ایران وابسته به نفت؛ از شکوفایی تا تحریم!

علی قره‌داغلی- تصور ایرانِ بدون نفت در روزگار کنونی، تصوری وحشتناک است! دوران قبل از کشف نفت در کشورمان، یادآور دوران خوبی نیست. کافی است تاریخ را ورق بزنی تا نقش نفت را در شکوفایی کشورمان دریابیم. زمانی که درآمد‌ها کفاف مخارج را به‌طور کامل نمی‌داد و همین وضع باعث می‌شد تا با یک بیماری همه‌گیر مثل وبا، ده‌ها هزار نفر از مردم کشور به‌خاطر فقر از بین بروند! سال ۱۲۸۰ خورشیدی برابر با سال ۱۹۰۱ میلادی با وساطت آنتوان کتابچی‌خان؛ تبعه گرجی‌الاصل ایرانی، قراردادی بین دربار ایران و شخصی به نام ویلیام ناکس‌دارسی، در تهران امضاء شد؛ این قرارداد که به امضای مظفرالدین‌شاه نیز رسید، به موجب آن، اکتشاف و بهره‌برداری از نفت ایران به استثنای پنج استان شمالی، به مدت ۶۰ سال به دارسی واگذار شد. براساس قرارداد بسته‌شده شاه ۲۰ هزار پوند نقد و ۲۰ هزار پوند دیگر به صورت سهم دریافت می‌کرد، همچنین ۱۶ درصد از سود خالص سالانه به او تعلق می‌گرفت. کیست که در زمان کنونی نقش نفت در کشورمان را کتمان کند. وابستگی کشور به نفت، دوره به دوره افزایش یافته به‌طوری که امروز این طلای سیاه، محلی برای تهدید و بحران کشور در مقاطع تحریمی شده است. از نگاهی دیگر از روزی که نفت در مسجدسلیمان کشف شد تاکنون، کشورمان بیش‌ترین توسعه را مدیون همین ماده زیرزمینی بوده است. در حال‌حاضر نیز به‌رغم وعده‌ها، کلیت بودجه کشور بر کاکل نفت می‌چرخد! به عبارت دیگر ایران از جمله کشورهایی است که اقتصاد آن به شدت وابسته به نفت است. اگر بخواهیم منحنی وابستگی اقتصاد ایران به درآمدهای نفتی را ترسیم کنیم، این منحنی کاملاً سیر صعودی خواهد داشت. از اوایل دهه ۱۳۴۰ خورشیدی تا به امروز این وابستگی افزایش یافته و حتی برای یک سال نیز این منحنی سیر نزولی به خود نگرفته است. کشورمان البته در کنار نفت، منابع خدادادی دیگری همچون گاز و معادن را نیز دارد، اما نه‌تنها نتوانسته تاکنون آن طور که شایسته است از آن‌ها استفاده کند، بلکه هر روز شاهد شوک‌های عظیم اقتصادی در بازارهای مختلف همچون دلار و ارز است.

اگر نفت نداشته باشیم چه می‌شود؟

حال باید پرسید اگر در شرایطی که نفت، گاز و منابع دیگر همچون معدن را داریم، وضع‌مان چنین است، روزی که آن‌ها را نداشته باشیم چه می‌شود؟ این سؤالی بود که مسعود پزشکیان؛ رئیس‌جمهور در آخرین روز هفته گذشته، در بندرعباس مطرح کرد. پزشکیان؛ در نشست نهضت توسعه عدالت در فضای آموزشی با مشارکت مردم، افزود: باید مشکل مملکت را بدون اینکه وابسته شویم، حل کنیم. می‌دانید چرا ما را با اسنپ‌بک می‌ترسانند؟ چون زندگیمان را به نفت و گاز وصل کردیم. من به روزی فکر می‌کنم که نه نفت داریم و نه گاز. باید بمیریم؟ پزشکیان؛ گفت: می‌گویند با اسنپ‌بک، شما را تحریم می‌کنیم در حالی که ما خودمان، خودمان را تحریم کرده‌ایم، آنهایی که نفت و گاز و سوخت ندارند و این منابع را می‌خرند، چگونه زندگی می‌کنند؟ ما این‌ها را داریم. رئیس‌جمهور، افزود: روزانه هشت میلیون بشکه نفت و گاز تولید می‌کنیم. اگر ۱۰درصد صرفه‌جویی در هزینه‌ها کنیم می‌توان معیشت و زندگی و مسکن مردم را سامان داد، این رقم معادل سالانه بین ۱۶ تا ۱۸ میلیارد دلار است.

خصوصی‌سازی؛ راه رهایی از صنعت نفت

برای رهایی از وابستگی به درآمدهای نفتی، چاره‌ای جز حرکت در مسیر اقتصاد آزاد و خصوصی‌سازی اقتصاد نیست. خصوصی‌سازی و واگذاری اقتصاد کشور به بخش‌خصوصی است که هم ایران را از وابستگی به نفتی ر‌ها می‌سازد و از سوی دیگر موجب خصوصی شدن صنعت نفت می‌شود. در غیر این صورت با اقتصاد دولتی و صنعت نفت دولتی نتیجه همان چیزی است که تا به امروز شاهد آن بوده‌ایم. ما در کشورمان سرمایه‌های بسیاری داریم که با خصوصی شدن آن‌ها یعنی سرمایه‌گذاری بخش‌های خصوصی می‌توان آن‌ها را قدرتمند کرد و از آن‌ها ثروتی چند برابر بیش از نفت به دست آورد.