بانک محور بودن اقتصاد ایران فراری دهنده سرمایه ها از تولید

در شانزدهمین جلسه کمیسیون سرمایه‌گذاری اتاق بازرگانی، خراسان‌رضوی مطرح شد

بانک محور بودن اقتصاد ایران فراری دهنده سرمایه ها از تولید 

 

دغدغه مهم بخش خصوصی، رفع رقابت‌های نابرابر است

بررسی روند تغییرات سالانه نرخ سود سپرده‌های بانکی در سنوات گذشته و تأثیر آن بر اقتصاد کشور و همچنین تدوین فرایندی جهت رفع موانع سرمایه‌گذاری داخلی، محور بحث در شانزدهمین جلسه کمیسیون سرمایه‌گذاری و تأمین مالی، اتاق بازرگانی، صنایع، معادن ‌و کشاورزی خراسان‌رضوی بود. حاضران در این نشست، بانک‌محور بودن اقتصاد ایران را عاملی دانستند که سرمایه‌ها را از بخش تولید دریغ می‌کند.

به گزارش مناقصه‌مزایده به نقل از روابط عمومی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن ‌و کشاورزی خراسان‌رضوی؛ جواد باقری رییس این کمیسیون در خصوص دستور کار نشست مذکور عنوان ‌کرد: مشکلات متعددی دامنگیر اقتصاد کشورمان است. از مباحث فرهنگی و فساد در بدنه اجرایی بگیرید تا موضوعاتی نظیر کمبود سرمایه‌گذاری و ضعف تکنولوژی و همه اینها سهمی در بروز مشکلات این بخش دارند اما سؤال اینجاست که آیا بخش خصوصی و به‌طور مشخص اتاق‌های بازرگانی توان ورود و چاره‌جویی برای تمامی این مشکلات را دارند؟ قاعدتاً محدودیت‌هایی از این لحاظ وجود دارد اما عدم ورود و غفلت از این مباحث خطیر نیز ممکن نیست.

وی ادامه‌ داد: رفع رقابت‌های نابرابر، دغدغه مهم بخش خصوصی به شمار می‌آید و از این منظر باید سازوکاری تعریف شود تا بستر این مهم در چارچوبی منطقی فراهم‌ آید.

باقری پیشنهاد کرد: این معضلات و مشکلاتی که برشمرده شد، جمع‎بندی گردد و اتاق بنا به اولویتی که برایش مقدر است، بدان ورود پیدا کند. در حال حاضر در اتاق‌ بازرگانی ایران و اتاق‌های دیگر استان‌ها، بررسی‌های ویژه‌ای بر روی مقوله فرهنگ و فساد انجام گرفته و از این حیث شاید ما بتوانیم به محورهای دیگر ورود پیدا کنیم.

وی دلایل و تأثیرات ضعف سرمایه‌گذاری خارجی، فعال کردن سرمایه‌های داخلی با ارتقای زیرساخت‌های تکنولوژی، گران بودن دولت و… را از محورهایی برشمرد که این کمیسیون می‌تواند بدان‌‌‌ها ورود کرده و به اتکای ظرفیت‌های علمی و تجربی فعالان اقتصادی استان، برایشان راهکار پیش‌بینی کند.

باقری تأکید ‌کرد: خوشبختانه در دولت دوازدهم فضا و بستری فراهم است تا امور را به صورت ریشه‌ای‌تر حل و فصل شوند. ماحصل تلاش‌هایی که امروز صورت می‌گیرد، رفع هرچه سریع‌تر موانع تولید خواهد بود.

این فعال اقتصادی خاطر‌نشان‌ کرد: در حال حاضر اشتغال یک دغدغه جدی در کشورمان است اما این نگرانی مرتفع نخواهد شد مگر با توسعه سرمایه‌گذاری.

فرازونشیب‌‌‌ها در تعیین نرخ سود بانکی

در ادامه این جلسه، تریبون در اختیار حمیدصفای‎نیکو، کارشناس بانکی قرار گرفت تا وی از «نحوه تغییرات سالانه نرخ سود سپرده‌های بانکی در سنوات گذشته و تأثیر آن در اقتصاد ملی» و «چگونگی تعیین نرخ سود بهینه سپرده‌ها» بگوید.

صفای‎نیکو بدنه اقتصاد را متشکل از دو بخش «واقعی» و «اسمی» دانست که در یکی «حوزه کالا و خدمات» و «بازار کار» فراهم است و در دیگری «بازار پول و سرمایه» و در این خصوص عنوان‌ کرد: تحرک‌های اقتصادی در ایران عمدتاً در حوزه «اسمی» اقتصاد رخ می‌دهد و از این لحاظ بازار پول و سرمایه بیش‌تر درگیر می‌شود. در حقیقت بازار پول در دنیا تأمین ‎کننده کوتاه ‎مدت پول به شمار می‌آید و بازار سرمایه، تأمین‌‎کننده بلندمدت آن است اما در ایران بازار پول به منبع تأمین بنگاه‌های اقتصادی بدل شده و همین امر بستری را فراهم کرده تا اساساً اقتصاد ما بانک‎محور شود.

