اختلاف نظر دولت و بخش خصوصی بر سر یک مفهوم

خام‌فروشی یا فرآوری مواد معدنی

 اختلاف نظر دولت و بخش خصوصی بر سر یک مفهوم

دولت و بخش خصوصی بیش از یک دهه است که بر سر تعریف ماده خام معدنی و موضوع خام‌فروشی مواد معدنی به ویژه در بخش سنگ‌آهن با یکدیگر اختلاف نظر دارند، تاکنون نسبت به رفع این مشکل با وساطت قوه مقننه اقدامی نشده و همچنان دو طرف این موضوع دیدگاه یکدیگر را نفی می‌کنند.

به گزارش ایرنا، جمهوری اسلامی ایران یکی از کشورهای نفتخیز خاورمیانه و از اعضای اوپک است که سالیانه میلیون‌‌ها بشکه نفت خام را برای متقاضیان خود صادر می‌کند و هیچ‌گاه این موضوع مورد نقد و نظر مسؤولان در بخش‌های مختلف نبوده که این صادرات خام با عمر نزدیک به یک قرن چرا صورت می‌گیرد و همچنان نیز تداوم دارد.

بررسی صادرات نفت‌خام، موضوع مورد بررسی این گزارش نیست و باید در جایگاه خود از دیدگاه صاحب‌نظران آن مورد بررسی قرار گیرد، اما صدور مواد معدنی مسأله مورد بررسی این گزارش است.

تعریف ماده خام معدنی مطابق استاندارد بین‌المللی

محمدرضابهرامن، رییس خانه معدن ایران به ایرنا گفت: تعریف ماده خام معدنی برابر قانون و استاندارد بین‌المللی، آنچه که از کوه یا معدن استخراج می‌شود و در آن هیچ‌گونه تغییر از نظر عیار و شکل صورت نگیرد و ارزش‌افزوده‌ای به آن تعلق نگرفته باشد، به منزله ماده خام می‌توان معرفی کرد.

به گفته وی، سنگ‌آهن در شمار موادی است که در واقع کانه‌آرایی می‌شد و عیار آن ارتقا پیدا می‌کند و از شکل خام آن را تغییر می‌دهند و ارزش‌افزوده به آن داده می‌شود.

عباسعلی ایروانی، مدیرکل دفتر نظارت بر امور معادن توضیح داد: موادی که از معادن استخراج شده و عملیات فرآوری و کانه‌آرایی روی آنها انجام شده، موادمعدنی خام نامیده می‌شوند، اما باید توجه کرد که مواد معدنی در طول مراحل فرآوری در هر مرحله نسبت به مرحله بعد خام به شمار می‌آید.

به گفته وی، بررسی‌ها این امکان را می‌دهد که ماده معدنی پس از استخراج با انجام عملیات کانه‌آرایی، امکان جداسازی باطله‌ها را فراهم کند و به این ترتیب در مراحل بعدی و فرایندهای فرآوری، زمینه افزایش خلوص محصول و کیفیت آن را فراهم می‌کند.

صادرات مواد معدنی نیازمند تعریف راهبرد

رییس خانه معدن ایران معتقد است: نبود راهبرد مشخص در بخش معادن سبب شده تا در دوره‌های زمانی متفاوت، نسبت به این امر تصمیم‌گیری‌های متفاوتی صورت گیرد، زمانی صدور سنگ تزیینی و ساختمانی آزاد است، بعد عوارض ۷۰ درصدی برای آن وضع می‌شود، سپس ملغی شد.

وی تصریح کرد: راهبرد صادرات در این بخش به منزله نقشه راه است و همسو با کشورهای صادرکننده مواد معدنی، پیش می‌رویم و مزیت‌های خود را نیز باید باز تعریف کنیم.

قابلیت صادراتی بیش از ۹۰ درصد مواد معدنی

تاکنون ۶۸ نوع ماده معدنی در جمهوری اسلامی ایران کشف شده و بررسی‌ها نشان می‌دهد که بیش از ۹۰ درصد مواد معدنی موجود در کشورمان، قابلیت صادراتی دارند که از جمله می‌توان به سنگ‌آهن، کرومیت، سنگ سرب و روی، سنگ مس در کنار عناصر نادر خاکی اشاره کرد.

