هم‌افزایی سامانه‌های حاکمیتی در مسیر دولت هوشمند

عنوان مقاله: هم‌افزایی سامانه‌های حاکمیتی در مسیر دولت هوشمند

(بررسی تطبیقی قانون پایانه‌های فروشگاهی، سامانه مودیان و سامانه تدارکات الکترونیکی دولت در چارچوب دولت الکترونیک)

نویسنده: نادر فیوضی قلعه‌بیگی

معاون عملیات اجرایی و امور مشتریان شرکت معتمد مالیاتی به‌پرداز مالیا

• مقدمه

تحول دیجیتال در دولت، دیگر یک انتخاب نیست؛ ضرورتی است برای بقا و کارآمدی نظام حکمرانی در عصر داده. دولت‌‌ها در سراسر جهان با تمرکز بر داده‌های برخط، شفافیت مالی و تعاملات هوشمند میان نهادها، به سوی ساخت دولت‌های هوشمند در حرکت‌اند. در ایران نیز قوانین و سامانه‌هایی همچون، قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان و سامانه تدارکات الکترونیکی دولت (ستاد) از ارکان مهم این مسیر محسوب می‌شوند.

با این حال، هم‌افزایی میان این سامانه‌ها هنوز به بلوغ نرسیده است. در حالی‌که هماهنگی فناورانه میان آن‌‌ها می‌تواند بنیان یک «زیرساخت داده‌محور برای دولت الکترونیک» را فراهم آورد.

• چارچوب قانونی و فنی

قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان، با هدف شفاف‌سازی چرخه معاملات اقتصادی کشور، طراحی شده تا داده‌های مالیات‌پذیر را به‌صورت برخط در اختیار سازمان امور مالیاتی قرار دهد. از سوی دیگر، سامانه تدارکات الکترونیکی دولت، بستر شفاف‌سازی معاملات عمومی و مناقصات دستگاه‌های اجرایی است.

هر دو سامانه، با وجود تفاوت مأموریت، در بطن خود به مفهوم مشترکی متکی‌اند: اعتماد به داده و حذف فرآیندهای غیرشفاف انسانی.

این هم ریشگی فلسفی، نقطه‌ طلایی برای طراحی ارتباطات سیستمی میان سامانه‌هاست. جایی که داده‌های معاملاتی ستاد می‌تواند ورودی معتبر برای تحلیل‌های مالیاتی سامانه مودیان و بالعکس باشد.

• دولت الکترونیک در آینه‌ یکپارچگی داده‌ها

دولت الکترونیک صرفاً به معنی دیجیتالی‌کردن خدمات نیست، بلکه به معنای ایجاد اکوسیستم یکپارچه داده، تعاملات میان‌دستگاهی و تصمیم‌سازی هوشمند است.

در این چارچوب، سامانه مودیان، سامانه ستاد، سامانه خزانه‌داری، سامانه ثبت اسناد و حتی سامانه‌های بانکی، حلقه‌هایی از یک زنجیره‌اند.

توسعه APIهای استاندارد، به‌کارگیری فناوری‌های داده‌کاوی، هوش‌مصنوعی و تحلیل بلادرنگ تراکنش‌ها، می‌تواند این حلقه‌ها را به شبکه‌ای زنده و پویا بدل سازد. در چنین مدلی، هر تراکنش اقتصادی در کشور، از لحظه ایجاد تا مرحله تسویه، در مسیر شفاف و ردیابی‌پذیر جریان می‌یابد.

• چالش‌‌ها و موانع

هرچند بستر فنی برای هم‌افزایی فراهم است، اما چالش‌های نهادی و سیاستی همچنان پابرجاست.

نخست، جزیره‌ای بودن زیرساخت‌های داده‌ای، مانع از شکل‌گیری یکپارچگی عملیاتی می‌شود. دوم، مقاومت‌های سازمانی در به ‌اشتراک‌گذاری داده‌ها به دلیل دغدغه‌های امنیتی یا مالکیت داده است. سوم، نبود معماری کلان حاکمیتی بر داده‌های دولت، باعث می‌شود هر سامانه به‌صورت منفرد توسعه یابد، بی‌آنکه در قالب یک نقشه‌ی جامع ملی تعریف شود.

برای غلبه بر این چالش‌ها، باید میان نهادهای حاکمیتی اجماع سیاستی در سطح کلان ایجاد شود؛ اجماعی که وزارت اقتصاد، سازمان برنامه و بودجه، سازمان امور مالیاتی و مرکز توسعه تجارت الکترونیکی در آن نقش محوری دارند.

• فرصت‌های فناورانه و آینده‌نگری

با گسترش زیرساخت‌های ابری، بلاکچین‌های حاکمیتی و تحلیل‌های داده ‌محور، چشم‌انداز آینده دولت دیجیتال ایران روشن‌تر از گذشته است.

در این آینده، ارتباط میان سامانه مودیان و سامانه تدارکات الکترونیکی دولت می‌تواند بنیان‌گذار یک «مدل جامع حکمرانی مالی و معاملاتی» باشد که در آن، سیاست‌گذاری مبتنی بر داده، نظارت بلادرنگ و تصمیم‌گیری هوشمند جایگزین گزارش‌های تأخیری و کاغذی می‌شود. چنین رویکردی، نه‌تنها شفافیت را ارتقا می‌دهد، بلکه زمینه‌ساز بازگشت اعتماد عمومی به نظام اقتصادی و کارآمدی هزینه‌کرد منابع ملی است.

• نتیجه‌گیری

یکپارچگی میان سامانه‌های مودیان، پایانه‌های فروشگاهی و سامانه تدارکات الکترونیکی دولت، نه صرفاً پروژه‌ای فنی، بلکه تحولی راهبردی در مسیر دولت هوشمند است. اگر داده‌ها به‌درستی جریان یابند، تصمیم‌‌ها نیز شفاف، دقیق و پاسخگو خواهند شد. امروز بیش از هر زمان، کشور نیازمند نگاه فراسیستمی به فناوری و حکمرانی داده است. نگاهی که مرز میان دستگاه‌ها را حذف کند و به جای تمرکز بر سامانه‌ها، بر نتایج حاصل از هم‌افزایی آن‌ها تأکید ورزد.

بدین‌ترتیب، دولت الکترونیک از یک شعار اداری به واقعیتی قابل لمس در زندگی مردم بدل خواهد شد.