وی گوشه‌چشمی به سهم هر بخش در تأمین مالی اقتصاد ایران داشت و گفت: سهم بازار پول در تأمین مالی ۸۹ درصد است بوده و ۸درصد نیز به بازار سرمایه اختصاص دارد اما در این میان سهم سرمایه‌گذاری خارجی تنها ۳درصد است.

صفای‌نیکو اتکای اقتصاد ایران به بازار پول و به تبع بانک‌محور شدن آن را یک آسیب دانست و عنوان ‌کرد: با این اوصاف باید پرسید، چرا با وجود افزایش نقدینگی و رسیدن آن به مرز هزار و ۲۰۰هزارمیلیارد تومان همچنان با کمبود منابع مالی در تمامی بخش‌های اقتصادی مواجهیم؟ آنچه به بروز این شرایط منجر شده و باعث شده تا خلق نقدینگی از سوی بانک‌ها نیز تأثیری در بازار کالا و خدمات نداشته باشد، وجود بعضی ساختارهای غلط است. تخصیص سود سالانه به سپرده‌های بانکی که حجم آنها را افزایش می‌دهد و مضاف بر آن تعلق گرفتن جریمه به تسهیلات اعطایی انباشتی را رقم زده و مشکلاتی را ایجاد کرده است. به بیان بهتر، تسهیلات اعطایی به نوعی استمهال شده که این امر افزایش حجم نقدینگی را به دنبال داشته است اما در مقابل نقدینگی مذکور به بخش تولید تزریق نشده و پویایی را ایجاد نکرده است.

این کارشناس بانکی از ضعف بازار سرمایه گفت و یادآور ‌شد: اقتصاد در کشورهای توسعه یافته بر بازار بورس و بازارهای مشترک اتکا دارد اما بازار بورس در ایران بسیار ضعیف عمل می‌کند و ما فرهنگ سرمایه‌گذاری بر روی این بازار را نداریم.

وی معضل بزرگ را بانک‌محور بودن اقتصاد برشمرد و عنوان ‌کرد: در این نوع اقتصاد، نرخ سود سپرده‌ها و یا بهره بانکی محوریت عمل بوده و سرمایه‌ها در بانک‌ها رسوب می‌کند و از بخش فعال اقتصاد دور می‌شود. بانک نیز در این میان باید نقش تخصیص‌گری را ایفا کرده و این سرمایه را به حوزه‌های مختلف تزریق کند. البته از آنجایی که این مسأله در زمره مأموریت بانک‌ها نمی‌گنجد، روند مذکور به خوبی اجرایی نمی‌شود.

وی به مقایسه نرخ سود بانکی در سال‌های مختلف پرداخت و یادآور شد: سال ۸۷ نرخ سود بانکی ۱۵ درصد بود و این نرخ تا سال ۹۵ که مجدد به همین نسبت رسید، فراز و نشیب‌های زیادی را تحمل کرد و در برهه‌ای حتی نرخ سود بانکی از نرخ تورم پایین‌تر آمد که انتظار می‌رفت به تحرک در بازار تولید و سرمایه‌گذاری منجر شود اما آن نتیجه مطلوب که توقع می‌رفت حاصل نشد. این امر حکایت از آن داشت که بازار سرمایه ما آمادگی لازم را در این رابطه نداشت.

این کارشناس بانکی گوشه‌چشمی به نرخ سود در بانک‌ها داشت و گفت: طبق اعلام بانک مرکزی نرخ سود بانکی ۱۵ درصد تعیین شده اما می‌دانیم که در بانک‌های مختلف به ۲۰ الی ۲۲ درصد هم می‎رسد. سؤال بسیاری این است که نرخ سود بانکی باید چقدر باشد؟ اما در واقع باید پرسید نظام‌های بانکی در کشورهای توسعه یافته چطور عمل می‌کنند که به مثابه ما با دشواری روبه‌رو نیستند؟ نظام بانکی در عمده کشورهای جهان «کارمزدمحور» است، به این معنا که به سپرده‎های بانکی نه تنها سودی تعلق نمی‌گیرد بلکه در مقابل از بابت نگهداری پول‌ افراد در بانک از آنها هزینه‌ای نیز اخذ می‌شود و این پولی که رایگان به دست آمده، در ادامه در اختیار تولیدکنندگان و متقاضیان دریافت تسهیلات قرار می‌گیرد. در واقع کشورهای توسعه یافته، در بانک‌های خود در اصطلاح خواب پول ندارند.

