عدم استقبال مردم از فیبرنوری؛ پای فیلترینگ در میان است؟!

هرچند آمارهای رسمی نشان می‌دهد پوشش فیبرنوری با شیبی آرام و ملایم در حال ‌رشد است، اما وضعیت آمار مشترکین فعال آن، چندان امیدوارکننده نیست. زیرساخت‌های ارتباطی مانند فیبرنوری نه‌تنها ابزاری برای دسترسی به اینترنت پرسرعت محسوب می‌شوند، بلکه پایه‌ای برای توسعه اقتصادی و نوآوری‌های فناورانه هستند. در ایران، پروژه ملی فیبرنوری (FTTX) با هدف پوشش ۲۰ میلیون خانوار تا پایان سال ۱۴۰۷ راه‌اندازی شده، اما طبق آمار رسمی تا انتهای سال ۱۴۰۳ با پوشش ۸٫۲ میلیونی تنها ۴۳ درصد پیشرفت داشته است. به گزارش دیجیاتو، به عقیده محمد مظفری؛ کارشناس حوزه شبکه و اینترنت، توسعه عمومی شبکه فیبرنوری در ایران با ترکیبی از موانع اقتصادی، فنی، حقوقی و سیاستی روبه‌رو است. موانعی که موجب شده علی‌رغم افزایش پوشش، تعداد مشترکین پایین بمانند. او می‌گوید: چالش‌هایی مانند فیلترینگ، بروکراسی و مشکلات مالی شرکت‌ها از جمله عوامل اصلی کُندی پیشرفت هستند. پروژه توسعه فیبرنوری در دولت سیزدهم آغاز شد و «عیسی زارع‌پور»، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات از آن به‌عنوان نسخه شفابخش اینترنت ایران یاد می‌کرد. او وعده ایجاد ۲۰ میلیون پوشش تا پایان سال ۱۴۰۴ داده بود، اما طبق آمار رسمی تا پایان سال گذشته تنها ۸٫۲ میلیون خانوار تحت پوشش قرار گرفتند. به نظر می‌رسد مشکلات سر راه این پروژه و البته تغییر اجباری دولت یک سال زودتر از موعد مقرر موجب شده تا در سامانه رسمی پروژه فیبرنوری (iranfttx.ir) با وعده جدیدی روبه رو شویم: پوشش ۲۰ میلیون خانوار تا سال ۱۴۰۷٫ آمار نشان می‌دهد که هرچند پوشش فیبرنوری طی دو سال اخیر افزایش یافته، اما نسبت تبدیل این پوشش به مشترک فعال بسیار پایین است. این پدیده که در ادبیات فناوری به «شکاف نفوذ» معروف است، زمانی رخ می‌دهد که موانع اقتصادی، فنی یا سیاستی باعث می‌شوند کاربران بالقوه به مشتری بالفعل تبدیل نشوند. براساس آمار رسمی، شاخص FTTH در سال ۱۴۰۲ در حدود ۳۱۶ هزار و در سال ۱۴۰۳ در حدود ۴۹۰ هزار گزارش شده است. مقایسه سالانه نشان‌دهنده شکاف عمیق بین پوشش و اتصال است، از پایان ۱۴۰۲ تا پایان ۱۴۰۳، پوشش حدود ۱۷ درصد افزایش یافت، اما مشترکین فعال تنها در حدود ۵۵ درصد رشد داشتند و همچنان در حدود پنج درصد کل مشترکین ثابت باقی ماندند. اظهارات مسئولان و تحلیل کارشناسان نیز گواهی بر سرعت آرام روند پیشرفت این پروژه در حوزه پوشش و دسترسی است که نتوانسته انتظارات را برآورده کند. مدیرعامل شرکت مخابرات ایران اخیراً اعلام کرده است که «پیشرفت پروژه فیبرنوری در تهران طی دو سال گذشته در همان سطح ۳۰ درصد باقی مانده است». این سخن نشان می‌دهد که حتی در کلان‌شهرها، تبدیل پوشش به استفاده واقعی، با چالش جدی مواجه است.

