طولانی شدن مدت مذاکرات قراردادی با ابهامات موجود در اسناد مناقصه

بررسی تأخیرات پروژه

یکی از اصلی‌‌ترین دلایل گرایش شرکت‌های برق به پیمان‌های EPC، تمایل آن‌‌ها برای پایان به موقع پروژه‌های ابلاغی و شروع بهره‌برداری از آن‌‌ها است. لذا شایسته است تأخیرات زمانی در پروژه‌های EPC با تأخیرات در پروژه‌های با پیمانکاران متعدد مقایسه شود. نتایج بررسی نشان می‌دهد، میانگین تأخیرات در پروژه‌های EPC با پروژه‌های تأمین و اجرای جداگانه بسیار نزدیک به هم با اختلاف چند روز است.

شرکت مزبور کل طیف زمانی انجام پروژه‌های خویش را به دو بخش اداری و اجرایی تقسیم‌بندی می‌کند:

بخش اداری پروژه که از زمان ابلاغ طرح از طرف سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی یا شرکت توانیر تا هنگام مبادله پیمان با پیمانکار است، شامل کلیه مراحل انتخاب و تملک زمین، انتخاب مشاور، اخذ مجوزات از سازمان‌ها و ارگان‌ها، تهیه اسناد مناقصه، تشریفات برگزاری مناقصه و مذاکرات فنی و مالی عقد قرارداد تا مبادله پیمان را شامل می‌شود. در پروژه‌های به روش EPC این بخش ۴۹ درصد زمان کل پروژه را در شرکت مزبور در بر می‌گیرد. در تحلیل عملکرد در این بخش ۵۴ درصد کل تأخیرات پروژه رخ می‌دهد.

بخش اجرایی پروژه از زمان مبادله پیمان با پیمان کار تا هنگام تحویل موقت پروژه در نظر گرفته شده است. این بخش شامل طراحی تفصیلی، تأمین تجهیزات و عملیات اجرایی اعم از ساختمانی، نصب و تست و راه‌اندازی است و ۵۱ درصد کل زمان پروژه را شامل می‌شود. در تحلیل عملکرد، ۴۶ درصد کل تأخیرات پروژه در این بخش رخ می‌دهد.

تأخیرات بخش اداری

در شرکت مزبور، حدود ۵۰ درصد از تأخیرات ایجاد شده در بخش اداری در مراحل انتخاب و تملک زمین، انتخاب مشاور و تهیه اسناد و تشریفات برگزاری مناقصه و تعیین پیمانکار رخ داده و ۵۰ درصد تأخیرات مربوط به تأمین تجهیزات و اجرا و تست پروژه است.

علی‌القاعده به دلیل حذف طراحی تفصیلی از وظایف مشاور، تهیه اسناد مناقصه، پروژه‌های EPC کوتاه‌تر است و طراحی توأم با اجرا و یا با تعجیلی ناچیزی نسبت به آن انجام می‌شود. ولی این صرفه‌جویی عملاً در پروژه‌های EPC مشاهده نمی‌شود.

برای تأخیرات مرحله مذاکرات فنی و مالی منتهی به عقد پیمان دو عامل اصلی شناسایی شده است:

عامل اول: تمایل شدید مشاور به خط دهی و نگه‌داشتن طراحی پیمانکار در قالب چارچوب‌های ذهنی و تجربه شده گذشته خویش و عدم تمایل به گشودن در به روی طرح‌ها و پیشنهادهای جدیدی که مستلزم بررسی‌های تازه و جدید از طرف مشاور، ورود به زمینه‌های تجربه نشده و عدم تمایل ریسک از جانب مشاور است.

عامل دوم: ابهامات موجود در اسناد مناقصه که موجب طولانی شدن مدت مذاکرات قراردادی و تهیه و تصویب طرح می‌شود. تلاش مشاور و کارفرما بر شفاف‌سازی نظرات خویش در اسناد پیمان و دعاوی پیمانکار برای هزینه اضافی برای خواسته‌های جدید نسبت به اسناد مناقصه عامل اصلی این مذاکرات طولانی

می‌شود.

