بازگشت پولِ قجری!

نفیسه‌سادات شفایی- حذف چهار صفر از پول ملی، باز هم نُقل محافل اقتصادی شده است؛ مسئله‌ای که بار‌ها توسط دولت‌های مختلف ابراز شده اما به سرانجامی نرسیده است. آخرین باری که حذف چهار صفر از پول ملی مطرح شده در زمان ریاست عبدالناصر همتی؛ رئیس وقت بانک‌مرکزی در دولت روحانی بود. وی که بعد‌ها در دولت پزشکیان به‌عنوان وزیر اقتصاد معرفی شد و از نمایندگان مجلس رأی آورده بود، تنها شش ماه دوام آورد و نمایندگان مجلس پس از این مدت وی را استیضاح و برکنار کردند! جالب‌تر آنکه حالا نمایندگان یکی از طرح‌های قبلی وی را در مهم‌ترین کمیسیون مجلس یعنی کمیسیون اقتصادی تصویب کردند! براساس مصوبه جدید، واحد پول ملی ایران با حفظ عنوان ریال اما با حذف ۴ صفر، بازتعریف خواهد شد، بدین‌ترتیب، هر ریال جدید معادل ۱۰,۰۰۰ ریال فعلی خواهد بود. شمس‌الدین حسینی؛ وزیر اسبق اقتصاد که در حال‌حاضر رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس است، با اعلام این خبر گفت که بر این ‌اساس، هر ریال جدید برابر با ۱۰۰ قِران خواهد بود. براساس لایحه پیشنهادی دولت و مصوبه پیشین مجلس، حذف ۴ صفر از پول ملی تأیید شده و واحد پولی جدید معادل ۱۰ هزار ریال فعلی خواهد بود. نمایندگان هدف از تصویب این طرح را تسهیل معاملات، کاهش هزینه‌های چاپ اسکناس و روان‌سازی فضای اقتصادی کردند. اما مسئله اصلی این است که آیا حذف چهار صفر از پول ملی و بازگشت پول دوران قاجار می‌تواند انقلابی در اقتصاد کشور ایجاد کند؟

مزایای حذف ۴ صفر از پول ملی

به نظر می‌رسد، یکی از مهم‌‌ترین اهداف حذف صفرها، کاهش اثر روانی تورم است. وقتی ارقام بزرگ از پول ملی حذف می‌شوند، این تصور ایجاد می‌شود که قیمت‌ها کاهش یافته‌اند، هرچند ارزش واقعی کالا‌ها و خدمات تغییری نکرده است. این می‌تواند به تثبیت انتظارات تورمی کمک کند. همچنین با حذف صفرها، اعداد در مبادلات روزمره کوچک‌تر شده و این امر می‌تواند فرآیندهای حسابداری، بانکی و محاسبات عمومی را ساده‌تر کند. این اقدام کارایی سیستم مالی را افزایش می‌دهد. از بین بردن صفرهای زیاد همچنین می‌تواند به پول ملی «ظاهری قوی‌تر» ببخشد و پرستیژ آن را در برابر ارزهای خارجی افزایش دهد. این ممکن است در کوتاه‌مدت به افزایش اعتماد عمومی به پول ملی کمک کند و در آخر می‌توان گفت با کوچک‌تر شدن ارقام، نیاز به چاپ اسکناس‌های با ارقام بسیار بزرگ کاهش می‌یابد که می‌تواند به صرفه‌جویی در هزینه‌های چاپ و نگهداری پول منجر شود.

عیوب حذف ۴ صفر از پول ملی

از سوی دیگر حذف ۴ صفر از پول ملی می‌تواند معایب زیادی داشته باشد. اول فرآیند حذف صفر‌ها مستلزم تغییرات گسترده در سیستم‌های بانکی، دستگاه‌های خودپرداز، پایانه‌های فروش، نرم‌افزارهای حسابداری و حتی ماشین‌حساب‌های فروشگاه‌هاست که می‌تواند هزینه‌های بالایی داشته باشد. همچنین در کوتاه‌مدت، ممکن است مردم به دلیل تغییر ارزش پول، دچار سردرگمی شوند، به خصوص در مورد افراد مسن یا کم‌سواد که ممکن است در تطبیق با ارزش‌های جدید مشکل داشته باشند. دیگر آن که حذف صفر‌ها به‌تنهایی مشکل تورم را حل نمی‌کند. اگر عوامل بنیادی ایجادکننده تورم (مانند کسری بودجه دولت، رشد نقدینگی، ضعف تولید) برطرف نشوند، ممکن است در بلندمدت صفر‌ها دوباره به پول ملی بازگردند. برخی منتقدان معتقدند که حذف صفر‌ها می‌تواند تلاشی برای پنهان کردن ابعاد واقعی تورم گذشته باشد و به جای حل ریشه‌ای مشکلات اقتصادی، فقط به تغییر ظاهر آن‌‌ها می‌پردازد.

