چالش‌های پیش روی پروژه‌های نفت، گاز و پتروشیمی در تأمین داخلی تجهیزات و کالا پریسا جلوه‌پور چکیده سالیان درازی است که صنایع نفت، گاز و پتروشیمی از کلیدی‌ترین پشتوانه‌های رشد و شکوفایی اقتصاد کشور به شمار آمده و توسعه آنها به ۳ طریق، پتانسیل افزایش سطح درآمد کشور به وجود آورده است. نخست؛ […]
چالش‌های پیش روی پروژه‌های نفت، گاز و پتروشیمی در تأمین داخلی تجهیزات و کالا
پریسا جلوه‌پور
چکیده
سالیان درازی است که صنایع نفت، گاز و پتروشیمی از کلیدی‌ترین پشتوانه‌های رشد و شکوفایی اقتصاد کشور به شمار آمده و توسعه آنها به ۳ طریق، پتانسیل افزایش سطح درآمد کشور به وجود آورده است. نخست؛ این صنایع با شکوفایی خود درآمد هنگفتی را خارج از تولید ارزش افزوده بخش‌های اقتصادی در اختیار جامعه قرار می‌دهند. دوم؛ توسعه آنها بستری برای افزایش ارزش افزوده و تحولات تکنولوژیکی سایر بخش‌ها و به ویژه بخش صنعت را فراهم می‌آورد. سوم؛ توسعه آنها ناگزیر در گرو رشد مهارت‌ها و توانمندی‌های علمی و فنی نیروی انسانی است و ارتقای سطح دانش به خودی خود موجبات افزایش درآمد جامعه را به‌وجود می‌آورد.
بهینه‌سازی عملکرد و توسعه صنایع نفت، گاز و پتروشیمی به‌ویژه با توجه به محدودیت منابع مالی کشور در گرو تأمین بهنگام طیف بسیار گسترده‌ای از کالاها و تجهیزات مورد نیاز است. تأمین داخلی کالاها و تجهیزات فوق از یک طرف فرصتی استثنایی برای افزایش ارزش افزوده و اعتلای بخش صنعت به‌وجود آورده و از طرفی دیگر با توجه به چالش های موجود تهدیدی جدی فراروی هزینه‌ها و اتمام بهنگام پروژه‌های عظیم ملی قرارداده است. آگاهی از چالش‌های پیش روی پروژه‌های بزرگ در تأمین داخلی کالاها و تجهیزات نخستین گام در تدوین ساز و کارهای لازم برای کاهش این تهدیدها محسوب می‌شود.
مقدمه
نفت، گاز و پتروشیمی به عنوان مهم‌ترین و کلیدی‌ترین صنایع مطرح بوده و نقش بسیار مهمی در اقتصاد کشور ایفا می‌نمایند. در پروژه‌های نفت، گاز و پتروشیمی طیف بسیار گسترده‌ای از کالاها و تجهیزات با پیچیدگی‌های فنی و تکنولوژیکی وسیع به کار گرفته می‌شوند که تأمین آنها فرایند بسیار پرهزینه، زمان‌بر و کلیدی در اجرای بهنگام پروژه‌ها است. در سال‌های اخیر با توجه به برنامه‌ریزی‌های انجام شده برای سرمایه‌گذاری و توسعه صنایع نفت، گاز و پتروشیمی، اهمیت فراوانی به تأمین و ساخت کالاها و تجهیزات لازم در داخل کشور داده می‌شود. بر این اساس شناخت چالش‌های پیش‌رو و پرداختن به مسایل و مشکلات تأمین داخلی کالاها و تجهیزات، تلاش در جهت برطرف ساختن موانع و به حداقل رساندن مشکلات از مسایل بسیار مهم و اساسی فراروی توسعه این صنایع است.
چالش‌های مطرح دربحث ساخت داخل کالاها و تجهیزات را می‌توان به دو دسته چالش‌های ناشی از عوامل درونی و چالش‌های ناشی از عوامل بیرونی تقسیم نمود. چالش‌های ناشی از عوامل درونی آن دسته از چالش‌ها را شامل می‌شوند که با دوراندیشی و اتخاذ سیاست‌های درست نهادهای اصلی دخیل در اجرای پروژه تحت کنترل مستقیم قرار می‌گیرند.
