کمبود واگن‌ ترمز حرکت راه‌آهن در ریل پیشرفت  

محمد قره‌داغلی -در ماه‌های اخیر، مسافران خطوط ریلی کشور بیش از پیش با کمبود واگن‌های مسافری و ازدحام در ایستگاه‌ها روبه‌رو شده‌اند؛ مشکلی که نه‌تنها بر کیفیت خدمات حمل‌ونقل ریلی تأثیر گذاشته، بلکه برنامه‌های توسعه سفرهای ایمن و مقرون‌به‌صرفه را نیز با مانع جدی مواجه کرده است. به گزارش مناقصه‌مزاید، بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد دلایل این کمبود، مجموعه‌ای از مسائل فنی، مدیریتی و اقتصادی است. بخش عمده‌ای از ناوگان فعلی راه‌آهن کشور به سن فرسودگی رسیده و نیاز جدی به تعمیرات اساسی یا جایگزینی دارد. طبق آمارهای غیررسمی، بیش از نیمی از واگن‌های مسافری موجود دارای عمر بالای ۳۰ سال هستند و تأمین قطعات یدکی آن‌ها به‌دلیل تحریم‌ها و محدودیت‌های واردات، با دشواری صورت می‌گیرد. این امر سبب شده بسیاری از واگن‌‌ها از چرخه بهره‌برداری خارج شوند و ظرفیت حمل مسافر ریلی به‌طور محسوس کاهش یابد. از سوی دیگر، سرمایه‌گذاری در حوزه نوسازی ناوگان طی سال‌های اخیر کمتر از نیاز واقعی بوده است. شرکت‌های تولیدکننده داخلی نیز با مشکلات مالی و کمبود نقدینگی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، به‌طوری که بخشی از طرح‌های ساخت واگن‌های جدید به‌دلیل تأخیر در پرداخت‌‌ها یا محدودیت‌های ارزی نیمه‌تمام مانده است. کارشناسان معتقدند نبود سیاست پایدار برای مشارکت بخش‌خصوصی در سرمایه‌گذاری ریلی، یکی از اصلی‌‌ترین عوامل کُندی در نوسازی ناوگان به‌شمار می‌رود. در کنار مشکلات اقتصادی، چالش‌های مدیریتی نیز نقش قابل‌توجهی دارند. نبود برنامه دقیق برای توزیع واگن‌‌ها میان مسیرهای پرمسافر، و ضعف در برنامه‌ریزی تعمیرات پیشگیرانه، باعث شده برخی خطوط با کمبود شدید مواجه شوند، در حالی‌که واگن‌هایی در خطوط کم‌رفت‌وآمد بدون بهره‌برداری باقی‌ مانده‌اند. با وجود این مشکلات، مسئولان شرکت راه‌آهن اعلام کرده‌اند طرح‌هایی در دست اجراست، از جمله انعقاد قراردادهای جدید با تولیدکنندگان داخلی، تعمیرات اساسی در کارخانجات بازسازی، و برنامه‌ریزی برای اختصاص تسهیلات بانکی جهت خرید واگن‌های نو. کارشناسان حمل‌ونقل امیدوارند این اقدامات بتواند در میان‌مدت بخشی از بحران کمبود واگن را برطرف کند و مسیر ریلی را به جایگاه واقعی خود در جابه‌جایی مسافران بازگرداند. در نهایت، کمبود واگن‌های مسافری را باید حاصل سال‌‌ها انباشت مشکلات در تأمین مالی، تحریم‌های بین‌المللی، و ضعف مدیریت دانست؛ موضوعی که نیازمند تصمیم‌گیری فوری و سرمایه‌گذاری هدفمند است تا شبکه ریلی کشور بتواند پاسخگوی نیاز روزافزون مردم برای سفرهای امن و مقرون‌به‌صرفه باشد. میرحسن موسوی؛ معاون مسافری راه‌آهن، درباره کمبود واگن‌های مسافری در شبکه ریلی، اظهار داشت: با یک عقب‌ماندگی تاریخی و ناترازی عمیق در بخش توسعه ناوگان مسافری مواجه هستیم، در