موافقان و مخالفان حذف ۴ صفر از پول ملی

بسیاری از کارشناسان معتقدند؛ حذف صفر تأثیر مستقیمی بر قدرت خرید مردم یا نرخ تورم ندارد و این اقدام بیشتر از جنس تغییرات ظاهری و روانی است. این اقدام می‌تواند فضای روانی اقتصاد را بهبود بخشد و معاملات روزمره را ساده‌تر کند. همچنین، هزینه‌های چاپ اسکناس و سکه‌های جدید کاهش می‌یابد و کارآمدی نظام اقتصادی افزایش پیدا می‌کند. اما منتقدان هشدار می‌دهند که بدون اصلاحات ساختاری، حذف صفر صرفاً نمادین بوده و اثربخشی لازم را نخواهد داشت. تجربه کشورهای زیمبابوه و آرژانتین که این اقدام را بدون اصلاحات اساسی اجرا کردند، نمونه‌های بارز شکست آن هستند. در مقابل، حامیان به تجربه موفق ترکیه اشاره می‌کنند که با اجرای اصلاحات همزمان، اعتبار پول ملی خود را بازسازی کرد و روند تورم را کنترل نمود.

بازگشت پولِ قجری!

احمد حاتمی‌یزد؛ کارشناس امور بانکی، در واکنش به تصویب لایحه حذف چهار صفر، این اقدام را «نمایشی» و فاقد تأثیر بر کاهش تورم و بهبود اشتغال توصیف کرد. او در گفتگو با خبرآنلاین، اظهار داشت: «حجم نقدینگی و سیاست‌های کلان اقتصادی، عوامل اصلی تعیین‌کننده تورم و توسعه اقتصادی هستند و حذف صفر نمی‌تواند تغییری در این زمینه ایجاد کند.» حاتمی؛ تأکید کرد مسئولان بهتر است به جای تمرکز بر این طرح‌های نمایشی، سیاست‌هایی را دنبال کنند که بتواند ثبات اقتصادی ایجاد کرده، تورم را کنترل و سرمایه‌گذاری را ترویج کند. از نظر وی، بازگشت به واحد خرد پول «قِران» که به دوران قاجار بازمی‌گردد و بیش از ۱۵۰ سال است کنار گذاشته شده، بیشتر جنبه نوستالژیک داشته و بی‌ثمر است. هزینه‌های چاپ اسکناس‌های جدید بار مالی سنگینی بر دولت و بانک‌مرکزی تحمیل خواهد کرد و توجه مردم را از مسائل اساسی اقتصادی منحرف می‌کند. حاتمی به تجربه کشورهایی مانند ترکیه، زیمبابوه و آرژانتین اشاره کرد و تأکید کرد که حذف صفر به تنهایی هیچ تأثیری بر عوامل بنیادی اقتصاد ندارد و اصلاح ساختارهای بانکی و کنترل نقدینگی باید در اولویت باشد. او در پایان گفت که اگر امروز مسئول سیاست‌گذاری پولی بود، اجرای این طرح را متوقف می‌کرد و منابع مالی را صرف اصلاحات اساسی می‌کرد.