چالش‌های ناشی از عوامل بیرونی آن دسته از چالش‌هایی را شامل می‌شوند که تحت کنترل مستقیم نهادهای اصلی دخیل در اجرای پروژه قرار نمی‌گیرند.
از چالش‌های ناشی از عوامل درونی می‌توان به مواردی چون فقدان نظام مناسب تأمین و تدارک، توجه ناکافی به ارزیابی صحیح سازندگان، برآورد نادرست احجام کاری، توجه ناکافی به گشایش اعتبار در تأمین مواد اولیه لازم، تعدد سطوح تصمیم‌گیر موازی، ضغف دانش مدیریت پروژه عدم ممیزی و اجرای اقدامات اصلاحی دوره‌ای، ضعف در ارتباطات و هماهنگی ، ضعف در مستندسازی، توجه ناکافی به سرمایه‌گذاری در ارتقای فناوری، توجه ناکافی به معیارهای کیفی و برنامه زمان‌بندی، ساختار مدیریت دولتی و عدم تلاش برای شناخت و استفاده از تجربیات سایر سازندگان موفق اشاره نمود.
از چالش‌های ناشی از عوامل بیرونی می‌توان بی‌ثباتی و تغییر غیره‌منتظره شرایط بازار، تغییرات غیرمنتظره نرخ تبدیل ارزهای مختلف، ناکارآمدی و عدم شفافیت برخی از قوانین (نظیر قوانین مرتبط با ترخیص کالاها و مواد)، ضعف ساختار حمل و نقل کشور، پشتیبانی ناکافی سیستم بانکی و تأثیرگذاری شرایط سیاسی را مورد اشاره قرار داد.
در این مقاله سعی بر آن خواهد بود که عوامل چالش‌زای فوق در تأمین داخلی کالاها و تجهیزات پروژه‌های صنعت نفت، گاز و پتروشیمی به اختصار مورد بررسی قرار گیرند.
چالش‌های ناشی از عوامل درونی
برای بهبود سیستم تأمین کالا در داخل کشور، نخستین گام شناسایی مؤلفه‌های تعیین‌کننده وضعیت موجود و تعیین موانع و مشکلات پیش رو است. با توجه به این‌که عوامل درونی چالش‌زا در تأمین کالاها و تجهیزات با اتخاذ سیاست‌های درست و اقدامات کارشناسانه تا حد بسیار زیادی قابل کنترل، پیشگیری و برطرف نمودن می‌باشند، در این بخش از مقاله سعی بر شناسایی و توضیح برخی از این عوامل درونی چالش‌زا می‌شود.
۱-فقدان نظام مناسب تأمین و تدارک
ایجاد نظام مناسب تأمین و تدارک که امکان ارتباط تنگاتنگ میان کلیه نهادهای اصلی دخیل در اجرای پروژه را فراهم می‌سازد، اساسی‌ترین اقدام در جهت تأمین به‌هنگام کالاها و تجهیزات مورد نیاز است. مروری کوتاه بر پروژه‌های پیشین صنعت نفت و گاز به خوبی فقدان چنین نظام کارآمدی که در آن مجموعه اجزا و وظایف آنها به ویژه در ارتباط با بخش‌های مختلف نظیر مهندسی، تأمین و تدارک، ساخت و نصب و سطوح مختلف کارفرما، پیمانکار، پیمانکاران فرعی و سازندگان تعریف شده‌اند آشکار می‌سازد.
