ذخایر معدنی، ‌پشتوانه افزایش تولید آلومینیم در ایران

 

بررسی‌های مراجع بین‌المللی نشان می‌دهد ذخایر قابل توجه بوکسیت از نظر جهانی در ایران امکان اکتشاف دارد اما آمارهای رسمی بیانگر آن است که در سال ۲۰۱۳ فاصله جمهوری اسلامی با استرالیا به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده بوکسیت به حدود ۸۰ میلیون تن می‌رسد.

به گزارش ایرنا، سازمان زمین‌شناسی آمریکا (USGS) اعلام کرده که مجموع تولید جهانی بوکسیت در سال ۲۰۱۳ به ۲۵۹ میلیون تن رسید که نسبت به تولید سال ۲۰۱۲ رشد یک میلیون تنی را نشان می‌دهد.

فاصله ایران و استرالیا در تولید بوکسیت

وزارت صنعت، معدن و تجارت برپایه آمار سازمان زمین‌شناسی بریتانیا اعلام کرد: سال ۲۰۱۳ استرالیا به عنوان نخستین تولیدکننده این بخش ۸۱ میلیون و ۱۱۹ هزار تن تولید داشت، درحالی که میزان بوکسیت استخراجی ایران برابر با ۹۰۰ هزار تن بود.

برپایه آمار مرجع وزارت صنعت، ایران در سال‌های ۲۰۰۹، ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱ به ترتیب ۵۲۲ هزار تن، ۶۸۱٫۲ هزار تن و ۸۱۸٫۲ هزار تن بوکسیت استخراج کرد و سال ۲۰۱۲ نیز این رقم ۸۹۸٫۴ هزار تن ثبت شده بود.

چگونگی شکل‌گیری بوکسیت

براساس تعاریفی که مراکز پژوهشی از مشخصه بوکسیت ارایه داده‌اند، این ماده معدنی به عنوان کانی اصلی آلومینیم محسوب می‌شود و یکی از کانسارهایی است که به روش غنی‌شدگی در فرایندهای هوازدگی به وجود می‌آید.

بوکسیت در آب و هوای گرمسیری بارانی همراه با لاتریت تشکیل می‌شود و وقتی سنگ منشأ غنی از آلومینیم در معرض هوازدگی شدید و طولانی قرار گیرد بیش‌تر عناصر اصلی آن نظیر کلسیم و سدیم و سیلیس در نتیجه شستشو از محیط خارج و بر میزان آلومینیم آن افزوده می‌شود؛ گذشت زمان خاکی غنی از آلومینیم به نام بوکسیت حاصل می‌شود که می‌توان از آن در تولید آلومینیم استفاده کرد.

برپایه بررسی‌های سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، ایران ذخایر بوکسیت چندانی ندارد و با توجه به شرایط تشکیل بوکسیت و در نظر گرفتن مسایل زمین‌شناسی ایران، به نظر می‌رسد ذخایر قابل توجهی از نظر جهانی در ایران اکتشاف شود.

ذخایر بوکسیت ایران

بنابر گزارش سازمان یادشده، چند ذخیره قابل ملاحظه بوکسیت در ایران پیدا شده که بخشی از آن‌ها اقتصادی است؛ منطقه جاجرم در شاهرود، منطقه بوکان و سقز، منطقه فیروزکوه، منطقه آبگرم قزوین از جمله این مناطق است.

سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشورمان از وجود ذخایر آلونیت در منطقه قزوین، منجیل و نفلین، بزقوش و زرگاه کلیبر اهر خبر داده که بسیار قابل ملاحظه است و ذخایر بزرگی در حد ده‌ها میلیارد تن از این نوع کانسار‌ها در ایران وجود دارد.

چنان‌چه تولید آلومینیم از این ذخایر در ایران عملی شود، کشورمان می‌تواند افزون بر مصرف داخل، از کشورهای صادرکننده آلومینا نیز محسوب شود.

افزون بر بوکسیت، کانی‌های غنی از آلومینیم دیگری نیز در طبیعت وجود دارد، مانند آلونیت و نفلین که به‌طور گسترده در روسیه برای تولید آلومینیم از آن‌ها استفاده می‌شود.

آمار سازمان زمین‌شناسی بریتانیا نشان می‌دهد، روسیه در سال‌های ۲۰۱۳ – ۲۰۰۹ در مجموع ۲۶ میلیون و ۲۰۳ هزار تن بوکسیت استخراج کرده که بالا‌ترین رقم ۵ میلیون و ۳۲۲ هزار تن در سال ۲۰۱۳ بود.

