چه خبر از استفاده از هوش‌مصنوعی در قوه‌قضاییه؟

آیین‌نامه اجرایی نحوه استفاده از فناوری‌های نوین در فرآیندهای قضایی که در تاریخ ۲۳/۴/۱۴۰۴ به تصویب رئیس محترم قوه‌قضاییه رسید، یک سند راهبردی است که به منظور توسعه هوشمندسازی و استفاده از فناوری‌های نوین به ویژه هوش‌مصنوعی در دستگاه قضایی کشور تصویب شده است. این آیین‌نامه در ۱۵ ماده، چارچوب دقیق اجرایی، مسئولیت‌‌ها و نحوه استفاده از فناوری‌های نوین را در انجام امور قضایی تعیین کرده است.

این آیین‌نامه به دنبال تحقق بند «الف» ماده ۱۱۳ قانون برنامه پنج‌ساله هفتم توسعه است که قوه‌قضاییه را مکلف به بهره‌مندی از فناوری‌های نوین برای تسریع، تسهیل و افزایش دقت در فرآیندهای قضایی کرده است. براساس این آیین‌نامه، قاضی مسئول نهایی در اتخاذ تصمیمات است و فناوری‌های هوشمند صرفاً به‌عنوان ابزار کمکی برای تسهیل دسترسی به اطلاعات، ارجاع پرونده‌ها، تعیین وقت رسیدگی، ارجاع به کارشناسان و انجام محاسبات مربوط به پرونده‌ها نقش ایفا می‌کنند.

نقاط قوت این آیین‌نامه عبارتنداز:

روند هوشمندسازی دقیق و علمی قضایی: این آیین‌نامه با تخصیص وظایف مشخص برای بخش‌های مختلف قوه‌قضاییه، از جمله مرکز آمار و فناوری اطلاعات، شوراهای راهبری دادرسی الکترونیکی و دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، تضمین می‌کند که فرآیندهای قضایی به صورت سیستمی و هدفمند هوشمندسازی شود.

حفظ نقش و مسئولیت قاضی: در حالی که فناوری‌های نوین نقش تسهیل‌گر دارند، اختیار نهایی تأیید یا رد پیشنهادهای سامانه به قاضی داده شده است که باعث حفظ شأن قضات و رعایت حقوق افراد می‌شود. همچنین کاربر (قاضی یا کارمند قضایی) می‌تواند پیشنهادهای سامانه هوشمند را تغییر دهد تا تحلیل‌های منتهی به نتیجه قابل فهم و شفاف باشد.

افزایش سرعت و دقت در رسیدگی‌ها: استفاده از هوش‌مصنوعی باعث تسریع ارجاع‌ها، انتخاب کارشناسان مرتبط، انجام محاسبات دقیق پرونده‌ها و پردازش استعلام‌‌ها می‌شود که کل فرآیند رسیدگی به پرونده‌ها را کوتاه‌تر و با کیفیت‌تر می‌کند.

نظارت مستمر و آموزش: آیین‌نامه وظیفه نظارت مستمر بر عملکرد سامانه‌های هوشمند، آموزش کاربران در بهره‌برداری از فناوری و اعتمادسازی نسبت به نتایج تحلیل‌‌ها را به‌عهده بخش‌های مربوطه گذاشته است تا اطمینان از کیفیت و صحت فرآیندهای هوشمندسازی فراهم شود.

استفاده از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان: با توجه به اهمیت فناوری‌های نوین، این آیین‌نامه بر استفاده از شرکت‌های دانش‌بنیان و فناوری‌های بومی برای توسعه سامانه‌ها تأکید دارد که باعث تقویت اکوسیستم فناوری و بهره‌وری بیشتر می‌شود.

گزارش‌دهی منظم: مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه‌قضاییه موظف به ارائه گزارش مستمر سالانه به رئیس قوه‌قضاییه درخصوص میزان پیشرفت و همکاری مراجع مربوطه است که موجب شفافیت و افزایش پاسخگویی در اجرای این آیین‌نامه می‌شود.

در مجموع، این آیین‌نامه گامی بلند و مؤثر برای ورود هوش‌مصنوعی و فناوری‌های نوین به دستگاه قضایی است که ضمن افزایش سرعت، دقت و کیفیت رسیدگی‌ها، حفظ جایگاه و مسئولیت قاضی را تضمین می‌کند. این اقدام، نویدبخش تحولی بنیادین در راستای عدالت هوشمند، پاسخگویی بهتر به نیازهای جامعه و افزایش اعتماد عمومی به سیستم قضایی است.