۲-توجه ناکافی به ارزیابی صحیح سازندگان
ضعف کارفرمایان در ایجاد سیستم کارآمد تعیین صلاحیت سازندگان مشکلات بسیاری را فراروی اجرای به‌هنگام و موفق پروژه‌های صنعت نفت و گاز ایجاد می‌نماید. در حال حاضر علاوه بر ضعف فوق کارفرمایان (عمدتاً دولتی) بدون در نظر گرفتن قابلیت‌های فنی و کیفی و ظرفیت سازندگان، پس از مرحله تعیین صلاحیت عمدتاً تنها ملاک انتخاب برنده را پایین‌ترین قیمت پیشنهادی قرار می‌دهند. این امر در طول ساخت مشکلات بسیار زیادی پیش روی اجرای موفق پروژه ایجاد می‌نماید به گونه‌ای که در بسیاری از موارد ضمن قربانی شدن «کیفیت»، به دلیل افزایش زمان ساخت، دوباره‌کاری‌ها، تعمیرات، تأخیرات و حوادث به وجود آمده هزینه نهایی نیز به مراتب افزایش می‌یابد. موارد بسیاری وجود دارد که در انتها کارفرمایان را به این نتیجه رسانده است که اگر از ابتدا کار به پیمانکار قوی‌تر و با کیفیت‌تر اما با قیمت بالاتر و عملاً واقعی‌تر واگذار شده بود، هزینه تمام‌شده بسیار پایین‌تر بوده و پروژه بسیار سریع‌تر به بهره‌برداری می‌رسید.
۳-برآورد نادرست احجام کاری
از نخستین مواردی که موجب مشکلات بسیاری برای کارفرمایان و سازندگان در طول اجرای پروژه می‌گردد، برآورد نادرست سازندگان از احجام و مقادیر پروژه و در نتیجه ارایه قیمت‌های غیرواقعی و بسیار پایین در زمان برگزاری مناقصه است. موارد متعددی به‌ویژه در ارتباط با سازندگان بخش دولتی وجود دارد که برآورد کم احجام کاری آگاهانه و صرفاً به منظور اخذ سفارش انجام شده است. در بسیاری از موارد این امر رابطه تنگاتنگ علت و معلولی با توزیع نامناسب سفارشات و راکد بودن امکانات بسیاری از سازندگان دارد به گونه‌ای که سازندگان را بر آن داشته تا به شیوه‌ای غیرمنطقی برای اخذ سفارش و رفع موقت بیکاری پرسنل و تأسیسات روی آورند.
۴- توجه ناکافی به گشایش اعتبار در تأمین مواد اولیه لازم
فرایند طولانی گشایش اعتبار برای تأمین مواد اولیه و توجه ناکافی سازندگان به فرایند فوق به همراه عدم اصلاح فرایند مزبور توسط نهادهای متولی سبب بروز تأخیر در اجرای بسیاری از پروژه‌ها شده است. این امر به شدت بر قدرت رقابت سازندگان ایرانی تأثیر گذاشته است. این در حالی‌است که سازندگان غیرایرانی توجه ویژه‌ای را به این امر مبذول می‌دارند.
۵-تعدد سطوح تصمیم‌گیر موازی
تجربیات پروژه‌های صنعت نفت، گاز و پتروشیمی حاکی تعدد سطوح تصمیم‌گیر و وجود ساختار بوروکراتیک در اجرای این پروژه‌هاست. این امر به شدت سبب کندی در تصمیم‌گیری و در نتیجه تأخیر در اجرای پروژه‌ها می‌گردد.
۶- ضعف دانش مدیریت پروژه
مدیریت ضعیف و غیرفنی حاکم بر برخی از سازندگان داخلی و تغییرات پی‌درپی مدیریتی مانع اصلی در ارتقای دانش مدیریت پروژه و ایجاد سازمان منسجم برای تأمین به‌هنگام نیازهای پروژه‌ها در بسیاری از سازندگان و به ویژه سازندگان دولتی شده است. در موارد متعددی این امر نظم تولید را برهم زده و چالش‌های عمده‌ای در تأمین کالاها و تجهیزات سفارش به وجود آورده است.
۷-عدم ممیزی و اجرای اقدامات اصلاحی دوره‌ای
تجربه حاصل از اجرای یکی از بزرگترین پروژه‌های صنعت نفت و گاز کشور حاکی از عدم اهمیت نظام ممیزی و متعاقب آن انجام عملیات اصلاحی و جبرانی در بسیاری از سازندگان کشور است. این مشکل حتی در برخی از کارفرمایان نیز مشاهده می‌گردد که نخستین نتیجه آن عدم آگاهی به موقع از عوامل مشکل‌زا و از دست رفتن فرصت‌های اصلاح و جبران است.
