در حالی که توسعه هوش‌مصنوعی به یکی از اولویت‌های کلان کشور تبدیل شده است، اختلاف دیدگاه‌ها درباره ساختار، اختیارات و نحوه پیشبرد این حوزه همچنان ادامه دارد و در تازه‌‌ترین تحول، شورای‌عالی انقلاب فرهنگی طی نامه‌ای رسمی به رئیس مجلس شورای اسلامی، خواستار توقف بررسی «طرح ملی توسعه هوش‌مصنوعی» در مجلس تا زمان برگزاری جلسه […]
در حالی که توسعه هوش‌مصنوعی به یکی از اولویت‌های کلان کشور تبدیل شده است، اختلاف دیدگاه‌ها درباره ساختار، اختیارات و نحوه پیشبرد این حوزه همچنان ادامه دارد و در تازه‌‌ترین تحول، شورای‌عالی انقلاب فرهنگی طی نامه‌ای رسمی به رئیس مجلس شورای اسلامی، خواستار توقف بررسی «طرح ملی توسعه هوش‌مصنوعی» در مجلس تا زمان برگزاری جلسه مشترک میان نهادهای ذی‌ربط شده است. این نامه در حالی ارسال شده که دولت و معاونت علمی ریاست‌جمهوری اعلام کردند مأموریت‌های هوش‌مصنوعی از طریق ستاد ملی هوش‌مصنوعی در حال اجراست و نیازی به ایجاد سازمان جدید نیست. به گزارش ایسنا، در سال‌های اخیر، هوش‌مصنوعی به یکی از ستون‌های اساسی تحول فناوری در جهان تبدیل شده است. از مدل‌های زبانی بزرگ گرفته تا سیستم‌های بینایی کامپیوتری، از شبکه‌های عصبی پیشرفته برای داده‌کاوی تا کاربردهای هوش‌مصنوعی در پزشکی، کشاورزی، زیست‌محیطی و خدمات عمومی، همه و همه نشان‌دهنده این هستند که کشورهایی که بتوانند این تحول را بپذیرند و بسترهای لازم را فراهم کنند، در رقابت جهانی پیشرو خواهند بود. در سطح بین‌المللی، کشور‌ها برای به‌دست‌آوردن نرم‌افزار‌ها و زیرساخت‌های محاسباتی قوی، تأمین داده‌های بزرگ، آموزش نیروی انسانی متخصص و نیز تدوین مقررات اخلاقی و قانونی تلاش می‌کنند. این موارد شامل حفاظت از داده‌های شخصی، تضمین شفافیت الگوریتمها، جلوگیری از تبعیض و سوء استفاده و همچنین اطمینان از ایمنی و قابل اعتماد بودن سیستم‌‌ها در کاربردهای حساس است. در ایران هم در سال‌های اخیر تحرکات قابل‌توجهی در حوزه هوش‌مصنوعی دیده شده است که می‌توان این‌گونه برشمرد:
سند ملی توسعه هوش‌مصنوعی و ساختارهای راهبری
دولت ایران با تصویب «سند ملی توسعه هوش‌مصنوعی» و تشکیل کمیته‌های راهبری و مرکز ملی هوش‌مصنوعی، ایجاد چارچوب قانونی و سیاست‌گذاری کلان را برای هدایت توسعه این فناوری آغاز کرده است.
پلتفرم ملی هوش‌مصنوعی
یکی از پروژه‌های اخیر، رونمایی از نسخه آزمایشی یک پلتفرم ملی هوش‌مصنوعی است (که متن باز است و با زیرساخت کشور بومی‌سازی شده) که حتی در شرایط قطعی اینترنت نیز قابلیت عملکرد دارد.
پارک هوش‌مصنوعی در تهران
برنامه‌ریزی شده است گزینه‌ای برای ایجاد «پارک هوش‌مصنوعی» در تهران طی دو سال آینده تا فضای عملی برای توسعه پروژه‌های AI، همکاری دانشگاه و بخش‌خصوصی، کاربردهای عملی و زیرساخت لازم فراهم شود.