بغزیان: حذف ۴ صفر بیشتر جنبه مُسکن روانی دارد

البرت بغزیان؛ عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، نیز حذف چهار صفر را در شرایط فعلی کشور غیرضروری و فاقد اولویت می‌داند. او معتقد است حذف صفر زمانی معنا دارد که دیگر اصلاحات اقتصادی اساسی انجام شده باشد. او این موضوع را مانند سنگ‌فرش کردن پیاده‌رو در پایان یک پروژه عمرانی می‌داند، در حالی که هنوز مراحل ابتدایی اصلاحات طی نشده است. بغزیان؛ با اشاره به مسائل اقتصادی کلان مانند کسری بودجه، رشد نقدینگی، تحریم‌ها، نبود سرمایه‌گذاری خارجی و ضعف رقابت در بازار تأکید می‌کند که پیش از هرگونه تغییر ظاهری پول، این مشکلات باید حل شوند. او به تجربه کشورهایی مانند ترکیه و ونزوئلا اشاره می‌کند که حذف صفر‌ها را زمانی انجام دادند که با ابرتورم شدید مواجه بودند ولی پس از تثبیت نسبی اقتصادشان بوده است. در ایران اما هنوز تثبیت صورت نگرفته و نرخ تورم بالاست. بنابراین حذف صفر در شرایط فعلی بیشتر جنبه نمادین و ظاهری دارد تا اصلاح واقعی. بغزیان؛ تأکید دارد که حذف صفر‌ها تأثیری بر کاهش تورم ندارد و می‌تواند در ماه‌های اول باعث سردرگمی ذهن مردم و بازار شود. چاپ اسکناس‌های جدید، تغییر نرم‌افزارهای حسابداری، تعدیل قیمت‌ها و نظارت دقیق بر تبدیل قیمت‌ها هزینه‌های زیادی دارد که در شرایط کسری بودجه دولت اجرایش دشوار است. او همچنین به پیشنهاد بازگشت واحد پولی به «قران» اشاره کرده و آن را بیشتر جنبه نوستالژیک می‌داند تا کاربردی. به گفته او، ریال واحد شناخته شده بین‌المللی است و حذف آن و جایگزینی با تومان یا قِران ابهام ایجاد می‌کند. ذهن مردم هنوز با تومان کار می‌کند و تغییر ناگهانی واحد پول باعث بروز مشکلات حسابداری و بانکی خواهد شد. او معتقد است اولویت اصلی باید مهار تورم، اصلاح بودجه دولت، شفافیت قیمت‌گذاری‌‌ها و ایجاد فضای رقابتی در بازار باشد و وقتی شرایط بهبود یافت و اسکناس‌های قدیمی فرسوده شدند، زمان حذف صفر خواهد بود. در شرایط فعلی، حذف صفر بیشتر نقش مسکن روانی دارد و هزینه‌هایش ممکن است بیشتر از منافعش باشد.

ندری: فیلترینگ و FATF اهمیت بیشتری دارد تا حذف ۴ صفر

کامران ندری؛ اقتصاددان دیگر، حذف چهار صفر را اقدامی بدون تأثیر بر کاهش تورم خواند و گفت: زمان مناسبی برای اجرای آن نیست. به گفته وی، حذف صفر‌ها تنها فرآیندهای حسابداری را ساده‌تر می‌کند و تأثیر قابل‌توجهی بر حفظ ارزش پول ملی یا کنترل تورم ندارد. ندری؛ مشکلات اقتصادی کشور را در ناترازی بانک‌ها، فساد و ناکارآمدی دستگاه‌های اجرایی می‌داند و معتقد است این مسائل باید در اولویت سیاست‌گذاران قرار گیرند. او همچنین یادآور شد که موضوعاتی مانند فیلترینگ و تصمیم‌گیری درباره FATF اهمیت بیشتری دارند. او تأکید کرد تورم مسئله‌ای بنیادی است که با تغییرات ظاهری پول قابل کنترل نیست. به گفته ندری؛ تجربه ترکیه نشان می‌دهد حذف صفر‌ها باید پس از کنترل تورم و اصلاحات اقتصادی انجام شود، چراکه این اقدام تنها آخرین مرحله اصلاح نظام پولی است. ندری هشدار داد که اگر تورم مهار نشود، احتمال تکرار چرخه حذف صفر‌ها وجود دارد. وی خاطرنشان کرد در شرایط کنونی وجود صفر‌ها مشکل جدی برای مردم ایجاد نکرده و مسئله اصلی افزایش مداوم قیمت‌ها و کاهش ارزش ریال است. در آخر باید گفت حذف چهار صفر از پول ملی به خودی خود نمی‌تواند یک «انقلاب» در اقتصاد ایجاد کند، اما می‌تواند به‌عنوان بخشی از یک بسته اصلاحات اقتصادی گسترده‌تر، به بهبود شرایط کمک کند. این اقدام به تنهایی تورم را کنترل نمی‌کند و برای موفقیت نیاز به اصلاحات ساختاری، کنترل تورم، ثبات سیاسی و اطلاع‌رسانی مناسب دارد.