سطحی‌نگری در اکتشافات معدنی، تهدیدی برای آینده صنایع کشور

محمد قره‌داغلی -بخش معدن علاوه بر اینکه یکی از پیشران‌های اصلی اقتصاد کشور می‌باشد، ستون فقرات بسیاری از صنایع مادر از فولاد و سیمان گرفته تا صنایع استراتژیک کشور محسوب می‌شود؛ اما این بخش سال‌هاست که با مشکل ساختاری سطحی‌نگری در اکتشافات معدن دست‌وپنجه نرم می‌کند. به گزارش مناقصه‌مزایده، این رویکرد، که بیشتر به شناسایی و برداشت ذخایر کم‌عمق و آسان‌دسترس محدود می‌شود، اگرچه در کوتاه‌مدت سودآور به نظر می‌رسد، اما در بلندمدت آینده بخش معدن و صنایع وابسته را تهدید می‌کند. این در حالی است که کارشناسان هشدار می‌دهند که ادامه روند سطحی‌نگری در اکتشافات معدنی می‌تواند آینده این صنعت را با چالش جدی مواجه کند. براساس آمارهای رسمی، بیش از ۷۰ درصد فعالیت‌های اکتشافی در کشور به برداشت‌های سطحی و شناسایی ذخایر کم‌عمق محدود شده است؛ رویکردی که به گفته متخصصان زمین‌شناسی، موجب از دست رفتن فرصت‌های شناسایی ذخایر عمیق و ارزشمند می‌شود. سطحی‌نگری باعث شده بخش‌خصوصی و حتی دولتی، به جای سرمایه‌گذاری بلندمدت، تنها به برداشت سریع از ذخایر آسان‌دسترس بسنده کنند. طبق بررسی‌های میدانی، نبود تجهیزات پیشرفته ژئوفیزیکی و ژئوشیمیایی، کمبود بودجه برای حفاری عمیق، و ضعف در مدیریت داده‌های اکتشافی، از جمله عوامل اصلی این مشکل به شمار می‌روند. کارشناسان معتقدند که برای عبور از این وضعیت، باید سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین اکتشاف، تربیت نیروی متخصص و اجرای طرح‌های جامع اکتشافی در اولویت قرار گیرد. در این باره، سعید عسکرزاده؛ دبیر انجمن سنگ‌آهن ایران، با انتقاد از سطحی‌نگری رایج در اکتشافات معدنی، گفت: همچنان عمده فعالیت‌های اکتشافی ما در لایه‌های سطحی زمین انجام می‌شود و به ذخایر عمقی تقریباً ورود جدی نداشته‌ایم. عسکرزاده؛ با اشاره به اهمیت اکتشافات جدید در تأمین پایدار مواد اولیه صنعت فولاد، تصریح کرد: اگر روند فعلی اکتشاف تغییر نکند و به سطح مطلوب نرسد، بدون تردید در آینده‌ای نه‌چندان دور، با کمبود جدی سنگ‌آهن مواجه خواهیم شد. این کمبود در معادن کوچک و متوسط زودتر از سایر بخش‌‌ها خود را نشان می‌دهد. عسکرزاده؛ با تأکید بر اینکه مهم‌‌ترین مؤلفه در اکتشاف، دسترسی به زمین است، گفت: برخلاف تصور عمومی، موضوع اصلی در اکتشاف نه تجهیزات و نه نرم‌افزار و نیروی انسانی، بلکه خود «زمین» است. تا زمانی که زمین در اختیار نباشد، بحث درباره ابزار و روش‌های نوین اکتشاف بی‌فایده است. متأسفانه در حال‌حاضر بخش عمده‌ای از مساحت کشور، اعم از مناطق دارای پتانسیل معدنی یا فاقد آن، از دسترس خارج شده است. وی با انتقاد از سطحی‌نگری رایج در اکتشافات معدنی، خاطرنشان کرد: همچنان عمده فعالیت‌های اکتشافی ما در لایه‌های سطحی زمین انجام می‌شود و به ذخایر عمقی تقریباً ورود جدی نداشته‌ایم. این در حالی است که بخش عمده‌ای از ظرفیت‌های معدنی ایران در اعماق زمین قرار دارد و همچنان ناشناخته باقی