اقتصاد چرخشی مایه حیات صنعت پلیمر

در حالی که صنعت پلیمر ایران هنوز ستون مهمی برای اقتصاد ملی محسوب می‌شود، کارشناسان و مسئولان این حوزه بر لزوم‌ گذار به اقتصاد چرخشی تأکید دارند؛ رویکردی که می‌تواند با مدیریت چرخه عمر محصولات، کاهش پسماند و تدوین استانداردهای نوین، مسیر پایداری را هموار کند، اما بدون سیاست‌گذاری هوشمند و پرهیز از تصمیم‌های شتاب‌زده، خطر تشدید بحران‌های زیست‌محیطی همچنان پابرجاست. به گزارش ایرنا، ایران به‌عنوان کشوری که حداقل ۱۰ درصد ظرفیت تولید صنایع پتروشیمی ۱۰۰ میلیون تنی آن، مربوط به تولید انواع پلیمر است نیز در این بازی سهم مهمی دارد، سهمی برای مشارکت در کاهش مخاطرات آلودگی پلاستیک‌ها نه حذف آن. از سوی دیگر، سهم این بخش در اشتغال و اقتصاد ملی قابل‌توجه است، اما به موازات این رشد، نگرانی‌های زیست‌محیطی به ویژه درباره پسماندهای پلاستیکی نیز شدت یافته است. رویکرد تازه توسعه صنعتی، هدف را نه فقط افزایش ظرفیت تولید، بلکه دستیابی به توازن میان بهره‌وری اقتصادی و حفاظت از محیط‌زیست می‌داند. برخی معتقدند در این عصر که اغلب تولیدات، صنایع، ماشین‌آلات و خودرو‌ها به سمت بهره‌گیری از انرژی‌های پاک می‌رود، بدون شک نقش پلیمر و پلاستیک نیز به‌گونه دیگری رقم خواهد خورد، از جاگیری به جای فلزات تا ورود به عرصه خودروهای برقی، از تولید پلیمرهای قابل بازیافت تا بازنگری در روند دفع و بازیافت آنها. در چنین فضایی، «اقتصاد چرخشی» به‌عنوان استراتژی محوری مطرح می‌شود؛ رویکردی که با اولویت‌بخشی به بازیافت و بازتولید، می‌تواند چرخه عمر محصولات را افزایش و اثرات منفی را کاهش دهد.

اقتصاد چرخشی؛ ضرورتی برای صنعت پلیمر

سعید ترکمان؛ رئیس هیئت مدیره انجمن ملی صنایع پلیمر، در همین زمینه تأکید دارد که این صنعت فعلاً جایگزین اقتصادی ندارد، اما با افزایش سهم بازیافت و اجرای اقتصاد چرخشی، می‌توان آثار زیست‌محیطی آن را کاهش داد. وی پنج اولویت کلیدی را برشمرد و کاهش تولید و مصرف پلاستیک‌های یک‌بار مصرف غیرقابل ‌بازیافت، مدیریت چرخه عمر و طراحی بازیافت‌پذیر محصولات، تدوین استانداردها، اجرای مسئولیت توسعه‌یافته تولیدکننده (EPR)، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های مدیریت پسماند و تجربه‌های الهام‌بخش جهانی را از جمله این پنج اولویت معرفی کرد. ترکمان؛ به نمونه‌هایی از برندهای بین‌المللی اشاره کرد و پروژه استفاده از لیوان‌های چندبارمصرف در استارباکس، بطری‌های PET بازیافتی در اروپا با قیمت بالاتر اما استقبال مردمی، پاکسازی پلاستیک اقیانوسی توسط آدیداس و نایکی و استفاده گسترده اپل از مواد بازیافتی را از نمونه‌های برجسته این حوزه برشمرد. به گفته این تولیدکننده محصولات یکبار مصرف این تجربه‌ها نشان می‌دهد که انجمن‌ها و تولیدکنندگان می‌توانند کاتالیزور تغییر نگرش زیست‌محیطی باشند. ترکمان؛ هشدار داد که «گرین‌واشینگ» یا ادعاهای بدون پشتوانه، مانند «بطری‌های زیست‌تخریب‌پذیر» غیرواقعی، می‌تواند به بازار و محیط‌زیست آسیب بزند و خواستار تدوین استانداردهای ملی برای جلوگیری از چنین مواردی شد. رئیس هیئت مدیره انجمن ملی صنایع پلیمر، طبق آمار ارائه شده، ایران ۷۰۰ واحد دارای پروانه صنایع بازیافت با ظرفیت رسمی بیش از یک میلیون تن در سال دارد، اما سیاست‌گذاری ناکافی موجب شده بخشی از این فعالیت‌‌ها به شکل غیرشفاف و زیرزمینی ادامه یابد. ترکمان؛ بر سه رکن موفقیت، تأکید کرد: قانون‌گذاری الزام‌آور، توسعه فناوری و زیرساخت و فرهنگ‌سازی عمومی. وی ادامه داد: تشکل‌‌ها باید نقش تسهیلگر بین دولت و صنعت را ایفا کنند، کنسرسیوم‌های بازیافت شکل دهند و کمپین‌های ملی کاهش مصرف اجرا کنند. کاهش مصرف این محصولات «دشوار اما ضروری» است.