تأخیرات زمان اجرا

درگزارش بررسی و تحلیل عملکرد سال ۸۵ شرکت مزبور عوامل تأخیرات زمان اجرای پروژه از عقد پیمان با پیمانکار EPC تا تحویل موقت که در مجموع علت ۴۸ درصد تأخیرات پروژه‌ها است، به موارد ذیل تفکیک و وزن‌دهی شده است که در زیر آمده است. شایان ذکر است کلیه شرکت‌های منطقه‌ای، کم و بیش شرایط مشابهی داشته و تنها سازمانی که همچنان به روش سنتی عمل می‌کند نتایج کمی متفاوتی می‌تواند داشته باشد.

– عملکرد فروشندگان و سازندگان انحصاری ۱۶ درصد

– ضعف بنیه مالی پیمانکار ۱۷ درصد

– طولانی شدن بررسی و ابراز نظر مشاور ۱۵درصد

– تأخیرات ناشی از عملکرد فروشندگان و سازندگان انحصاری تجهیزات داخلی

این تأخیرات که ۱۶ درصد کل تأخیرات اجرایی را شامل می‌شود، ناشی از تحمیل نقطه نظرات و زمان‌بندی سازندگان داخلی انحصاری محصولات و تجهیزات مورد نیاز و یا کالاهای موجود در سبد حمایتی دولت است. این سازندگان و تولیدکنندگان، ضمن این‌که با استفاده از اهرم‌های شبه قانونی حق طبیعی پیمانکار EPC برای تأمین تجهیزات از بازار جهانی را سلب می‌کنند، شرایط خویش از لحاظ نحوه پرداخت هزینه تجهیزات به ویژه پیش پرداخت و زمان‌بندی تحویل محصول را به پیمانکار تحمیل می‌کنند.

هرچند انحصاری بودن این تولیدکنندگان تا حدودی همین قدرت را به ایشان در مقابل کارفرما برای پیمان‌های غیرEPC (خرید و اجرای مستقل) می‌دهد، ولی نظر به آن‌که معمولاً شرکت‌های برق پیمان‌های خرید خویش را به صورت تجمعی براساس پیش‌بینی نیاز حداقل دو ساله پروژه‌ها انجام داده و تجهیزات خریداری شده را در انبار نگهداری و به تناسب استفاده می‌کنند، تاحدودی نسبت به تأخیرات بروز کرده از طرف تولیدکنندگان و زمان‌بندی آن‌‌ها قابلیت مانور داشته و با تغییر اولویت قادر به جایگزینی تجهیز بوده و تأخیرات سازنده را تاحدودی پوشش می‌دهند، به نحوی که در زمان‌بندی پروژه کم‌تر منعکس می‌شود. در مقابل پیمانکاران EPC باتوجه به محدودیت‌ها، بسته به نیاز هر پروژه سفارش خویش را به سازندگان اعلام و هرگونه تأخیر در محصول سفارش داده شده مستقیما در زمان راه‌اندازی پروژه انعکاس می‌یابد.

تأخیرات ناشی از ضعف بنیه مالی پیمانکار

در بررسی تحلیلی انجام شده تأخیرات ناشی از ضعف بنیه مالی پیمانکار که ۱۷ درصد تأخیرات زمان اجرا را در عملکرد شرکت مزبور نشان می‌دهد، از عوامل ذیل منتج شده است.

پایین بودن پیش‌پرداخت پیمان EPC نسبت به مبلغ درخواستی فروشندگان تجهیزات

در پیمان‌های EPC مقدار پیش‌پرداخت منظور شده ۲۵ درصد است. متأسفانه در طی سالیان اخیر با روند افزایش پیش‌پرداخت درخواستی سازندگان و فروشندگان تجهیزات رو به رو بوده‌ایم. در حال حاضر پیش‌پرداخت برخی از این سازندگان تا ۴۰ درصد مبلغ هر تجهیز را بالغ می‌شود. عملاً یک پیمانکار EPC تمامی نقدینگی در گردش خویش را برای پیش‌پرداخت سفارش تجهیزات صرفاً یکی از پروژه‌های خود بلوکه شده یافته و برای پیش‌پرداخت باقیمانده پروژه‌ها دچار مشکل می‌شود.