مانده‌اند. عسکرزاده؛ درباره نقش سرمایه‌گذاری در توسعه اکتشافات، اظهار کرد: هرچند بخش‌خصوصی در این زمینه ورود کرده و فعالیت‌هایی داشته، اما این اقدامات کافی نبوده و همچنان فاصله قابل‌توجهی بین وضعیت فعلی و وضعیت مطلوب وجود دارد. وی درباره میزان سرمایه‌گذاری انجام‌شده در این حوزه، گفت: آمار دقیقی از سرمایه‌گذاری‌های بخش‌خصوصی در اکتشاف در دست نیست، چراکه این اطلاعات به‌صورت منسجم ثبت نمی‌شود، اما براساس برآوردها، با وجود اجرای سیاست‌های اصل ۴۴ و واگذاری معادن بزرگ به بخش‌خصوصی، عمده فعالیت‌های اکتشافی، به‌ویژه خارج از شرکت تهیه و تولید مواد معدنی، توسط بخش‌خصوصی یا شرکت‌های خصولتی انجام شده است. همچنین امیر توکلی‌رودی؛ عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس، تصریح کرد: به‌رغم ذخایر ویژه‌ای که معادن کشور دارند، اما موانع و مشکلات بی‌شماری در این حوزه وجود دارد و گاهی مشاهده می‌کنیم دولت به‌جای اینکه در این حوزه به اصل موضوع بپردازد و سیاست‌گذاری کرده و به بخش‌خصوصی برای ورود به این فرآیند کمک کند، حواشی را دنبال کرده و در یک فضای بی‌برنامگی به‌سر می‌برد. به همین دلیل از قانون برنامه هفتم عقب هستیم و اگر قرار باشد این روند را دنبال کنیم، بدون شک ظرف چند سال آینده با مشکلات ویژه‌ای در حوزه خوراک مواجه خواهیم شد. توکلی؛ خاطرنشان کرد: ما در سالیان گذشته با اعتمادبخشی به بخش‌خصوصی، موفق شدیم ایران را از کشور واردات‌محور در حوزه صنایع‌معدنی در زنجیره تأمین فولاد به یک اقتصاد مبتنی‌بر صادرات‌محور تبدیل کنیم. وی افزود: علاوه بر این، در حوزه اکتشافات بسیار عقب هستیم و اگر امروز از معادن برداشت می‌شود و موضوعات مرتبط با اکتشافات معادن و پهنه‌های معدنی مطرح است بسیار سطحی بوده و شاید نوع اکتشاف با انقلاب صنعتی نسل دوم همترازی کند در حالیکه ما امروز شاهد نسل چهارم صنعتی هستیم. توکلی؛ اظهار کرد: ما هنوز هیچ اقدامی برای اکتشافات در عمق انجام نداده‌ایم و سطحی از معادن را که امروز منابع غنی است، برداشت می‌کنیم و هر چه پایین‌تر برویم افتادگی برای این عیار ایجاد و عناصر مزاحم نیز بیشتر می‌شود و تداوم این وضعیت ظرف سه سال آینده، آسیب بسیار جدی به زنجیره تأمین وارد می‌کند. کمااینکه ما در گذشته نسبت به ناترازی انرژی که مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در سال ۹۰ نسبت به آن هشدار داده بود، بی‌تفاوت بودیم که باعث شد به صنعت آسیب جدی وارد کند. این نماینده مردم در مجلس دوازدهم، یادآور شد: اینکه امروز می‌بینیم بخش بزرگی از معادن کشور در تصرف ایمیدرو قرار دارد که یک مجموعه مادرتخصصی است و نسبتاً فعالیت‌های قابل دفاعی دارد، چه پاسخی برای زمین‌شناسی و انرژی اتمی داریم که روی همه محدوده‌‎های مستعد دست می‌گذارد و به‌راحتی تصرف می‌کند و برنامه‌ای هم برای اکتشاف و استخراج ندارد و آن را بلاک کرده و به زنجیره تأمین آسیب وارد می‌کند. بنابراین حتماً باید این موارد پیگیری و جبران شود و رسالت اصلی این جریان با دولت است.