شاخص‌سازی در بورس، آفت اعتماد و تعادل در بازار‌سرمایه ایران

کارشناس بازار‌سرمایه، با نقد تزریق‌های مستقیم، توقف‌های بی‌ضابطه و ضعف شفافیت، خواستار اصلاح ساختار‌ها و استفاده مؤثر از ابزارهای مالی شد. فردین آقابزرگی؛ از مدیران ارشد صنعت مالی کشور و تحلیلگر و کارشناس برجسته بازار‌سرمایه، در گفتگو با مهر، به بررسی وضعیت فعلی بازار‌سرمایه، سیاست‌های حمایتی اخیر دولت، ابزارهای مالی مورد استفاده و نیازهای اساسی بازار در شرایط بحران پرداخت. این تحلیل جامع، نگاهی آسیب‌شناسانه به عملکرد سیاست‌گذار، ابزارهای مداخله و ضرورت اصلاح مقررات بازار دارد.

ابزارهای حمایتی و نقد تزریق مستقیم منابع

آقابزرگی؛ در ابتدای اظهارات خود، با اشاره به تزریق ۶۰ هزار میلیارد تومان (۶۰ همت) به بازار‌سرمایه، عنوان کرد: تزریق پول مستقیم از سوی بانک‌هایی که زیر نظر دولت و از منظر قانون تجارت ورشکسته محسوب می‌شوند، اقدام مناسبی نیست. این موضوع در میان‌مدت و بلندمدت، آثار تورمی خواهد داشت که البته به نسبت منابع درگیر شده خواهد بود. وی اضافه کرد: اما انتشار اوراق اختیار فروش تبعی و ابزارهایی همچون اوراق همیار که به نوعی پوشش بیمه‌ای برای سهام ایجاد می‌کنند، ابزارهایی مفید برای حمایت از بازار هستند و این از تصمیمات مناسبی بود که اتخاذ شد. این تحلیل‌گر بازار‌سرمایه، در ادامه گفت: ما سال‌هاست با این دست مسائل درگیر هستیم. مدت‌هاست بحث توافق یا عدم توافق با آمریکا در فضای اقتصادی و بورسی کشور مطرح بوده و از هفتم اکتبر یعنی بیش از یک‌سال پیش مسئله وقوع یا عدم وقوع جنگ نیز قابل اندیشیدن بود. بنابراین مسئولین بازار‌سرمایه می‌توانستند از مدت‌‌ها پیش پلن‌های مختلف (بدبینانه، متعادل، خوشبینانه) طراحی کنند تا در لحظات آخر، اقدامات نسنجیده یا پرابهام نداشته باشند. وی تأکید کرد: اساساً نباید کار به دقایق ۹۰ و احتمالات و اما و اگر‌ها کشیده می‌شد که مثلاً فلان دستگاه آیا منابع مالی‌ش مهیا هست یا نیست؟ یا اگر فرآیند اداری برای انتشار اوراق اختیارات فروش یا پوت آپشن‌‌ها وجود دارد ما به چه صورت باید این‌‌ها را تنظیم کنیم و در معرض خرید عموم بگذاریم؟

نقد به مدیریت بحران و توقف‌های معاملاتی بی‌ضابطه

آقابزرگی؛ به تعطیلی اخیر بازار‌سرمایه و عدم اطلاع‌رسانی شفاف درباره زمان بازگشایی آن اشاره کرد و گفت: تعطیلی ناگهانی بازار بدون اعلام زمان بازگشایی، موجب افزایش بی‌اعتمادی شد. توقف هم‌زمان صندوق‌های درآمد ثابت با نمادهای سهامی نیز تصمیم اشتباهی بود که البته بعد از دو سه روز اصلاح شد. این کارشناس بازار‌سرمایه، با اشاره به مشکلاتی که برای معامله‌گران آپشن‌‌ها (اختیار خرید و فروش) بابت تقارن زمانی سررسید آپشن‌‌ها با تعطیلی بازار به وجود آمد، پیشنهاد کرد با توجه به تجربه اخیر لازم است، بعضی از زیرساختارهای معاملات و آیین‌نامه‌ها مورد تجدیدنظر قرار گرفته و اصلاح شود. وی با طرح سؤالاتی اساسی در مورد رویه‌های فعلی مدیریت بازار، افزود: آیا توقف طولانی معاملات اساساً جایز است؟ آیا دامنه نوسان یک ابزار کارآمد برای تعادل‌بخشی به بازار هست یا خیر؟ اگر ما تجربه بین‌المللی را الگو قرار می‌دهیم، باید بررسی کنیم آیا ساختار بازار ما با روسیه یا سایر کشورهایی که پس از بحران بازارشان تعطیل شد، شباهتی دارد؟ و آیا در این بورس‌‌ها دامنه نوسانی به میزان ما دارند؟ او در ادامه تأکید کرد که بورس ایران با ترکیب مالکیتی خاص (بالغ بر ۸۰ درصد دولتی) و مقررات دامنه نوسانی، قابل تطبیق با بسیاری از بورس‌های دنیا نیست و صرفاً اقتباس سطحی از تصمیمات آن‌‌ها نمی‌تواند مؤثر باشد. وقتی چنین ترکیب سهامداری و چنین قوانینی در بورس‌های دیگر دیده نمی‌شود آیا اینکه ما بخواهیم در چنین شرایطی تصمیمات مقتضی برای بورس خودمان را با تصمیمات آن‌‌ها تطبیق بدهیم منطقی است؟