تفاوت نحوه پرداخت بهای تجهیزات در پیمان EPC و خرید

در پیمان‌های خرید به محض رسیدن تجهیز به انبار کارفرما پرداخت وجه تجهیز انجام می‌شود، درحالی که در پیمان‌های EPC کارفرما پس از نصب کامل تجهیز در محل سایت و انجام فرایند تأیید مشاور و مجری و ذی‌حساب نسبت به پرداخت هزینه تجهیز اقدام می‌کند. سازندگان که با چک‌های وصول نشده پیمانکاران درگیر هستند، در بسیاری موارد درخواست دریافت باقیمانده هزینه تجهیز قبل از صدور مجوز خروج جنس از کارخانه را دارند. در طی سالیان گذشته شرکت‌های برق همواره شاهد درخواست ملتمسانه پیمانکاران از کارفرما برای مساعدت و انجام تعهد اخلاقی کارفرما مبنی بر پرداخت باقیمانده هزینه تجهیز به سازنده در هنگام پرداخت صورت‌وضعیت پیمانکار هستند، تا از تهدیدهای سازنده مبنی بر تخصیص تجهیزات ساخته شده یک پروژه به سایر مشتریان جلوگیری کنند. متأسفانه با گذشت زمان سازندگان این تعهدات اخلاقی را نیز قانع کننده نیافته و بر دریافت وجه تجهیز تأکید می‌کنند. دراین موارد پیمانکار و کارفرما عملاً در تنگنای رعایت ضوابط قانونی و رفع مشکل مالی حیران و سردرگریبان هستند.

تأخیرات ناشی از بررسی و تأیید مدارک فنی توسط مشاور

تأخیرات ناشی از زمان‌بر بودن بررسی‌های فنی و پاسخگویی مشاور که تا حدود ۱۵ درصد تأخیرات پروژه را شامل می‌شود. تأخیرات تأیید طراحی در پروژه‌های EPC، ۳برابر زمان پیمان‌هایی است که مشاور طراحی تفصیلی به عهده دارد. در پیمان‌های EPCطراحی توسط پیمانکار انجام می‌شود، این امر به ویژه به این منظور است که پیمانکار ترغیب به ارایه ابتکارات لازم جهت بهبود و کاهش هزینه پروژه برای کسب سودآوری بیش‌تر پروژه باشد. از این‌رو علی‌القاعده باید ابتکار، ابداع و به‌کارگیری طرح‌های تجربه نشده در پیمان‌هایEPC تشویق و ترغیب شود. تحقق این امر عملاً نیازمند کار، تلاش و مطالعه بیش‌تر از طرف مشاور برای بررسی و تأیید و یا کمک به رفع اشکالات طرح است.

این امر با تمایل عمومی مشاورین برای استفاده از طرح‌های انجام شده و تجربه شده قبلی خود، احتمال تمایل پیمانکاران به تجربه هر فکر خام ارزان‌تر به هزینه کار فرما، بی‌میلی مشاوران به پذیرش ریسک استفاده از ابتکار و ابداع جدید و میل شدید به ایجاد حداکثر حاشیه اطمینان در تضاد قرار دارد. به این جهت بررسی مدارک فنی و نقشه‌ها در پیمان‌های EPC با رفت و برگشت‌های بیش‌تر و مکاتبات متعدد ناشی از تلاش مشاور در جهت هدایت پیمانکار در چارچوب تفکر خود، همراه است.

راهکارهای پیشنهادی برای بهبود عملکرد و نتایج پیمان‌های EPC

افزایش میزان پیش پرداخت‌های پیمان‌های EPC در حدود معادل پیش پرداخت متعارف سازندگان و فروشندگان تجهیزات تا از بلوکه شدن سرمایه‌های در گردش پیمانکاران و ضعف بنیه مالی ایشان برای پیشبرد پروژه جلوگیری شود.

ترغیب مشاورین به استفاده از طرح‌ها و تجهیزات جدید در جهت مصالح پروژه

این امر یکی از دشوار‌ترین و پرثمر‌ترین اقداماتی است که می‌تواند به سرعت در روند بررسی مدارک فنی و استفاده از طرح‌های جدید درجهت بهبود طرح و کاهش هزینه در پروژه منجر شود. بدین منظور باید تشویق‌هایی برای مشاورین در صورت استفاده از طرح‌های جدید و ابتکاری طرح پروژه‌های EPC در نظر گرفته شود تا ایجاد فرهنگ واسپاری طرح به پیمانکار عملی شود. حضور کارفرما در جلسات فنی جهت تسریع در مبادله اسناد طراحی می‌تواند سودمند باشد و این راه را هموارتر سازد.