علاوه بر کانی‌های فلزی، غیرفلزی‌‌ها نیز از جمله تالک، گوگرد، سیلیس، باریت، سلستین، بنتونیت، زغال‌سنگ، گیلسونایت، و پودرهای معدنی مانند کربنات کلسیم و… برای خود بازارهای صادراتی در نقاط مختلف دنیا به ویژه چین دارند.

صادرات ۲۱٫۱ میلیون تنی سنگ‌آهن

آمارهای منتشر شده نشان می‌دهد که سال ۹۵ مجموع صادرات سنگ‌آهن به رقم ۲۱میلیون و ۱۹۳ هزار تن به ارزش ۸۱۸ میلیون دلار رسید که از نظر وزن و ارزش به ترتیب ۵۵ و ۵۶ درصد نسبت به سال ۹۴ افزایش یافت.

سیاست دولت برخورد با خام‌فروشی

محمد رضا نعمت زاده وزیر صنعت، معدن و تجارت معتقد است: دوران فروش مواد معدنی خام پایان یافته و پارسال در دوازدهمین نمایشگاه بین‌المللی معدن در تهران توضیح داد، براساس فضای پسابرجام باید اهل حرفه در زمینه صادرات مواد معدنی تلاش کنند و در این بخش تحول ایجاد نمایند.

وزیر صنعت تأکید کرد: انتظار می‌رود که فعالان بخش معدن در اندیشه فرآوری مواد معدنی باشند و ارزش‌افزوده بیش‌تری ایجاد کنند.

 صادرات سنگ‌آهن به ارزش یک ششم واردات فولاد

جعفر سرقینی، معاون امورمعادن و صنایع معدنی وزارت صنعت براین باور است که نبود راهبرد لازم در زمینه صادرات سبب شد تا برپایه آمارهای موجود در سال های۹۲-۱۳۸۴ در مجموع ۱۲۰ میلیون تن سنگ‌آهن در کشور به ارزش پنج میلیارد دلار صادر شود، از سوی دیگر در این مدت به میزان ۳۰ میلیارد دلار فولاد وارد کشور شده است و در واقع یک ششم صدور سنگ‌آهن، ارزش فولاد وارداتی داشتیم.

بهره‌برداری مفت از معادن

سرقینی معتقد است: افرادی که در دوره ۹۲- ۱۳۸۴ مواد معدنی و سرمایه کشور را به «ثمن بخس» به کشور چین و دیگر کشور‌‌ها صادر کردند و اینها باید امروز شرمنده باشند، زیرا با حقوق دولتی به خزانه واریز می‌کنند، در واقع بهره‌برداری از معادن مفت صورت گرفته است.

هیچ تولیدی به شکل خام صادر نشود

مسعود منصور معاون حفاظت و امور اراضی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری گفت: به‌طور کلی باید از صادرات مواد خام جلوگیری شود و تلاش لازم هم صورت گیرد تا هیچ محصولی به شکل خام از کشور صادر نشود.

به گفته وی، چنانچه محصولاتی به شکل قانونی صادر می‌شود، بهتر است ابتدا فرآوری و سپس صادر شود، زیرا خام‌فروشی ضربه‌ای بر بنیان‌های اساسی کشور است.

کارخانه‌های ایران در فرآوری سنگ ضعف دارند

ابوالقاسم شفیعی، رییس انجمن سنگ ایران به ایرنا اظهار داشت: آمار‌های واقعی نشان می‌دهد که میزان صادرات سنگ ساختمانی و تزیینی ایران سالیانه به رقم ۲۵۰ میلیون دلار می‌رسد که از این رقم ۲۰۰ میلیون دلار ارزش صدور سنگ خام و بقیه فرآوری شده است.

وی گفت: صنعت فرآوری سنگ ساختمانی و تزیینی ایران ضعیف است و رشد تقاضای سنگ در داخل کشور، مانع از رشد و ارتقای جایگاه ایران در این عرصه شده است.