تولید پایدار، شرط موفقیت

ثریا همتی؛ رئیس محیط‌زیست شرکت ملی صنایع پتروشیمی، ادامه تولید پایدار را پیش‌شرط اجرای اقتصاد چرخشی می‌داند و بر این باور است که «محدودیت مستقیم بر حجم تولید مورد تأیید ما نیست.» او هدف اصلی را ایجاد همگرایی بین بخش‌‌ها و تدوین یک برنامه ملی برای مقابله با آلودگی پلاستیکی می‌داند. همتی؛ روند مذاکرات معاهده جهانی مقابله با آلودگی پلاستیک را تشریح و به اختلاف‌نظر عمیق میان کشور‌ها اشاره کرد. این معاهده حذف تدریجی محصولات مشکل‌زا، طراحی قابل‌بازیافت، انتقال فناوری و حمایت مالی از کشورهای در حال توسعه را دنبال می‌کند. به گفته وی، اغلب محصولات پلیمری ایران ممکن است مشمول محدودیت شوند؛ از میان ۳۵ ماده شیمیایی پرخطر شناسایی شده در پلیمرها، ۶۰ درصد هنوز جایگزین عملی ندارند و حذف سریع می‌تواند صنایع را مختل کند.

هشدار درباره حذف شتابزده

علیرضا صحاف‌امین؛ عضو هیئت مدیره انجمن ملی صنایع پلیمر نیز، با این هشدار که حذف ماده آلاینده بدون بررسی جایگزین می‌تواند آلاینده‌تر از ماده اصلی باشد، می‌گوید: سه معیار شامل اثرات زیست‌محیطی جایگزین، هزینه اقتصادی آن و پذیرش اجتماعی باید در تصمیم‌گیری‌‌ها لحاظ شود. صحاف‌امین؛ تجربه ژاپن را مثال زد که تنها ۱۱ درصد پسماند پلاستیکی خود را دفع می‌کند و ۸۹ درصد را بازیافت یا استفاده ثانویه می‌کند، در حالی که بیش از نیمی از پسماندهای خاورمیانه ر‌ها می‌شوند. وی خواستار مکانیزم پایش دقیق، تعریف روشن محصولات مشکل‌زا و بومی‌سازی جایگزین‌‌ها پیش از اعمال محدودیت شد. این اظهارنظر کارشناسان در حالی است که علی‌محمد موسوی؛ معاون امور بین‌الملل وزیر نفت، معتقد است: باید به بحران آلودگی پلاستیک در چارچوب گسترده‌تر نیازهای چندگانه بشری نگاه کرد؛ نیازهایی چون انرژی، معیشت و محیط‌زیست پاک. این راهبرد باید براساس شرایط ملی هر کشور تدوین و در مقیاس جهانی پیگیری شود. در غیر این صورت، دستیابی به توافقات مؤثر بین‌المللی ممکن نخواهد بود. وی توضیح می‌دهد که رفع آلودگی پلاستیک، نه حذف پلاستیک، هدف اصلی است. باید معاهده‌ای عادلانه و عملی شکل گیرد که منابع مالی و فناوری لازم را برای کشورهای در حال توسعه فراهم کند. اما روند مذاکرات به‌جای تمرکز بر مدیریت پسماند، به سمت کاهش یا توقف تولید پلاستیک تغییر مسیر داده است؛ در حالی‌ که پلاستیک ذاتاً آلاینده نیست و نقش حیاتی در زندگی بشر دارد.