لزوم طراحی ساختارهای پیشگیرانه و ابزارهای پوشش ریسک

فردین آقابزرگی؛ با اشاره به سابقه ناموفق حمایت‌های مستقیم در گذشته، به‌ویژه در سال ۱۳۹۹، افزود: در سه‌ماهه چهارم ۹۹ نیز تزریق منابع مالی هیچ اثر مثبتی نداشت و حتی برخی نهادهای مالی دچار زیان و افزایش ریسک پورتفو شدند. ما باید از ابزارهایی چون اوراق تبعی، آپشن‌ها، و کنترل علمی دامنه نوسان بهره بگیریم تا فشار فروش را به شکلی منطقی کنترل کنیم، نه با مداخلات ناکارآمد و هزینه‌زا. وی پیشنهاد کرد که حداکثر زمان توقف بازار نباید بیش از ۲۴ ساعت باشد و تأکید کرد: مکانیزم‌هایی مانند باز یا بسته کردن دامنه نوسان و استفاده از آپشن‌‌ها می‌توانند در شرایط بحرانی جایگزین توقف کامل بازار شوند. این تحلیل‌گر بازار‌سرمایه با انتقاد از رویه موجود برای شاخص‌سازی، گفت: وقتی علاقمندی و فشار در سمت فروش وجود دارد، به‌ویژه در نمادهای شاخص‌ساز، مقاومت بی‌دلیل در برابر اصلاح قیمت‌ها، با هدف جلوگیری از افت شاخص، یک فشار مضاعفی را در پی خواهد داشت که تنها به هراس بیشتر بازار می‌انجامد.

بازار‌سرمایه نیازمند اصلاح مقررات و ارتقای شفافیت

آقابزرگی؛ در جمع‌بندی اظهارات خود، گفت: بازار‌سرمایه ما ظرفیت تطبیق کامل با بورس‌های جهانی را ندارد، اما می‌توانیم از تجربیات آنان در طراحی ابزارهای پوشش ریسک و سازوکارهای مقابله با بحران استفاده کنیم. او همچنین به ضرورت بازنگری در ساختار دامنه نوسان اشاره کرد و افزود: وقتی تا همین یک سال، یک سال و نیم گذشته، دامنه نوسان در بازه شش تا هفت درصد بود، شرایط متعادل‌تر بود. بعد از تغییر به سه درصد، سرعت بازگشت تعادل کاهش یافت. بازتر شدن دامنه نوسان به‌ویژه در نمادهای اثرگذار می‌تواند از پدیده پانیک در بازار جلوگیری کند. این کارشناس بازار‌سرمایه توقف طولانی بازار در ماه‌های اخیر را اقدامی اشتباه، غیرضروری و مخل اعتماد عمومی دانست و تأکید کرد که بازار‌سرمایه ایران نیازمند اصلاح ساختاری در مقررات، تقویت شفافیت، توسعه ابزارهای مالی و طراحی مکانیزم‌های بحران‌محور از پیش تعیین‌شده است. در پایان آقابزرگی؛ تأکید کرد: از آنجا که در حال حاضر هیچ کسی با قاطعیت نمی‌تواند بگوید که احتمال وقوع جنگ مجدد وجود دارد یا احتمالش صفر است، پس از الان باید به تمهیدات لازم اندیشید و جلسات هم‌اندیشی و تصمیم‌گیری را به آن زمان موکول نکرد.