وی تصریح کرد: ترکیه به عنوان یک رقیب ایران امروز به سطح ۲٫۵ میلیارد دلار صادرات در این بخش رسیده، درحالی که سال ۱۳۶۹ حدود ۵۰ درصد ارزش صادرات ایران را داشت و به زحمت به رقم ۴۰ میلیون دلار می‌رسید.

صدور خام مواد معدنی ادامه دارد

مهدی‌کرباسیان، رییس هیأت عامل سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) افزود: یک واقعیت را باید پذیرفت که برخی از مواد معدنی باید به‌صورت خام صادر شود و این امر کم و بیش ادامه دارد، اما سیاست دولت ایجاد ارزش‌افزوده در کشور و جلوگیری از خام‌فروشی است. براساس آمارهای بین‌المللی، ایران در شمار ۱۰ کشور نخست جهان و اولین کشور خاورمیانه از نظر داشتن ذخایر معدنی است و به استناد گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی ۷ درصد ذخایر معدنی جهان در ایران جای دارد، اما با وجود این قابلیت در سال‌های گذشته، ایران نتوانسته از این ویژگی‌ها برای رشد اقتصادی کشور استفاده کند.

ارزش بیش از ۷ میلیارد دلاری صادرات مواد و صنایع معدنی

براساس عملکرد تجارت خارجی ایران در سال ۹۵، میزان صادرات مواد و صنایع معدنی به میزان ۵۷ میلیون و ۶۸۴ هزار و ۱۶۴ تن به ارزش ۷ میلیارد و دو میلیون دلار بود که از نظر وزن و ارزش نسبت به سال ۹۴ به ترتیب رشد ۳۸ و ۱۷ درصدی را ثبت کرد.

برابر آمارها، صادرات وزنی تولیدات معادن و صنایع معدنی و ارزشی به ترتیب ۴۴ و ۱۶ درصد ارزش کل صادرات را دارد.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

ماده خام در قانون معادن باید به شکل مشخص‌تری از سوی قوه مقننه تبیین و تشریح شود و هرگونه گمانه‌زنی و تفسیر متفاوت را مجریان قانون از آن نداشته باشند، ضمن این‌که شورای عالی معادن نیز باید از دیدگاه صاحب نظران و تشکل‌های معدنی برای دستیابی به تعریفی واحد در این بخش بهره گیرد.

ضعف ساختار صنعتی، وابستگی به صنایع وارداتی از جمله عواملی است که در دوره‌های گذشته موجب رونق یا افت صادرات مواد خام شده و انتظار می‌رود، توافق برجام نقش مؤثری در نوسازی و بهسازی ماشین‌آلات بخش معدن شود تا به امر بهبود فرآوری مواد معدنی کمک کند.

امروز علاوه بر این‌که سنگ‌آهن به عنوان یک ماده خام مورد ارزیابی قرار می‌گیرد، شمش فولادی، آلومینیمی، مسی و… نیز خام خوانده می‌شود و به این ترتیب همچنان ابهام مسأله به قوت خود باقی است و اهل حرفه با آرای متفاوتی روبه‌رو هستند.

فرهنگ بومی‌سازی صنعت، از اقدامات مؤثر در چارچوب سیاست‌های اقتصاد مقاومتی است، اما این مهم در تمامی صنایع قابلیت اجرا ندارد و به عبارتی نیاز به اختراع مجدد چرخ نیست، ولی تا آنجا که امکان دارد از قابلیت‌های داخلی به منظور فرآوری مواد معدنی باید بهره‌گیری شود تا ارزش‌افزوده این مواد در داخل کشور هدایت شود و زمینه اشتغال بیش‌تری را فراهم سازد.

 

کلام آخر این‌که جلب و جذب سرمایه‌گذاری خارجی یکی از راه‌های اصلی برای جلوگیری از خام‌فروشی است، زیرا با فناوری روز خارجی می‌توان مواد معدنی غنی کشور را فرآوری و با بالا‌‌ترین ارزش‌افزوده به بازارهای صادراتی، عرضه کرد و ضمن توسعه صنایع و معادن کشور، در چارچوب سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ حرکتی با شتاب لازم را داشت.