شرب، صنعت و کشاورزی بالاتر از استانداردهای جهانی است، ادامه داد: به همین دلیل آب‌های سطحی ما به شدت کاهش یافته و تالاب‌هایمان خشک شده و زمین رطوبت خود را از دست داده است. به همین دلیل نه‌تنها با افزایش آلودگی هوا و تشدید ریزگرد‌ها در هوای کشور مواجه هستیم، بلکه فرونشست زمین هم در شرایط بسیار بحرانی به سر می‌برد. این کارشناس حوزه آب، اظهار داشت: متأسفانه ما سالانه حدود شش میلیارد مترمکعب آب بیشتر از ذخایر زیر زمینی کشور آب برداشت کردیم. این اضافه برداشت‌ها در درازمدت باعث کسری ۱۶۰ میلیارد مترمکعب آب در ذخایر زیر زمینی کشور شده است. این میزان مصرف، تبعات نگران‌کننده‌ای برای پایداری منابع آبی و محیط‌زیست به همراه داشته که یکی از مهم‌‌ترین پیامدهای آن، پدیده فرونشست زمین است. طوری که اکنون در بیش از ۳۵۰ دشت کشور مشاهده می‌شود. او با بیان اینکه ساختار آب کشور در ضعیف‌‌ترین حالت ممکن قرار دارد و توانایی مدیریت وضعیت فعلی را ندارد، ادامه داد: به دلیل اضافه‌برداشت فضای خاک که با آب پر می‌شده، حالا خالی شده است. حتی اگر برای مقابله با این بحران برنامه‌ای هم داشته باشیم، تنظیم سفره‌های زیرزمینی و برگرداندن آن‌ها به حالت قبل خیلی سخت و دشوار است. به گفته او، خشک شدن تالاب‌‌ها فقط نابودی یک پهنه آبی نیست. زنگ خطری است برای امنیت محیط‌زیستی، سلامت عمومی و تاب‌آوری کشور در برابر تغییر اقلیم. وضعیت گردوغبار تهران، تنها یک نمونه کوچک و محلی از عواقب گسترده نادیده گرفتن حقابه این اکوسیستم‌های حیاتی است. فهمی؛ در ادامه سخنان خود بهره وری پایین آب در بخش کشاورزی را مورد توجه قرار داد و افزود: منابع آب زیرزمینی منابع استراتژیک جهان هستند با این وجود ما از آب برای تولید محصولات با ارزش‌افزوده پایین استفاده می‌کنیم. متوسط بهره‌وری آب ایران در سال ۲۰۲۰ حدود ۴٫۸ دلار مترمکعب است. وی ادامه داد: برای جبران بخشی از کسری حقابه ناشی از کاهش بارندگی و منابع آب تجدیدپذیر باید به دنبال جایگزینی از طریق سایر منابع آب پایدار از جمله بهره‌برداری از منابع آب نامتعارف باشیم. مهم‌ترین مصداق منابع آب نامتعارف، پساب‌های تصفیه شده است. این منابع در بسیاری از کشورهای پیشرو در مدیریت آب، به‌عنوان یک منبع ارزشمند تلقی می‌شوند. کارشناس حوزه آب، بر این باور است که اگر هر چه سریع تر فکری به حال اضافه‌برداشت از منابع زیرزمینی خود نکنیم خیلی زود مسئله فرونشست به تأسیسات زیربنایی و خطوط ریلی و جاده‌ای کشور آسیب خواهد زد و زیرساخت‌های ما دچار مشکل شده و چاه‌هایمان خشک خواهد شد. در نهایت اینکه ما با یک سرزمین خشک و نابوده شده‌ای مواجه خواهیم شد. این کارشناس حوزه آب، با بیان اینکه تغییر اقلیم تنها محدود به کشور ما نبوده و یک پدیده جهانی است، گفت: نبود مدیریت درست آثار مخرب این پدیده را در کشورهایی همچون ایران تشدید کرده است. وی ادامه داد: در گذشته طرح‌هایی همچون طرح سازگاری با کم‌آبی به تصویب رسیده و قرار بود که در کشور اجرایی شود. اما متأسفانه در کشور ما طرح‌هایی که اجرای آن منوط به همکاری چند دستگاه است، موفق نمی‌شود. طرح سازگاری با کم‌آبی هم با وجود همه تلاش‌هایی که برای تدوین آن صورت گرفته بود کامل اجرایی نشد. این فعال صنعت آب، ادامه داد: چرخه و پیوستگی بین آب زیرزمینی و آب سطحی را به‌هم زدیم و رودخانه‌های تغذیه کننده را به تغذیه شونده تبدیل کردیم. از سوی دیگر وقتی تولید افزایش می‌یابد اما برای راندمان و روش‌‌ها کاری نکردیم، چطور می‌توانیم بگوییم چرخه هیدرولوژیک رعایت می‌شود؟ نمی‌شود همه منابع آب را مصرف کنیم و روی روش‌های بهینه و بهره‌وری کار نکنیم. به گفته فهمی؛ براساس طرح سازگاری با کم‌آبی قرار بود که در بخش کشاورزی حداقل ۱۵ الی ۲۰ میلیارد مترمکعب آب صرفه‌جویی شود. این صرفه‌جویی نه‌تنها اتفاق نیفتاده، بلکه ما همچنان شاهد افزایش سطح زیر کشت در برخی از شهرهای کشور هستیم. جدای از این کشت در ارتفاعات و سطوح شیب‌دار هم همچنان ادامه دارد. وی با تأکید بر اینکه برای مقابله با کم‌آبی ما به شکل گیری یک گفتمان آب محور نیاز داریم، خاطرنشان کرد: دولت باید به سازمان‌های مردم‌نهاد و تشکل‌های خصوصی اعتماد کرده و آن‌ها را هم به بازی بگیرد. این کارشناس حوزه آب، در پاسخ به این سؤال که آیا افزایش قیمت آب می‌تواند به مدیریت مصرف آن کمک کند، گفت: استفاده از مکانیزم قیمت نمی‌تواند در درازمدت تأثیر زیادی داشته باشد. شاید از آن بتوان به عنوان یک مُسکن کوتاه‌مدت استفاده کرد اما اگر به دنبال حل اساسی این مشکل هستیم باید به دنبال راه‌اندازی بازار آب و استفاده از پساب باشیم. وی در پاسخ به این سؤال که چرا طی سال‌های گذشته با وجود همه تأکیداتی که صورت می‌گرفته هنوز بازار آب در کشور به درستی ایجاد نشده است، گفت: اگر می‌خواهیم بازار آب و اقتصاد آب رونق گیرد دولت باید به همراه ذی نفعان و بهره‌برداران قوانین لازم را به تصویب برساند. از طرفی مشکل اصلی بازار مسئله مالکیت آب است. اگر مالکیت آب را از زمین جدا نکنیم مسئله بازار آب هم حل نخواهد شد. به نظر من بازار آب باید به خودی خود دارای ماهیت مشخصی باشد اما متأسفانه قوانین ما این اجازه را نمی‌دهد. فهمی؛ بر این باور است که اگر امنیت آبی نداشته باشیم هیچ کدام از امنیت‌های دیگر اتفاق نخواهد افتاد. تمام امنیت‌‌ها و چرخه حیات به امنیت آبی متصل هستند و اگر این اتصال وجود نداشته باشد و انقطاعی رخ دهد در همه زمینه‌ها دچار مشکلات می‌شویم.