حذف ۴ صفر از پولی ملی یعنی پاک کردن صورت‌مسئله!

میترا براتی- خبر تصویب حذف چهار صفر از پول ملی بی‌شک مهم‌ترین خبر مالی هفته گذشته بود. سال‌ها بود که صحبت از حذف صفرهای پول ملی به گوش می‌رسید. در اقتصادی که تورم هر روز ارقام درشت‌تری را به خود می‌بیند، شاید تنها راه پاک کردن صورت‌مسئله باشد! به هر شکل مجلس هفته گذشته با حذف چهار صفر از پول ملی موافقت کرد و واحدهای جدید ریال و قران را پس از نیم‌قرن تغییر، تصویب کرد. این تغییر طی پنج سال آینده (دو سال آماده‌سازی و سه سال گذار) توسط بانک‌مرکزی انجام خواهد شد. این طرح از ابتدا با موافقت‌‌ها و مخالفت‌هایی روبه‌رو بوده‌ است. پروژه‌ای که قرار است قِران را به ادبیات اقتصادی ایران بازگرداند و هر ریال را معادل ۱۰ هزار ریال فعلی و ۱۰۰ قِران کند. این پروژه از شش سال پیش تاکنون مطرح بوده و تصویب آن تا چند روز پیش به تعویق افتاده بود. چراکه مخالفان، حذف چهار صفر را اولویت اقتصاد کشور نمی‌دانند و بر این باورند حذف چهار صفر تنها اثر روانی تورم را کمتر می‌کند و ریشه‌های آن همچنان باقی خواهد ماند. کم کردن صفرهای پول ملی یعنی اعتراف به ناتوانی در برابر بی‌ارزش شدن و افت ارزش پول ملی یعنی قبول کرده‌ایم تورم و سطح عمومی قیمت‌ها همچنان بر مدار افزایش باقی بماند، یعنی پذیرفته‌ایم روال معیوب مدیریت اقتصادی کشور تداوم یابد، بنابراین حذف چهار صفر از پول ملی به‌تنهایی نه‌تنها دردی را از اقتصاد دوا نمی‌کند و قدرت خرید مردم را افزایش نمی‌دهد، بلکه آثار تورمی فزاینده‌ و انتظاری در جامعه خواهد داشت. اما پرسش این است که آیا چنین اقدامی می‌تواند مهار تورم را به دنبال داشته باشد؟

حذف ۴ صفر تنها یک بازی ریاضی است!

عمده‌‌ترین انتقاد این است که حذف صفر، تنها یک تبدیل ریاضی است و هیچ تغییری در ارزش واقعی پول یا قدرت خرید مردم ایجاد نمی‌کند. ارزش واقعی پول، نه در تعداد صفرهای آن روی اسکناس، بلکه در قدرت خرید و توانایی مبادله آن نهفته است. بی‌ارزشی پول ملی، ریشه در عوامل ساختاری عمیقی نظیر کسری بودجه دولت، سیاست‌های پولی و بانکی و… دارد. مادامی که عوامل بنیادین اقتصادی اصلاح نشوند، موتورهای تورم همچنان با حداکثر توان کار می‌کنند و تولید صفرهای جدید ادامه خواهد داشت. پاک کردن چهار صفر از روی اسکناس‌ها، صرفاً به منزله پاک کردن صورت‌مسئله است، نه حل آن. تجربه تاریخی کشورهایی نظیر ترکیه، برزیل و آرژانتین نشان می‌دهد که بدون مهار قاطعانه تورم، صفرهای حذف شده پس از مدتی کوتاه با سرعتی بیشتر دوباره بازخواهند گشت. جدای از بی‌تأثیری بر واقعیت‌های اقتصادی، اجرای این طرح با هزینه‌های هنگفت پنهان نیز همراه است. این هزینه‌ها شامل به‌روزرسانی زیرساخت‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری تمامی سیستم‌های بانکی، مالی و حسابداری کشور، ضرب سکه و چاپ اسکناس‌های جدید، و همچنین هزینه آموزش عمومی گسترده برای جلوگیری از سردرگمی مردم، به ویژه در مناطق کم‌برخوردار و میان سالخوردگان، خواهد بود. سردرگمی ناشی از دوره‌گذار سه ساله و همزمانی دو واحد پولی (ریال جاری و ریال جدید)، می‌تواند زمینه‌ساز بروز خطاهای محاسباتی و سوءاستفاده‌های احتمالی در معاملات روزمره شود، به‌خصوص در بازاری که سال‌هاست به استفاده غیررسمی از «تومان» عادت کرده است. در نهایت، حذف چهار صفر، بیشتر یک تله توهم بهبود است. این اقدام ممکن است برای مدتی کوتاه، از بار روانی نگاه کردن به ارقام نجومی بکاهد، اما تا زمانی که اراده جدی و برنامه منسجمی برای مهار موتورهای تولید تورم در اقتصاد وجود نداشته باشد، این صفر‌ها دیر یا زود دوباره متولد خواهند شد. تمرکز سیاست‌گذاران باید بر اصلاحات ساختاری اقتصادی باشد، نه بر روی تغییر ظاهر اسکناس‌ها، چرا که موفقیت هرگونه اصلاح پولی، در گروی مهار تورم و ثبات اقتصادی پایدار است.