از سند ملی تا شورای راهبری؛ ساختار جدید حکمرانی هوش‌مصنوعی شکل می‌گیرد/پیشنهاد بازطراحی وزارت ارتباطات در حالی که هوش‌مصنوعی با سرعتی بی‌سابقه در دنیا در حال تحول است، در ایران پس از پیچ‌وخم‌های تشکیل سازمان ملی و بعد ستاد هوش‌مصنوعی، اخیراً مجلس با ایجاد شورای‌ملی راهبری این فناوری موافقت کرد و رئیس انجمن ملی هوش‌مصنوعی […]
از سند ملی تا شورای راهبری؛ ساختار جدید حکمرانی هوش‌مصنوعی شکل می‌گیرد/پیشنهاد بازطراحی وزارت ارتباطات
در حالی که هوش‌مصنوعی با سرعتی بی‌سابقه در دنیا در حال تحول است، در ایران پس از پیچ‌وخم‌های تشکیل سازمان ملی و بعد ستاد هوش‌مصنوعی، اخیراً مجلس با ایجاد شورای‌ملی راهبری این فناوری موافقت کرد و رئیس انجمن ملی هوش‌مصنوعی ایران نیز پیشنهاد داد که وزارت ارتباطات با بازطراحی مأموریت خود به وزارت «هوش‌مصنوعی، فناوری اطلاعات و ارتباطات» تبدیل شود تا ضمن تمرکز بر توسعه فناوری، هماهنگی میان دولت، مجلس و بخش‌خصوصی تقویت شود. به گزارش ایسنا، در سایه شتاب فناوری هوش‌مصنوعی در دنیا، ایران با تصویب «سند ملی هوش‌مصنوعی» و نهادهای راهبردی وابسته، اقدام به نهادینه کردن این فناوری کرد. این تحول نهادی که با تصویب سند ملی هوش‌مصنوعی در شورای‌عالی انقلاب فرهنگی وارد فاز اجرایی شد، بنا دارد بازیگری هماهنگ‌کننده و سیاست‌گذار سطح کلان را برای هدایت توسعه، کاربرد و نظارت بر هوش‌مصنوعی در کشور فراهم کند. شورای‌ملی راهبری هوش‌مصنوعی ذیل مفاد «سند ملی هوش‌مصنوعی جمهوری اسلامی ایران» تعریف و طراحی شده است؛ سندی که در تاریخِ تصویب خود، مجموعه‌ای از نهادهای ذی‌ربط از جمله نهاد ریاست‌جمهوری، وزارتخانه‌ها، مراکز پژوهشی و دستگاه‌های حاکمیتی را به‌عنوان بازیگران اصلی زیست‌بوم هوش‌مصنوعی معرفی می‌کند. وظایف کلان شورا از جمله تصویب نقشه‌راه اجرایی، تعیین سیاست‌های کلان و نظارت بر اجرای سند در متن این مصوبه دیده شده است. براساس مصوبات و پیگیری‌های اخیر مجلس و نهادهای مرتبط، ترکیب اعضای شورای‌ملی راهبری شامل نمایندگان تراز اول دولت، قوه مقننه، دستگاه‌های اجرایی مرتبط و نمایندگانی از بخش‌خصوصی و صنوف تخصصی تعیین شده تا ترکیبی از ظرفیت دولتی، تخصصی و صنعتی در تصمیم‌گیری حضور داشته باشد. هدف از این ترکیب، ایجاد هم‌افزایی میان سیاست‌گذار، مجری و بازیگران بخش‌خصوصی برای کاهش موازی‌کاری و تقویت ظرفیت عملیاتی‌سازی سیاست‌‌ها اعلام شده است. همچنین در مصوبات جدید، ریاست شورا به رئیس‌جمهور واگذار شده و دبیر شورا نیز با پیوند به «سازمان ملی هوش‌مصنوعی» طراحی شده است. شورای راهبری هوش‌مصنوعی قرار است در سه سطح «سیاست‌گذاری کلان و تعیین اولویت‌های ملی»، «تصویب نقشه‌راه‌ها و دستورالعمل‌های اجرایی دستگاه‌ها» و «نظارت و پایش اجرای سند ملی در دستگاه‌های اجرایی و نهادهای ذی‌ربط» عمل کند. مطابق متن سند ملی، این شورا می‌تواند راهبرد‌ها و آیین‌نامه‌هایی را تصویب کند که به کاربست فناوری در دستگاه‌ها، استانداردسازی، حفاظت از حریم خصوصی و تضمین امنیت ملی مرتبط است. اگرچه ایده ایجاد یک نهاد بالادستی وحدت‌بخش در حوزه هوش‌مصنوعی ضروری به‌نظر می‌رسد، ناظران و تحلیل‌گران چند نگرانی کلیدی را برجسته می‌کنند: احتمال تداخل یا تناقض وظایف بین نهادهای موجود و نهاد تازه‌تأسیس، نیاز به تعیین شفاف نقش بخش‌خصوصی در تشخیص اولویت‌‌ها و ریسک سیاست‌گذاری‌زدگی که ممکن است به جای تقویت نوآوری، موجب افزایش بوروکراسی شود. گزارش‌های تحلیلی و نقدهای سیاستی بر لزوم شفافیت در اختیارات شورا و سازوکارهای پاسخگویی تأکید دارند تا شورا از حالت نمادین، خارج و به یک نهاد کارآمد و اثربخش تبدیل شود.
