آیا ایران تا ۳ سال آینده به مدار ژئو خواهد رسید؟!

وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، اخیراً درباره دستیابی به یک مدار مهم ماهواره‌ای اظهارنظر کرده، اما بررسی‌های فنی نشان می‌دهد این گفته‌ها با واقعیت‌های صنعت فضایی ایران همخوانی ندارد. به گزارش فارس، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، سید ستار هاشمی؛ در روزهای گذشته اعلام کرد که هدف نهایی کشور تا پایان برنامه هفتم توسعه، یعنی تا سه سال دیگر، دستیابی پایدار و بومی به مدار ژئو (GEO) است. اما اطلاعات فنی موجود نشان می‌دهد این پیش‌بینی با واقعیت‌های موجود در صنعت فضایی تطابق ندارد. در ادامه، به این نکات به‌طور دقیق‌تر خواهیم پرداخت. مدار ژئو یا مدار زمین‌ثابت، مداری است در حدود ۳۵ هزار و ۷۸۶ کیلومتر بالای سطح زمین که ماهواره در آن با سرعت چرخش زمین هم‌زمان می‌چرخد، یعنی همیشه بالای یک نقطه ثابت می‌ماند. در این مدار معمولاً ماهواره‌های ارتباطی و هواشناسی قرار می‌گیرند تا پوشش پایدار برای تلفن، تلویزیون، اینترنت و پیش‌بینی آب و هوا فراهم کنند. برای رسیدن به مدار ژئو، ابتدا باید در یک مدار پایین‌تر یعنی لئو به تثبیت برسیم. «مدار پایین زمین» (LEO) مداری است در ارتفاع حدود ۲۰۰ تا ۲ هزار کیلومتر از سطح زمین. ماهواره‌های این مدار معمولاً سبک‌تر و سریع‌تر حرکت می‌کنند. به تثبیت رسیدن یعنی پرتاب‌‌ها به مرحله‌ای برسند که بتوانند با اطمینان و به‌طور پیوسته، ماهواره‌ را به مدار لئو بفرستند و آن‌‌ها را در همانجا نگه دارند. ایران تاکنون ماهواره‌های سبک و متوسط زیادی را در مدار لئو قرار داده و پرتابگر‌ها به مرحله پایداری رسیده‌اند، اما کار برای پرتاب ماهواره‌های سنگین‌تر همچنان ادامه دارد. درواقع، ابتدا باید توانایی قرار دادن ماهواره‌های سنگین در مدار لئو را داشته باشیم تا بتوانیم بعداً ماهواره‌های سبک را به مدار ژئو بفرستیم. مرحله بعدی توسعه پرتابگر است. برای رسیدن به ژئو پرتابگر باید قوی باشد تا ماهواره و بلوک انتقال را به فضا ببرد، وزن آن‌‌ها را تحمل کند و با دقت کافی آن‌ها را در مسیر درست قرار دهد تا ماهواره بتواند به مدار ژئو برسد. وزارت دفاع و نیروی هوافضای سپاه چند سالی است که کار روی پرتابگرهای با سوخت جامد، مایع یا ترکیبی را آغاز کرده که توان حمل بارهای سنگین‌تر را داشته باشند. پروژه‌هایی مثل «سریر» در حال طراحی و ساخت‌اند اما پرتاب‌های آزمایشی آن‌‌ها هنوز انجام نشده است و به تثبیت نرسیده‌اند. در صورتی که با افزایش تعداد پرتاب‌‌ها و ادامه فعالیت در مدار لئو، تجربه و دقت فنی پرتابگر بیشتر می‌شود و پرتابگر‌ها بهتر و قوی‌تر اثر می‌کنند. گام بعدی برای رسیدن به ژئو، بلوک انتقال مداری است. این بلوک‌های انتقال مداری بعد از اینکه ماهواره به لئو رسید آن را به مدارهای بالاتر و در نهایت به مدار ژئو منتقل می‌کنند. به زبان ساده، مدار لئو مثل ماشینی است که ابتدا باید به ایستگاه سوخت اول برسد تا انرژی کافی برای ادامه مسیر و رسیدن به مقصد نهایی را داشته باشد. تثبیت مدار لئو، همان رسیدن به این ایستگاه سوخت است. «سامان‑۱» در سال ۱۴۰۳ پرتاب شد و پس از موفقیت در آزمایش‌های اولیه، اکنون برای تست‌های بعدی آماده می‌شود. «سامان‑۲» نیز در حال‌حاضر آماده پرتاب است، اما هنوز به مرحله تثبیت نرسیده است. براساس همین دلایل هدف‌گذاری پنج‌ساله برنامه هفتم توسعه «تثبیت توان دستیابی به مدار پایین زمین (LEO)» و «آماده‌سازی مقدمات رسیدن به مدار ژئو» تعیین شده است، نه خودِ استقرار در مدار ژئو. طبق پیش‌بینی این برنامه، برای دستیابی به مدار ژئو تا پایان سال ۱۴۰۷، باید پرتابگر‌ها و بلوک‌های انتقال مداری به‌طور همزمان توسعه یابند. پرتابگر‌ها باید توانایی قرار دادن ماهواره‌های سنگین‌تر در مدار پایین زمین را کسب کنند و هم‌زمان، بلوک‌های انتقال مداری باید قادر باشند این ماهواره‌ها را به مدارهای بالاتر و ارتفاع‌های بیشتر منتقل کنند. این اولین باری نیست که درخصوص برنامه زمانی رسیدن به مدار ژئو اظهارنظر غیردقیقی صورت می‌گیرد؛ پیش از این نیز رئیس پژوهشگاه فضایی ایران، وحید یزدانیان؛ هم گفته بود که «در کمتر از دو سال آینده» به مدار ژئو با فاصله حدود ۳۶ هزار کیلومتر از زمین است می‌رسیم. صنعت فضایی یکی از مهم‌ترین حوزه‌های پیشرفت علمی کشور است که تداوم مسیر قدرتمند آن نیازمند برنامه‌ریزی‌های دقیق و کارشناسی منطبق با علم روز این حوزه است.