افزایش حمایت مالی از پروژه‌ها و زیرساختها
بودجه قابل‌توجهی (برای مثال تخصیص حدود ۱۱۵ میلیون دلار) برای حمایت از پروژه‌های تحقیقاتی هوش‌مصنوعی در دانشگاه‌ها و مراکز خصوصی اختصاص یافته است تا مواردی مانند تحقیق و توسعه، تجاری‌سازی و تجهیز زیرساختها تسهیل شود.
کاربرد در بخش دولت و خدمات عمومی
برنامه‌هایی برای استفاده از هوش‌مصنوعی در برخی وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی در حال اجراست؛ برای مثال استفاده از دستیاران هوش‌مصنوعی در ۱۰ وزارتخانه برای هوشمندسازی فرآیند‌ها و بهبود خدمات عمومی. با اینکه دولت و به ویژه معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تلاش‌های متعددی در جهت قانون‌گذاری و توسعه هوش‌مصنوعی داشته است، در بعضی موارد اختلاف‌نظر میان مجلس و دولت پدید آمده است.
مسئله قانون یا طرح ملی هوش‌مصنوعی
مجلس با این نگاه که ضرورت دارد طرحی ملی در مجلس تصویب شود تا چارچوب قانونی هوش‌مصنوعی تثبیت شود، وارد شده است. برخی نمایندگان معتقدند دولت تعلل کرده یا اختیارات لازم را برای اجرای قانون ندارد.
اختیارات و ساختار مدیریتی
یکی از موضوعات مطرح این است که آیا نهاد هوش‌مصنوعی باید کاملاً مستقل باشد (با اختیارات اجرایی و نظارتی مشخص)، یا زیر نظر معاونت علمی یا وزارتخانه‌ای باشد. نمایندگان مستقل‌سازی را به دلایل سرعت عمل، شفافیت و پاسخگویی بهتر ترجیح می‌دهند. دولت اما نگران دوگانگی ساختاری و افزون‌شدن وظایف است.
سیاست‌های مالی و بودجه‌ای
اختلاف‌هایی درباره میزان تخصیص بودجه، نحوه هزینه‌کرد، شفافیت منابع مالی و نظارت بر اجرای پروژه‌ها وجود دارد. مجلس بعضاً خواستار تخصیص بودجه‌های قانونی مشخص در لایحه‌ها و تصویب آنهاست تا اجرای اقدام‌‌ها با پیوست مالی مشخص صورت گیرد.
ضرورت سرعت و واکنش به موقع
نمایندگان برخی اوقات دولت را به کندی در ارائه لایحه یا اجرای طرح‌‌ها متهم می‌کنند، به این دلیل که معتقدند فناوری هوش‌مصنوعی فرصتی است که اگر عقب بیفتد، رقبای منطقه‌ای پیشی می‌گیرند. دولت گاهی تأکید دارد که باید بررسی فنی، ایمنی، اخلاقی و زیرساختی کامل باشد که این باعث تأخیر می‌شود.
ملاحظات حقوقی، اخلاقی و امنیتی
مسائل مربوط به حریم خصوصی، امنیت داده، مسئولیت الگوریتمها و سوء استفاده‌ها نیز در مجلس مطرح شده‌اند. برخی نمایندگان خواهان وجود مقررات دقیق‌تر در این حوزه هستند. دولت نیز می‌پذیرد این موضوعات مهم‌اند، اما معتقد است باید هماهنگی بین دستگاه‌ها انجام شود و زیرساخت قانونی مسئولیت‌ها تعیین شود.
ساختار سازمان هوش‌مصنوعی و نامه شورای انقلاب فرهنگی به مجلس
در حالی که براساس اعلام سخنگوی دولت، وظایف و ماموریت‌های مرتبط با توسعه هوش‌مصنوعی در قالب «یک ستاد» و نه سازمان از سوی معاونت علمی ریاست‌جمهوری پیگیری می‌شود و کلیه اقداماتی که در این حوزه انجام شده و در بالا به آن اشاره شده از سوی ستاد هوش‌مصنوعی و در معاونت علمی در حالی پیگیری است.
