خلاصه‌ای درباره تاریخچه شرکت‌های دانش‌بنیان در ایران

مفهوم شرکت‌های دانش‌بنیان، اگرچه در سال‌های اخیر به‌طور جدی‌تری مورد توجه قرار گرفته است، اما ریشه‌های آن در ایران به تلاش‌‌ها و دیدگاه‌هایی برمی‌گردد که از دهه‌ها پیش برای تجاری‌سازی علم و فناوری شکل گرفته بود. در واقع، می‌توان گفت که بذر این شرکت‌ها در فضاهای پژوهشی دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی کاشته شد، جایی که ایده‌های نوآورانه متولد می‌شدند اما غالباً در چرخه معیوبی از عدم ارتباط با صنعت و بازار گرفتار می‌شدند.

دهه‌های ابتدایی: تولد ایده‌های پراکنده

در دهه‌ ۱۳۶۰ شمسی، با وجود چالش‌های ناشی از جنگ و تحریم‌ها، تلاش‌هایی برای ایجاد ارتباط بین دانشگاه و صنعت صورت گرفت. مراکز تحقیقاتی و دانشگاه‌ها شروع به جذب پروژه‌های صنعتی کردند و هسته‌های اولیه شرکت‌های خدماتی و تحقیقاتی در کنار دانشگاه‌ها شکل گرفت. این شرکت‌ها بیشتر به صورت پراکنده و غیررسمی فعالیت می‌کردند و کمتر چارچوب قانونی مشخصی برای حمایت از آن‌‌ها وجود داشت.

دهه ۱۳۷۰: شکل‌گیری کانون‌‌ها و قوانین اولیه

در دهه ۱۳۷۰، با توجه به نیاز به توسعه اقتصادی و فناورانه پس از جنگ، توجه بیشتری به موضوع تجاری‌سازی علم معطوف شد. در این دوره، پارک‌های علم و فناوری شروع به شکل‌گیری کردند. پارک‌های علم و فناوری به عنوان محیط‌هایی برای استقرار شرکت‌های نوپا و دانش‌محور طراحی شدند تا بتوانند با فراهم کردن زیرساخت‌های لازم، فضای کار اشتراکی، و تسهیل دسترسی به منابع مالی و مشاوره‌ای، به رشد این شرکت‌ها کمک کنند. اولین پارک‌های علم و فناوری در این دهه راه‌اندازی شدند و به تدریج به عنوان بستری برای ظهور شرکت‌های دانش‌بنیان عمل کردند.

دهه ۱۳۸۰: قانون‌گذاری و حمایت‌های هدفمند

نقطه عطف مهم در تاریخچه شرکت‌های دانش‌بنیان ایران، تصویب «قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌‌ها و توسعه فعالیت‌های تحقیق و توسعه» در سال ۱۳۸۹ بود. این قانون، چارچوب حقوقی و حمایتی مشخصی را برای شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان فراهم کرد. براساس این قانون، شرکت‌هایی که فعالیت‌های «علمی و فناورانه» انجام می‌دادند و «کسب‌وکار» آن‌‌ها بر پایه «نوآوری« و «تجاری‌سازی» دانش و فناوری بود، می‌توانستند به عنوان شرکت دانش‌بنیان شناخته شوند و از مزایای قانونی و حمایتی مانند معافیت‌های مالیاتی، گمرکی، و تسهیلات بانکی بهره‌مند شوند.

این قانون، زمینه را برای تأسیس «معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری» و «کارگروه ارزیابی شرکت‌ها» فراهم کرد تا فرآیند شناسایی و تأیید شرکت‌های دانش‌بنیان به صورت رسمی و ساختارمند انجام شود.

دهه ۱۳۹۰ تاکنون: رشد و توسعه اکوسیستم دانش‌بنیان

پس از تصویب قانون حمایت، شاهد رشد چشمگیری در تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان و همچنین تنوع حوزه‌های فعالیت آن‌‌ها بودیم. از حوزه‌هایی مانند فناوری اطلاعات و ارتباطات، بیوتکنولوژی، نانوتکنولوژی، داروسازی، پزشکی، انرژی‌های نو، مکانیک و مواد، تا صنایع خلاق و فرهنگی، شرکت‌های دانش‌بنیان در اقصی‌نقاط کشور شروع به فعالیت و ارائه محصولات و خدمات نوآورانه کردند.

توسعه شتاب‌دهنده‌ها، مراکز رشد، صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر، و برگزاری رویدادهایی مانند نمایشگاه‌های فناوری (مانند ایران کانکت و الکامپ) نیز به تقویت اکوسیستم نوآوری و دانش‌بنیان کمک شایانی کرده است. با این حال، چالش‌هایی مانند تأمین مالی پایدار، دسترسی به بازارهای بین‌المللی، و موانع اداری همچنان پیش‌روی این شرکت‌ها قرار دارد که نیازمند توجه و رفع مستمر است.

در مجموع، تاریخچه شرکت‌های دانش‌بنیان در ایران، داستانی از تلاش برای پیوند علم با صنعت، تبدیل ایده‌های خلاقانه به محصولات و خدمات کاربردی، و نقش‌آفرینی در مسیر توسعه اقتصادی و فناورانه کشور است.