حالی‌که در سال ۱۳۸۹ حدود ۲۲۰۰ واگن در ناوگان مسافری وجود داشت امروز تعداد این واگن‌‌ها به حدود ۱۲۰۰ دستگاه واگن رسیده است. وی ادامه داد: علت عقب‌ماندگی تاریخی ناوگان مسافری ریلی این است که بخش‌خصوصی به دلیل اقتصاد ضعیف و قیمت‌گذاری تکلیفی نتوانسته خود را در این بخش احیا کند و به سرمایه‌گذاری در این حوزه تشویق نشدند. البته در سال‌های گذشته تلاش‌های زیادی برای ترغیب سرمایه‌گذاری در این حوزه صورت گرفت و تسهیلاتی برای این حوزه پیش‌بینی شد، اما این اقدامات خیلی مؤثر نبود و در حد بازسازی واگن‌های سطح یک و دو قدیمی اقدام کردند و نتوانستند این عقب‌ماندگی را جبران کنند. قائم‌مقام راه‌آهن، افزود: در یک سال گذشته هم در بخش تسهیلات و هم در بخش قیمت‌گذاری و همچنین در بخش اقتصاد این بخش از طریق فعالسازی ماده ۱۲ قانون رفع موانع تولید اقداماتی انجام شد و با شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی مسافری مذاکراتی را داشتیم تا به سرمایه‌گذاری دوباره در این بخش تحریک شوند. اغلب سرمایه‌گذاری‌‌ها در بخش بازسازی واگن‌های سطح یک و دو و تبدیل آن‌‌ها به قطار پنج ستاره بود تا قطارهای باکیفیت وارد شبکه شوند و در حال‌حاضر هم این سرمایه‌گذاری تبدیل به خرید ناوگان نو در قالب قطارهای پنج ستاره شده است. موسوی؛ با اشاره به سرمایه‌گذاری مورد نیاز در توسعه ناوگان ریلی، گفت: در حال‌حاضر قیمت هر واگن مسافری با ظرفیت ۴۰ مسافر حدود ۶۰ میلیارد تومان است و هزینه هر قطار با ۱۰ واگن و لوکوموتیو حدود ۱۰۰۰ میلیارد تومان است بنابراین توسعه این ناوگان سرمایه‌گذاری بسیار بالایی را می‌طلبد.  وی ادامه داد: از سوی دیگر قیمت تمام شده در بخش مسافری خیلی بالاست، خدمات با قیمت‌هایی که عرضه می‌شود بسیار پایین‌تر از قیمت تمام شده است و برای جبران این تفاوت راه‌آهن به شرکت‌های مسافری یارانه و تسهیلات ارائه می‌دهد و در حق دسترسی و هزینه لکوموتیو مزایایی را به شرکت‌ها می‌‌دهیم تا چرخه اقتصاد در این شرکت‌ها بچرخد. قائم‌مقام راه‌آهن، گفت: در یک سال گذشته تلاش‌های خوبی برای نوسازی و توسعه ناوگان ریلی صورت گرفته و دو تفاهم‌نامه مؤثر در بخش مسافری منعقد شده که منجر به تولید ناوگان داخلی پنج ستاره می‌شود و اخیرا هم ناوگان باکیفیت وارد شبکه ریلی شده است.  موسوی؛ با اشاره به میزان ناوگان مورد نیاز در شبکه ریلی مسافری، اظهار داشت: در حالی که در سال ۱۳۸۹ ناوگان موجود حدود ۲۲۰۰ واگن بوده امروز به حدود ۱۰۰۰ واگن رسیده در حالی که واگن مورد نیاز ما ۵ هزار دستگاه است. البته همان‌طور که گفته شد برای توسعه ناوگان اقدامات خوبی انجام شده از جمله اینکه مصوبه خوبی از هیئت دولت گرفته‌ایم. وی در پاسخ به این سؤال که آیا واگن‌های شش تخته از ناوگان حذف می‌شوند، تأکید کرد: در حال‌حاضر از واگن‌های شش تخته استفاده می‌کنیم اما دیگر قرار نیست در حوزه قطارهای شش تخته سرمایه‌گذاری انجام شود.