اما مجددا و در روزهای اخیر و در شرایط فعلی زمزمه‌هایی از بازگرداندن و فعال شدن سازمان هوش‌مصنوعی و کلیه ساختار نیروی انسانی آن مطرح شده و در مجلس نیز به آن اشاره شده است. این رویکرد بیشتر به دلیل مصوبات شورای‌عالی انقلاب فرهنگی مبنی بر تأسیس سازمان هوش‌مصنوعی است، ولی با طرح مسئله پیگیری هوش‌مصنوعی در مجلس شورای اسلامی، از سوی این شورا نامه‌ای به شخص دکتر محمدباقر قالبیاف؛ رئیس مجلس مبنی بر توقف این موضوع در این نهاد ارسال شده است. در متن سند به این‌گونه آمده است:
«شماره ۱۴۰۴/۱۴۸۵۴/دش
تاریخ ۲۱/۷/۱۴۰۴
اندیشمند ارجمند جناب آقای دکتر محمد باقر قالیباف
رئیس محترم مجلس شورای اسلامی
با سلام و احترام ضمن آرزوی سلامتی و دوام توفیقات روزافزون الهی؛ همان‌گونه که استحضار دارید توسعه توانمندی‌های کشور در حوزه هوش‌مصنوعی به جد از سوی مقام‌معظم‌رهبری مدظله‌العالی مورد تأکید قرار گرفته است که در این راستا شورای‌عالی انقلاب فرهنگی ماده واحده تشکیل شورای ملی راهبری و سازمان ملی هوش‌مصنوعی و سند ملی هوش‌مصنوعی را در جلسه ۹۰۱ مورخ ۲۹/۳/۱۴۰۳ تصویب و ابلاغ نموده است. همچنین هیئت محترم وزیران در سند ستاد فناوری و کاربرد هوش‌مصنوعی را در جلسه ۲۴/۲/۱۴۰۴ تصویب و ابلاغ نموده است. در این راستا با توجه به مصوبات شورای‌عالی انقلاب فرهنگی و هیئت وزیران در زمینه هوش‌مصنوعی از یک‌سو و تجربه یک سال گذشته و نظرات کمیسیون‌های تخصصی ذی‌ربط مجلس شورای اسلامی در این زمینه از سوی دیگر، خواهشمند است در صورت صلاحدید دستور فرمایید تا زمان بررسی جامع موضوع در جلسه مشترک کمیسیون‌های مربوطه مجلس شورای اسلامی، دبیرخانه شورای‌عالی انقلاب فرهنگی و معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهور طرح ملی توسعه هوش‌مصنوعی از دستور کار مجلس محترم شورای اسلامی خارج شود.
والأمر الیکم
حسین خسروپناه»
اختلاف‌نظر میان دولت، مجلس و شورای‌عالی انقلاب فرهنگی درباره نحوه پیشبرد سیاست‌های مرتبط با هوش‌مصنوعی، نشان‌دهنده اهمیت راهبردی و حساسیت بالای این حوزه در سطح ملی است. از یک‌سو، مجلس با هدف ایجاد چارچوب قانونی و تثبیت ساختارهای اجرایی، بر لزوم تصویب طرح ملی توسعه هوش‌مصنوعی تأکید دارد و از سوی دیگر، دولت و شورای‌عالی انقلاب فرهنگی معتقدند که با توجه به مصوبات موجود و تشکیل «ستاد ملی هوش‌مصنوعی» در معاونت علمی و فناوری، موازی‌کاری قانونی می‌تواند مانع هماهنگی و تمرکز اقدامات شود. نامه اخیر دبیر شورای‌عالی انقلاب فرهنگی به رئیس مجلس، مبنی بر توقف بررسی طرح مجلس تا برگزاری نشست مشترک میان کمیسیون‌های تخصصی، دبیرخانه شورا و معاونت علمی، بیانگر تلاش برای جلوگیری از تداخل تصمیم‌گیری‌‌ها و یکپارچه‌سازی سیاستها در مسیر توسعه ملی هوش‌مصنوعی است. به نظر می‌رسد در شرایط کنونی، آنچه بیش از هر چیز اهمیت دارد، تدوین یک نقشه‌راه جامع، هماهنگ و عملیاتی است که ضمن استفاده از ظرفیت‌های هر سه نهاد، مسیر توسعه هوش‌مصنوعی را از چالش‌های ساختاری، موازی‌کاری و تعارض نهادی دور نگه دارد تا کشور بتواند از فرصت تاریخی این فناوری تحول‌آفرین به شکل مؤثر بهره‌مند شود.
دیدگاه بسته شده است.