پیشنهاد تشکیل وزارتخانه «هوش‌مصنوعی، فناوری اطلاعات و ارتباطات»
محمدهادی زاهدی؛ رئیس انجمن ملی هوش‌مصنوعی ایران، اظهار کرد: امروز بحث هوش‌مصنوعی در دنیا با سرعت و شتاب زیادی در حرکت است و شاید اغراق نباشد اگر بگوییم که هر روز یک محصول جدید، ابزار جدید و کابرد جدیدی مرتبط با هوش‌مصنوعی در دنیا ارائه می‌شود. وی با اشاره به ظرفیت‌های بالقوه زیاد در حوزه علم و فناوری در کشور، اظهار کرد: در کنار توانمندی‌هایی که در حوزه هوش‌مصنوعی در کشور وجود دارد و مهم‌ترین آن‌ها سرمایه انسانی و تولید آثار علمی است، چالش‌‌ها و مشکلاتی هم وجود دارد که با استفاده از فناوری‌های نوظهور از جمله هوش‌مصنوعی قابل حل است. وی افزود: بخش اعظم کار‌ها و بعضاً سازماندهی این توانمندی‌‌ها و فرصت‌‌ها برای حل چالش‌‌ها و فائق آمدن بر مشکلات، نیازمند وجود یک نهاد متمرکز برای مدیریت منابع است. زاهدی؛ با تأکید بر ضرورت حمایت ساختاری از توسعه این حوزه، تصریح کرد: موضوع هوش‌مصنوعی در کشور بسیار مستعد شکوفایی است و ظرفیت‌های بالقوه‌ای وجود دارد؛ از این رو به نظر در قالب هر ساختاری اعم از ستاد یا سازمان باید به اصل موضوع یعنی سرمایه‌گذاری برای توسعه این حوزه کمک کرد. این استاد دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی، در ادامه داد، بیان کرد: پیشنهاد مشخص من این است که کشور نیازمند یک وزارتخانه برای این موضوع است؛ یعنی تشکیل وزارت هوش‌مصنوعی. برای اینکه بار ساختاری و هزینه‌ای به دولت تحمیل نشود، پیشنهاد مشخص این است که وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تغییر مأموریت دهد و بازطراحی در آن صورت بگیرد و وزارت ارتباطات به وزارت «هوش‌مصنوعی، فناوری اطلاعات و ارتباطات» تبدیل شود. رئیس انجمن ملی هوش‌مصنوعی ایران، بیان کرد: با تشکیل این وزارتخانه، هم دغدغه‌های نمایندگان مجلس برطرف خواهد شد؛ چراکه بیش‌ترین دغدغه نمایندگان وجود یک نهاد متمرکز برای سیاست‌گذاری و تسهیل‌گری در حوزه هوش‌مصنوعی است و از سویی دولت هم بر نگاه حمایتی از هوش‌مصنوعی تأکید دارد، لیکن دغدغه ایجاد ساختارهای جدید اداری، بوروکراسی‌های مضاعف و تحمیل هزینه‌های اضافی را دارد و این در شرایطی است که قانون دولت را مکلف به چابک‌سازی و کوچک‌سازی بدنه اجرایی کرده است و موضوع تشکیل سازمان‌های جدید خود یکی از دغدغه‌های اصلی دولتمردان است. لذا راهکاری که می‌تواند نظر هر دو طرف یعنی دولت و مجلس را تأمین کند، این است که وزارت ارتباطات به بازطراحی ماموریتی اقدام کند و متولی این حوزه شود. به گفته این استاد دانشگاه، در کنار وزارت هوش‌مصنوعی، معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جهموری می‌تواند نقش شتاب‌دهنده فناوری و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نقش تربیت نیروی انسانی ماهر و تولید دانش را در کنار وزارت هوش‌مصنوعی ایفا کنند که همه از بدنه دولت هستند و به تسریع و تسهیل در توسعه علوم و کاربردی‌‌سازی هوش‌مصنوعی در کشور کمک شایانی می‌کنند.