ایران – گینه همکاری در زمینه بوکسیت

جمهوری اسلامی ایران همکاری اقتصادی خود را با کشور آفریقایی گینه کوناکری در دهه ۶۰ پایه‌ریزی کرد که عمده‌‌ترین محور روابط اقتصادی میان دو کشور موضوع بهره‌برداری از معادن بوکسیت دابولا و توگه است.

هدف از این بهره‌برداری، تأمین پودر آلومینای کشورمان و پرهیز از خرید بوکسیت در بازارهای جهانی به منظور قطع و یا تقلیل فشارهای بین‌المللی بود. جمهوری گینه به لحاظ داشتن معادن عالی و گسترده بوکسیت خود، می‌تواند پاسخگوی نیاز کشورمان در این بخش باشد.

سرمایه‌گذاری در بخش معادن گینه در واقع نخستین نوع سرمایه‌گذاری جمهوری اسلامی در خارج از کشور بود که به‌طور مستقیم در بعد از انقلاب اسلامی صورت گرفت.

تیرماه سال ۱۳۷۱ توافق نامه همکاری بین ایران و گینه توسط حسین محلوجی، وزیر وقت معادن وفلزات ایران و محمد‌الامین تراوره وزیر منابع طبیعی این کشور امضا شد.

براساس این توافقنامه، همکاری در بخش معدن میان دو کشور، سنگ بنای حقوقی تأسیس شرکت مشترک ایرانی با نام شرکت بوکسیت دابولا و توگه (S.B.D.T)گذاشته و این شرکت عهده‌دار وظیفه بهره‌برداری از این معادن را عهده‌دار شد.

دوره توافق نامه همکاری معدنی ایران و گینه سال گذشته به پایان رسید؛ دو کشور با تمدید آن برای دوره ۲۵ ساله، مرحله جدید در همکاری دوجانبه برای استخراج و تولید بوکسیت (ماده اولیه تولید فلز آلومینیم) از معدن بوکسیت کشور گینه کوناکری را آغاز کردند.

توافقنامه یاد شده به امضای وزیر صنعت، معدن و تجارت ایران و همتای گینه‌ای وی رسیده است.

براساس این توافقنامه، دوطرف ایرانی و گینه‌ای، متعهد شده‌اند همه تلاش‌های قانونی و مطابق با تعهدات قبلی خود را برای برطرف‌سازی موانع و محدودیت‌های اجرایی پروژه این شرکت به‌کار گیرند.

ایران در پروژه شرکت بوکسیت دابولا – توگه ۵۱ درصد سهم دارد و این شرکت به محض این‌که مطالعات امکان‌سنجی جدید تکمیل شود، اجازه دارد در بیش از پنج هزار و ۶۸۴ کیلومتر مربع از منطقه معدنی تولید و برداشت داشته باشد؛ این محدوده شامل ۱۳ فلات بوکسیت در نزدیکی دابولا و ۱۲ فلات در توگه، دو شهر در مرکز گینه کوناکری واقع است.

گینه در قرارداد یاد شده سهم حداقلی در این شرکت دارد، منابع بوکسیتی این کشور دارای ذخیره ۶۰۰ میلیون تنی است.

گینه کوناکری به عنوان یکی از بزرگ‌ترین تأمین کنندگان بوکسیت جهان، رتبه چهارم صادرات این ماده را دارد و بوکسیت عمده‌‌ترین منابع تولید آلومینا (ماده اولیه کارخانجات تولید آلومینیم) در دنیا محسوب می‌شود و بیش از ۹۸ درصد آلومینیم جهان از بوکسیت و بقیه از نفلین سینیت و آلونیت به دست می‌آید و ایران برای دستیابی به اهداف چشم‌انداز ۱۴۰۴ در صنعت آلومینیم رقم ۱٫۵ میلیون تن شمش و با توجه به پایین بودن ذخیره قابل بهره‌برداری معادن بوکسیت ایران، نیاز به معادن جدیدی برای تأمین این ماده اولیه تولید شمش دارد.

اکنون میزان ذخیره قابل بهره‌برداری بزرگ‌ترین معدن بوکسیت ایران (جاجرم- خراسان شمالی) کم‌تر از ۲۰ میلیون تن برآورد شده و معادن دیگر بوکسیت ایران هم مانند صدرآباد یزد، شابلاغی دماوند و مندون یاسوج در مجموع برآورد شده که دارای ۵ میلیون تن ذخیره دارند.

آمارهای منتشر شده نشان می‌دهد به ازای هر ۴ کیلوگرم بوکسیت ۱٫۹۳ کیلوگرم آلومینا تولید می‌شود و از هر ۱٫۹۳ کیلوگرم آلومینا یک کیلوگرم آلومینیم به دست می‌آید.

