آشفتگی در تخصیص ارز پاشنه‌آشیل صنعت تایر

مهدی قره‌داغلی -صنعت لاستیک ایران یکی از صنایع استراتژیک در بخش حمل‌ونقل و لجستیک، این روز‌ها با بحرانی پیچیده دست‌به‌گریبان است؛ بحرانی که ریشه در تخصیص نامنظم ارز برای واردات مواد اولیه و لاستیک آماده دارد. آنچه در ظاهر «مشکل ارزی» به نظر می‌رسد، در واقع به بحرانی چندلایه در سیاست‌گذاری‌های اقتصادی کشور بدل شده است. به گزارش مناقصه مزایده، براساس اظهارات فعالان این حوزه، سیاست‌های ارزی دولت در ماه‌های اخیر، بار‌ها تغییر کرده به‌طوری که طی بخشنامه‌ای واردکنندگان می‌توانند ارزنیمایی دریافت کنند و روز دیگر آنان به استفاده از ارز آزاد حواله داده می‌شوند. این تغییرات ناگهانی باعث شده تا واردکنندگان امکان برنامه‌ریزی میان‌مدت نداشته باشند. مشکل این بخش تنها در تخصیص ارز و واردات محدود نمی‌شود، چراکه تولیدکنندگان داخلی درگیر مشکلات تأمین مواد اولیه هستند. براساس اعلام انجمن صنفی صنعت لاستیک، بخشی از ارز مورد نیاز برای خرید مواد اولیه پتروشیمی به‌موقع تأمین نمی‌شود و همین موضوع ظرفیت تولید کارخانجات داخلی را کاهش داده است. تداوم این وضعیت، بازار را با دو پیامد آشکار مواجه کرده است: افزایش قیمت و کمبود عرضه. در حالی که تقاضا برای لاستیک به دلیل نیاز حمل‌ونقل عمومی و بخش ترانزیت کشور همواره بالاست، عرضه ناکافی باعث جهش‌های پی‌درپی قیمت شده است. فعالان صنعت انتظار دارند بانک‌مرکزی و وزارت صمت، سازوکاری شفاف و پایدار برای تخصیص ارز تدوین کنند تا ضمن حمایت از تولید داخلی، واردات قانونی نیز به‌صورت روان و منظم انجام گیرد. محمدرضا گنجی؛ رئیس هیئت‌مدیره انجمن صنفى صنایع لاستیک کشور، در تشریح وضعیت صنعت تایر، می‌گوید: ظرفیت منصوبه تایرسازان کشور ۳۵۰ هزار تن است و در سال گذشته ۳۰۰ هزار تن تولید کردیم. قرار بود به‌ازای هر کیلوگرم تولید، یک دلار به ما پرداخت شود؛ یعنی ۳۰۰ میلیون دلار. اما تنها ۲۶۰ تا ۲۷۰ میلیون دلار داده‌اند و حدود ۲۵ میلیون دلار کسری تخصیص یافته داریم. وی افزود: این ظرفیت ۳۰۰ هزار تنی که محقق شده، ۷۰ درصد نیاز کشور را پوشش می‌دهد و تنها ۳۰ درصد نیاز باقیمانده باید از طریق واردات تأمین شود. اما نکته مهم اینجاست آن بخش مربوط به تایرهای راهسازی، معدنی و OTR است؛ در حالی که دولت بی‌محابا به تجار ارز داد و آن‌ها به جای واردات تایرهای تخصصی، تایر پراید و پژو وارد کردند و رقیب جدی مواجه ما شده‌اند. رئیس هیئت مدیره انجمن صنفى صنایع لاستیک کشور، ادامه داد: هیچ‌گاه ممنوعیت واقعی برای واردات تایر وجود نداشته است و حتی وقتی گفتند واردات آزاد است، تجار سوءاستفاده کردند و به جای لاستیک‌های معدنی و راهسازی، لاستیک‌های پرمصرفی که در داخل تولید می‌شود وارد کردند. گنجی؛ تأکید کرد: ما برای ۳۰۰ هزار تن تولید، ۳۰۰ میلیون دلار ارز دریافت کردیم، اما واردکنندگان برای ۳۰ هزار تن تایر، یک میلیارد دلار ارز گرفتند. این رقم هنگفت نشان‌دهنده یک خیانت بزرگ به تولید داخل است. با یک میلیارد دلار می‌توانستیم پنج کارخانه تایرسازی در داخل بسازیم، اما نتیجه این سیاست آن شد که عملاً پنج کارخانه در چین فعال شدند و تولیدکنندگان داخلی زیر فشار قرار گرفتند. وی درباره نحوه قیمت‌گذاری در بازار، توضیح داد: وقتی کالایی در داخل تولید می‌شود، سازمان حمایت از مصرف‌کننده قیمت آن را بررسی و تعیین می‌کند. مصرف‌کننده برای خرید تایر داخلی باید کد ملی ثبت کند. اما واردکنندگان هیچ نظارتی ندارند و تایرهای وارداتی را با هر قیمتی دلخواه می‌فروشند. این وضعیت، رقابت نابرابری را برای ما رقم زده است. گنجی؛ افزود: در گذشته وزارت صنعت و وزارت بازرگانی جدا بودند. هر واردکننده‌ای برای واردات باید تأییدیه عدم ساخت از وزارت صنعت می‌گرفت. اما با ادغام این دو وزارتخانه همه امور در اختیار تجار قرار گرفت و تولیدکنندگان در صف‌های طولانی ارز باقی ماندند؛ در حالی که تجار ظرف ۱۰ روز ارز می‌گیرند. ما گاهی پنج ماه در انتظار اختصاص ارز هستیم، اما برای واردکنندگان نوعی امداد غیبی وجود دارد. رئیس هیئت مدیره انجمن صنفى صنایع لاستیک کشور، با اشاره به وضعیت واردات در سال‌جاری، گفت: تایرهایی که ثبت سفارش کرده بودند در حال ورود است، اما خوشبختانه از ابتدای ۱۴۰۴ با پیگیری‌های صورت‌گرفته، جلوی واردات جدید گرفته شد. اکنون سامانه واردات برداشته شده است. با این حال در بازار مشاهده می‌کنیم که بعضی تایر‌ها حتی ارزان‌تر از تولید داخلی عرضه می‌شوند، زیرا مردم قدرت خرید ندارند. به‌عنوان مثال، قیمت یک جفت تایر پراید به سه میلیون تومان رسیده که برای مصرف‌کننده بسیار سنگین است. وی با انتقاد از رفتار واردکنندگان، افزود: تجار تایر را ۳۵ درصد گران‌تر وارد کردند و همان ابتدا سود اصلی را بردند. بعد با چک‌های بلندمدت آن را فروختند و عملاً رقیب تولید داخلی شدند. این یک جرم آشکار است؛ چرا که کالایی را با تعرفه‌ای که نباید وارد می‌کردند، وارد کردند. دولت باید آن‌ها را جریمه می‌کرد تا شرایط رقابتی عادلانه شود. رئیس هیئت مدیره انجمن صنفى صنایع لاستیک کشور، تصریح کرد: سیاست‌های فعلی دولت باعث شده به جای حمایت از صنعت داخلی، از چین حمایت شود. این مشکل فقط در تایر نیست؛ در بسیاری از کالاهای دیگر هم همین اتفاق رخ داده است. اگر قرار است تولید داخل حفظ شود، دولت باید سیاست‌های ارزی و تجاری را بازنگری کند، تعرفه‌ها را ضابطه‌مند نماید و به وظیفه ذاتی خود در حمایت از صنعت عمل کند.