ضرورت تشکیل شورای هوش‌مصنوعی در مجلس
زاهدی؛ درباره «شورای‌ملی راهبری هوش‌مصنوعی»، توضیح داد: در سند ملی هوش‌مصنوعی کشور که توسط شورای‌عالی انقلاب فرهنگی تصویب شد، ارکانی برای حوزه هوش‌مصنوعی در نظر گرفته شده بود. یکی از آن ارکان، شورای‌ملی راهبری هوش‌مصنوعی کشور است که در طرح پیشنهادی هوش‌مصنوعی مجلس شورای اسلامی هم به آن اشاره شده است. وی افزود: این شورای راهبری قرار است تصمیم‌گیری‌های کلان حوزه هوش‌مصنوعی را انجام دهد و متولی این حوزه، چه سازمان باشد و چه وزارتخانه، باید براساس سیاست‌گذاری‌هایی که شورای راهبری، تدوین و تصویب می‌کند، فعالیت‌‌ها و برنامه‌های خود را تنظیم کند. رئیس انجمن ملی هوش‌مصنوعی ایران، درباره دلیل ایجاد شورای راهبری هوش‌مصنوعی، گفت: قبل از آنکه مجلس به حوزه هوش‌مصنوعی وارد شود، شورای‌عالی انقلاب فرهنگی نسبت به انتشار سند ملی هوش‌مصنوعی اقدام کرد که تنها سند ملی قابل استناد در این حوزه است. وی افزود: در آن سند، تشکیل یک شورا و پس از آن یک سازمان پیشنهاد شده بود. قرار بود این شورا نقش سیاست‌گذاری و هماهنگی کلان را داشته باشد و سازمان هوش‌مصنوعی نیز نقش اجرایی‌سازی سیاست‌‌ها را برعهده گیرد. زاهدی؛ خاطرنشان کرد: در مصوبه هیئت وزیران به جای شورای راهبری، بر تشکیل ستاد توسعه فناوری و کاربرد هوش‌مصنوعی تأکید شده است که اعضای این ستاد با اعضای شورای‌ملی راهبری هوش‌مصنوعی تقریباً یکسان هستند. وی تأکید کرد: در هر دو سند چه سند ملی هوش‌مصنوعی و چه سند ستاد توسعه فناوری و کاربرد هوش‌مصنوعی، یک نهاد سیاست‌گذار و ناظر تعریف شده است. تفاوت این دو در آن است که در سند ملی، پیشنهاد تشکیل یک سازمان مطرح بود، اما هیئت وزیران اعلام کرد نیازی به تشکیل ساختار جدید نیست و ستاد می‌تواند نقش تسهیل‌گری و تنظیم‌گری را برعهده داشته باشد و از ظرفیت سایر نهاد‌ها به‌عنوان همکار بهره برد. شورای‌ملی راهبری هوش‌مصنوعی می‌تواند نقطه تحولی در نظم‌بخشی به زیست‌بوم هوش‌مصنوعی ایران باشد؛ مشروط بر اینکه نقش‌‌ها و حدود اختیارات آن شفاف شود، حضور بخش‌خصوصی معنی‌دار و سازوکارهای نظارتی کارآمد فراهم شود، در غیر این صورت، خطر آنکه شورا تنها یک «نهاد برنامه‌ریزی‌شده» بدون تأثیر واقعی در اجرا باقی بماند، وجود دارد.
دیدگاه بسته شده است.