جمهوری گینه در شمال غربی آفریقا در سواحل اقیانوس اطلس واقع و پایتخت آن کوناکری است.

آمارهای منتشر شده نشان می‌دهد ۸۵ درصد جمعیت ۱۰ میلیون نفری این کشور مسلمان، ۱۰ درصد مسیحی و بقیه سایر ادیان را دارند.

تولید آلومینا و شمش آلومینیم

وزارت صنعت، معدن و تجارت آمار تولید آلومینا در سال ۱۳۹۲ را بیش از ۲۴۹ هزار تن اعلام کرد که با رشد یک درصدی در سال ۱۳۹۳ به رقم ۲۵۱ هزار تن رسید و هدفگذاری برای سال ۹۴ رقم ۲۵۰ هزار تن ثبت شده بود.

همچنین شمش آلومینیم تولیدی در سال ۱۳۹۲ برابر با ۲۹۹ هزار تن بود که در سال ۱۳۹۳ با کاهش ۴ درصدی به ۲۸۷ هزار تن رسید و برای سال گذشته دستیابی به رقم ۳۱۰ هزار تن پیش‌بینی شد.

این وزارتخانه در چارچوب برنامه راهبردی افق ۱۴۰۴ که سال گذشته منتشر شد، ظرفیت تولید آلومینیم کشور را ۴۶۰ هزار تن اعلام کرده بود که در افق چشم‌انداز به رقم یک میلیون و ۲۰۰ هزار تن خواهد رسید.

صادرات آلومینیم ایران

براساس آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران، بخش آلومینیم در ۱۱ ماهه سال گذشته به میزان ۱۱۴ هزار و ۵۶۹ تن شمش آلومینیم و محصولات آلومینیمی به ارزش افزون بر ۲۱۱ میلیون و ۸۸۰ هزار دلار صادر کرد.

کشورهای چین، هند، ترکیه، امارات متحده عربی، تایوان، عراق و افغانستان در شمار جذب‌کنندگان اصلی صادرات آلومینیم ایران در مدت یادشده بودند.

صنعت آلومینیم از صنایع مؤثر در اقتصاد مقاومتی

امروز برپایه سیاست اقتصاد مقاومتی، صنعت آلومینیم که از صنایع راهبردی در کشورهای جهان محسوب می‌شود، می‌تواند نقش مؤثری در این عرصه برای کشور ایفا کند؛ صنایع و طرح‌های بالادستی و صنایع پایین دستی از جمله آلیاژسازها، انواع ریخته گران، تولیدکنندگان مقاطع و ورق، تولیدکنندگان انواع در و پنجره و توری آلومینیمی، نما و پارتیشن آلومینیمی، ظروف آلومینیمی، صنایع نسوز، خدمات آبکاری، تولیدکنندگان سیم و کابل آلومینیمی و همچنین بازرگانی (واردکنندگان) انواع محصولات و تجهیزات از فعالان این عرصه به حساب می‌آیند.

تولیدکنندگان جهانی بوکسیت

سازمان زمین‌شناسی آمریکا درباره تولید جهانی بوکسیت، کشورهای استرالیا، چین و برزیل را در شمار بزرگ‌ترین‌ها معرفی و آمار تولید چین در سال ۲۰۱۳ را رقم ۴۷ میلیون تن و برای برزیل هم رقم ۳۴٫۲ میلیون تن اعلام کرد.

اندونزی، هندوستان و گینه به ترتیب با تولید ۳۰، ۱۹ و ۱۷ میلیون تن در رده‌های چهارم تا ششم جهان در سال ۲۰۱۳ جای گرفتند.

تولید بوکسیت در سایر کشورهای جهان کم‌تر از۱۰ میلیون تن بود و یونان، گویان، جامائیکا، قزاقستان، روسیه، سورینام، ونزوئلا و ویتنام از دیگر تولیدکنندگان این ماده معدنی محسوب می‌شوند.

ذخایر احتمالی بوکسیت جهان

پیش‌بینی می‌شود ذخایر جهانی بوکسیت بیش از ۵۵ تا ۷۵ میلیارد تن باشد که از این مقدار حدود ۳۲ درصد در آفریقا، ۲۳ درصد در اقیانوسیه، ۲۱ درصد در آمریکای جنوبی و کارائیب، ۱۸ درصد در آسیا و ۶ درصد نیز در سایر نقاط جهان قرار دارد.

 

براساس گزارش سازمان زمین‌شناسی آمریکا بیش‌ترین ذخایر بوکسیت در کشورهای گینه، استرالیا، برزیل، ویتنام، جامائیکا و اندونزی قرار گرفته است.