۸-ضعف در ارتباطات و هماهنگی
تجربیات حاصل از اجرای یکی از بزرگترین پروژه‌های صنعت نفت و گاز کشور و مقایسه نحوه فعالیت سازندگان ایرانی با رقبای غیر ایرانی آنها نشان‌دهنده ضعف شبکه ارتباطات و اطلاع‌رسانی در سازندگان داخلی(با شدت متفاوت میان سازندگان مختلف) است که این امر فعالیت‌های ناهمسو با اهداف پروژه و مشکلات بسیاری را در تبادل به‌هنگام اطلاعات به‌وجود می‌آورد.
۹-ضعف در مستندسازی
یکی از بارزترین وجوه سازندگان ایرانی در مقایسه با رقبای توانمند آنها ضعف مشهود در مستندسازی اسناد و مدارک پروژه‌ها است به‌گونه‌ای که در موارد متعدد عدم وجود سیستم جامع کنترل و بایگانی اسناد و مدارک و عدم دسترسی به آنها مشکلات بسیاری فراروی پروژه ایجاد نموده است. علاوه بر آن به دلیل عدم امکان استفاده از تجربیات گذشته دوباره‌کار‌های زیادی اتفاق افتاده و بعضاً اشتباهات گذشته نیز تکرار شده است که این موضوع اثرات زمانی و هزینه‌ای بسیاری را به دنبال داشته است.
۱۰-توجه ناکافی به سرمایه‌گذاری در ارتقای فناوری
توجه ناکافی به سرمایه‌گذاری در ارتقای سطح دانش فنی نیروی انسانی و فناوری تولید در بسیاری از سازندگان داخلی به خوبی مشهود است. این امر در طول زمان کاهش قدرت رقابت بسیاری از سازندگان داخلی را به دنبال خواهد داشت. به‌گونه‌ای که توانمندی‌های سازندگان مزبور در تأمین بهینه نیازهای فنی پروژه‌های صنعت نفت و گاز به مرور کاهش خواهد یافت. عدم تجهیز واحدهای تولیدی به سخت‌افزارها و نرم‌افزارهای روزآمد دنیا نیز به ناچار عملکرد سنتی و ضعیف را در پی خواهد داشت.
۱۱-توجه ناکافی به معیارهای کیفی و برنامه زمان‌بندی
مقایسه فعالیت‌های برخی از سازندگان داخلی با فعالیت‌های رقبای غیر ایرانی آنها در یکی از بزرگترین پروژه‌های صنعت نفت و گاز کشور حاکی از آن است که برخی از سازندگان داخلی حساسیت لازم به معیارهای کیفی و اهمیت رعایت برنامه زمان‌بندی را از خود نشان نمی‌دهند. این امر اجرای به‌هنگام پروژه‌های عظیم ملی را با چالشی بزرگ مواجه می‌گرداند.
۱۲-ساختار مدیریت دولتی
بسیاری از سازندگان داخلی از ساختاری دولتی یا نیمه‌دولتی برخوردارند. این سازندگان از سیستم و الگویی تبعیت می‌نمایند که از کم‌ترین انعطاف برای ایجاد تغییر و بهبود و تأمین نیازهای کارفرمایان به‌ویژه با توجه به الزامات فنی و زمانی موردنیاز پروژه‌های صنعت نفت و گاز برخوردار است. سازندگان بخش خصوصی انعطاف به مراتب بیش‌تری از خود نشان می‌دهند.