دست‌اندازهای مسیر توسعه

روح‌ا… عباس‌پور؛ عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس، به تازگی اعلام کرد: گرانی و قیمت بالای خدمات اینترنت فیبرنوری، دلیل اصلی عدم استقبال مردم است. اما کارشناسان و فعالان این حوزه نگاه متفاوتی دارند. محمد مظفری؛ این ادعا را چندان معتبر نمی‌داند؛ زیرا به عقیده وی قیمت استفاده از سرویس فیبرنوری نسبت به اینترنت موبایل یا ADSL چندان تفاوت فاحشی ندارد. به گفته وی هرچند هزینه‌های مازادی مانند خرید مودم‌های فیبرنوری و کابل‌کشی داخلی برای اتصال به شبکه فیبرنوری وجود دارد؛ اما به نسبت سایر هزینه‌های موجود چندان چشمگیر نیست و با اعمال تخفیف‌هایی از سوی اپراتور‌ها تا حد زیادی قابل‌جبران است. مظفری؛ کُندی پیشرفت پروژه توسعه فیبرنوری را ناشی از مجموعه‌ای از عوامل چند‌وجهی عنوان می‌کند. او یکی از موانع مهم توسعه را فرآیندهای طولانی بروکراسی در حوزه واردات تجهیزات و اخذ مجوزهای شهری حفاری می‌داند. همانطور که در کلان‌شهرها، توسعه پوشش شبکه فیبرنوری نیازمند حفاری در کوچه و خیابان برای کابل‌کشی است که بدون همکاری شهرداری‌‌ها عملاً امکان‌پذیر نیست. به عقیده وی، مدل اقتصادی فیبرنوری و تله‌کام در ایران هنوز به‌طور کامل شکل نگرفته است. اپراتور‌ها زمانی حاضر به سرمایه‌گذاری گسترده هستند که مدل درآمدی و نرخ بازگشت سرمایه برایشان روشن باشد و حتی با وجود کمک‌های دولتی، فاصله زیادی میان سرمایه‌گذاری موردنیاز و منابع موجود وجود دارد. مظفری؛ می‌گوید: اگر رگولاتور مشابه الان، دست اپراتور‌ها را همچنان برای قیمت‌گذاری باز بگذارد، می‌تواند به پیشرفت کار کمک کند.

پای فیلترینگ در میان است

مظفری؛ اما معتقد است بخش زیادی از کاربران تفاوت معناداری میان اینترنت فیبرنوری و اینترنت موبایل یا ADSL احساس نمی‌کنند؛ زیرا وقتی به سبب فیلترینگ گسترده به ناچار مجبور به استفاده VPN هستند، دیگر چندان تفاوتی ندارد که از کدام سرویس اینترنت استفاده می‌کنند. در واقع محدودیت‌های اینترنت موجب می‌شود افراد عملا تجربه کاربری مشابهی را در همه بستر‌ها تجربه کنند. دیگر فرقی نمی‌کند اینترنت ADSL دارید یا فیبرنوری با سرعت چند صد مگابیتی. مظفری این عامل را یکی از مهم‌‌ترین دلایل عدم استقبال مردم از فناوری فیبرنوری می‌داند. به عقیده مظفری؛ دو مسیر اصلی برای تسریع توسعه فیبرنوری از منظر سیاست‌گذاری وجود دارد. بازنگری در سیاست فیلترینگ و افزایش کیفیت تجربه کاربری می‌تواند به‌طور مستقیم تقاضای مصرف پهنای باند را افزایش دهد و کاربران را به انتخاب فناوری‌های جدید پرسرعت ترغیب کند. زیرا وقتی کاربران نمی‌توانند به محتوای موردعلاقه خود بدون محدودیت دسترسی داشته باشند، منطقاً افزایش تقاضای چندانی هم برای فناوری‌های جدید پرسرعت به وجود نخواهد آمد. انحصار فعلی شرکت ارتباطات زیرساخت بنا به دلایلی نامعلوم، هزینه‌های تأمین اینترنت را بالا نگه داشته و دست اپراتور‌ها را در رقابت قیمتی بسته است. اما آزادسازی واردات پهنای باند بین‌الملل برای اپراتور‌ها و ایجاد امکان خرید مستقیم پهنای باند، هزینه‌ها کاهش و جذابیت سرمایه‌گذاری در فیبرنوری برای FCP‌ها افزایش خواهد یافت.

الزام است، انتخاب نیست

مظفری؛ تأکید می‌کند که در حال‌حاضر توسعه فیبرنوری برای ایران نه یک انتخاب، بلکه یک الزام برای توسعه و پیشرفت آینده ارتباطات ایران، هم‌پا با سایر کشورهای درحال‌توسعه است. اما باتوجه ‌به روند فعلی، رسیدن به هدف ۲۰ میلیون خانوار تحت پوشش تا سال ۱۴۰۷ نیازمند میانگین رشد سالانه بیش از ۲٫۹ میلیون خانوار است؛ رقمی که در شرایط فعلی، بدون اصلاح سیاست‌‌ها و رفع موانع یادشده، دور از دسترس به نظر می‌رسد. فیبرنوری زیرساختی است که مزایای آن فراتر از سرعت اینترنت برای کاربران خانگی است؛ این فناوری می‌تواند زیربنای اقتصاد دیجیتال، خدمات ابری و شهرهای هوشمند باشد. اما تا زمانی که مدل اقتصادی آن شفاف نشود، تجربه کاربر بهبود نیابد و سیاست‌های محدودکننده اصلاح نگردد، فیبرنوری در ایران همچنان با شتابی کمتر از نیاز کشور توسعه خواهد یافت.