دقت در انتخاب پیمانکاران

شرکت‌های واجد شرایط برای پیمان‌های EPC باید با پرسش‌های هوشمندانه‌تری ارزیابی شوند که موجب شناسایی توانایی‌‌ها و نقاط ضعف ایشان شود. با توجه به این‌که در حال حاضر به دلیل توان بالای مالی سازندگان، بیش‌ترین تعداد در پیمانکاران EPC سازندگان می‌باشند، در حالی که پیمانکاران ساختمانی و نصب، نقش کم‌تری ازسازنده در اجرای پروژه ندارند. لذا حتماً در اسناد مناقصه، باید مشخص و ارزیابی شوند.

 افزایش پیمانکاران EPC

پیمانکاران EPC با سیاست‌های تشویقی در جهت همکاری ساختاریافته و ترکیب شرکت‌های کوچک‌تر پیمانکاری به اتحاد با یکدیگر برای رسیدن به ساختار شرکتی با توان فنی و اجرایی بالاتر هدایت شده و با حمایت‌های مالی از شرکت‌های EPC از طرف دولت و بنگاه‌های اقتصادی توان مالی ایشان افزایش یابد.

باید با توجه به امکانات موجود و قبول این واقعیت که در حال حاضر امکان اجرای کلیه پروژه‌ها به روش EPC امکان‌پذیر نیست، درصدی از پروژه‌ها، به ویژه پروژه‌های اولویت‌دار، به روش چند قراردادی، با استفاده از چند پیمانکار صورت گیرد و کارفرما رأساً اقدام به خرید تجهیزات کند. بدیهی است باتوجه به این‌که انبار‌ها نیز خالی است، برگشت کامل به این روش نیز خود تأخیراتی را به پروژه‌ها تحمیل خواهد کرد.

دخالت مؤثر سازمان مدیریت

و برنامه‌ریزی کشور

معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری، می‌تواند با متحد کردن شرکت‌های خدمات مشاوره و شرکت‌های اجرایی با ترکیب مناسب و ایجاد جوینت‌های شایسته توان اجرایی را افزایش دهد. مضافاً تهیه ضوابط و روش‌های عملی از طرف سازمان مزبور برای امکان آزادسازی و اتحاد مجدد شرکت‌های پیمانکاری و مشاور در صورت پایان خدمات هر کدام در پیمان EPC و ایجاد ترکیبی جدید برای انجام پروژه‌های بیش‌تر می‌تواند نقش مؤثری ایفاکند.

نتیجه :

با مطالعات به عمل آمده علی‌رغم روند رو به رشد پیمانکاران واجد شرایط صنعت برق مجموعه ظرفیت پیمانکاران EPC در سال جاری نمی‌تواند پاسخگوی انجام پروژه‌های ابلاغ شده باشد. از این‌رو شرکت‌هایی که تنها از این روش برای اجرای پروژه‌ها استفاده می‌کنند مجبور به واگذاری کار بیش از ظرفیت اعلام شده از طرف معاونت برنامه‌ریزی نظارت و راهبردی ریاست جمهوری به پیمانکاران EPC هستند. به علاوه در انجام پروژه به روش EPC انتظار می‌رود باتوجه به واگذاری طراحی تفصیلی به پیمانکار، زمان فرایند طراحی و اجرا، به‌خاطر تفکر اجرایی پیمانکار، کاهش یابد. متأسفانه باتوجه به بررسی عملکرد پروژه‌های در دست اجرا، این امر به دلیل انعطاف‌ناپذیری مشاوران در مقابل طرح‌های پیشنهادی پیمانکار نه تنها تحقق نیافته است، بلکه در بسیاری از موارد منجر به افزایش زمان طراحی و اجرا شده است. لذا برنامه‌ریزی جهت حرکت در بستر منطبق با توان اجرایی امری ضروری است.

 

 

مهوش گلشن