۱۳-عدم تلاش برای شناخت و استفاده از تجربیات سایر سازندگان موفق
سازندگان موفق کالاها و تجهیزات صنعتی در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته و یا در حال توسعه وضعیتی مشابه با وضعیت حاضر برخی از سازندگان ایرانی داشته‌اند. این سازندگان در نتیجه تلاش و کار کارشناسی موفق به غلبه بر مشکلات و پیمودن راه ترقی شده‌اند. استفاده از تجربیات سازندگان مزبور، مقایسه شباهت‌ها و تفاوت‌ها، بررسی راهکارهای اتخاذ شده توسط آنان می‌تواند به الگوبرداری موفق سازندگان ایرانی برای ارتقای توانمندی آنها منجر شود. بسیاری از سازندگان داخلی و به‌ویژه سازندگان دولتی چنین انگیزه‌ای را از خود نشان نمی‌دهند.
چالش‌های ناشی از عوامل بیرونی
چالش‌های ناشی از عوامل بیرونی تحت کنترل مستقیم نهادهای اصلی دخیل در اجرای پروژه‌ها قرا ندارند. با این حال با کمک‌گیری از کارشناسان خبره و انجام اقدامات مؤثر می‌توان تا حد زیادی ریسک ناشی از آنها را کاهش داد. مهم‌ترین چالش‌های ناشی از عوامل بیرونی عبارتند از:
۱-بی‌ثباتی و تغییر غیر منتظره بازار
از مهم‌ترین عوامل بیرونی تأثیرگذار بر تأمین داخلی کالا می‌توان به تغییر غیر منتظره شرایط بازار اشاره نمود. طی سال‌های دگذشته افزایش غیرمنتظره قیمت‌ها به‌ویژه فلزات در بازار جهانی شوک‌های شدیدی به سازندگان ایرانی برای اجرای تعهدات آنها ایجاد کرده است.
۲- تغییرات غیرمنتظره نرخ تبدیل ارزهای مختلف
به‌طور مشابه با تغییر غیرمنتظره قیمت‌ها، تغییر در تبدیل نرخ ارزهای مختلف توانایی مالی بسیاری از سازندگان داخلی را تحت تأثیر قرار داده است. این امر به‌ویژه در مورد سازندگانی که مواد اولیه خود را با ارزی غیر از ارز قراردادی خود تأمین نموده‌اند، مشهودتر است.
۳-ناکارآمدی و عدم شفافیت برخی از قوانین
قوانین و مقررات سخت و دست و پاگیر گمرکات و تعدد مدارک مورد نیاز که در برخی از موارد باعث انبار شدن چندین ماهه مواد اولیه مورد نیاز سازندگان در گمرک می‌گردد ناخواسته قدرت رقابت بسیاری از سازندگان داخلی را تحت تأثیر قرار داده و عملاً آنان را در عدم مزیت نسبت به رقبای خارجی قرار می‌دهد.
۴-ضعف ساختار حمل و نقل کشور
عدم وجود امکانات زیربنایی حمل و نقل در داخل کشور نظیر ارتفاع و استحکام نامناسب پل‌ها، زیرسازی و عرض نامناسب جاده‌ها و ارتفاع نامناسب دکل‌های برق سبب بروز تأخیر در حمل و تحویل به موقع تجهیزات سفارش‌شده به سازندگان داخلی می‌گردد. ناهماهنگی بین وزارت راه و ترابری، شهرداری‌ها، سازمان برق، شرکت نفت و شرکت گاز این موضوع را تشدید کرده اس. علاوه بر این ناکافی بودن تجهیزات حمل و نقل سنگین برای بارهای ترافیکی، عملاً تاخیرهای زیادی را در تحول تجهیزات ایجاد نی‌نمایند.
نتیجه‌گیری:
در این نوشتار سعی بر آن بوده تا تجربیات یکی از بزرگترین پروژه‌های نفتی کشور در شناخت چالش‌های بیرونی و درونی پیش‌روی پروژه‌های بزرگ صنعت نفت، گاز و پتروشیمی به کار گرفته شود. شناخت دقیق چالش‌های فوق گام نخست در تصمیم‌گیری‌های سطوح مختلف هم از نظر جهت‌گیری‌ها و هم از نظر محتوای حرکت توسعه بخش صنعت در بخش نفت، گاز و پتروشیمی است.
این مطلب بدون برچسب می باشد.
دیدگاه بسته شده است.