صفای‎نیکو یادآور‌ شد: تنها راه‌حل برای خروج نظام بانکی ما از ساختار بانک محوری، همین رویکرد کارمزدی شدن است.

وی ادامه ‌داد: کاهش نرخ سود بانکی در شرایط موجود به نفع اقتصاد ما نیست چون پول را از بانک‌ها خارج کرده و به حوزه دلالی می‌برد. در حقیقت عدم آمادگی بازار سرمایه ما، انتخاب‌‌‌ها را در این حوزه محدود کرده است.

این کارشناس بانکی تأکید ‌کرد: ساختار اقتصاد کشورمان را باید در قالب یک پیکره واحد بررسی کنیم. این مجموعه درهم تنیده زمانی می‌تواند موفق عمل کند که همه اجزای آن در راستا و به موازات هم اصلاح شوند و توسعه پیدا کنند. پس زمانی کاهش نرخ سود بانکی مؤثر واقع خواهد شد که زیرساخت‌های در بخش‌های دیگر اصلاح شود.

خروج از بن‌بست با ورود بانک‌های خارجی

محمد استادی، رییس انجمن صنایع غذایی استان نیز در خصوص شرایط حاکم بر نظام پولی کشورمان گفت: ارزش پول به مثابه بخش تولید از مقوله عرضه و تقاضا تأثیر می‌پذیرد. متقاضی پول و سرمایه تولیدکننده است.

وی با اندک توصیف کردن سودی که در حال حاضر از محل تولید نصیب فعالان این بخش می‌شود در مقایسه با نرخ سود بانکی، عنوان‌ کرد: بانک‌ها در حال حاضر خود متقاضی اصلی پول هستند، چرا که آنها منابع‌شان را صرف فعالیت‌های غیر‌بانکی چون خرید ملک و ساختمان یا سهام کرده‌اند و در شرایط فعلی دسترسی به منابع در کوتاه مدت برای آنها ممکن نیست. به بیان بهتر پول‌ برای آنها به دارایی مسموم تبدیل شده است.

رییس انجمن صنایع غذایی استان خراسان‌رضوی بخش دیگری از منابع بانکی را همان مطالبات وصول نشده عنوان ‌کرد و توضیح ‌داد: متأسفانه بانک‌ها مطالبات معوقه را نیز در زمره دارایی‌های خود ذکر می‌کنند و همین امر فضایی کاذب را شکل داده است.

استادی یادآور ‌شد: به نظر می‎رسد که یک راه‎حل مهم برای پایان دادن به این بن‌بست ورود بانک‌های خارجی به عرصه اقتصاد و خرید بانک‌های ما باشد.

در ادامه بررسی شرایط موجود، تریبون در اختیار دکتر سادات، عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی قرار گرفت.

وی با طرح این سؤال که چرا منابع بانکی ما جذب بخش حقیقی، به تحلیل وضعیت فعلی پرداخت؛ بخش تولید می‌تواند یا مولد و قابل رقابت باشد یا ناکارآمد و غیرمولد که موجب می‌شود تا سود واحدهای تولیدی کاهش پیدا کند و به کاهش بهره‌وری می‌انجامد.

وی از حبس شدن پول در بانک‌ها و عدم ورود آن به بخش تولید به عنوان یک آسیب اقتصادی یاد‌ کرد و متذکر‌ شد: در حال حاضر نرخ سود سپرده‌ها از تورم فراتر است و این امر سرمایه‌ها را به بانک‌ها محدود کرده است.

سادات تورم را پاداشی برای تولیدکننده توصیف کرد و یادآور شد: در حقیقت در سال‌های گذشته پدیده تورم باعث می‌شد تا بسیاری از ناکارآمدی‌‌‌ها دیده نشود و بالا بودن آن، بهانه خوبی برای بخش تولید غیرمولد ما محسوب می‌شد اما حالا با کاهش این نرخ، دیگر آن بهانه از دست رفته است.

ضرورت توسعه بورس و فرهنگ‌سازی برای سرمایه‌گذاری در بخش تولید

امیرمهدی‌مرادی، دبیر انجمن مدیران صنایع خراسان رضوی هم به ارتباط نرخ تورم و سود سپرده‌های بانکی اشاره کرد و متذکر شد: در این میان فاکتور نرخ ارز نیز بسیار مهم محسوب می‌شود که اگر در تناسب با این دو مقوله مورد سنجش قرار گیرد، نکات مهمی را روشن می‌سازد. به هر رو تثبیت نرخ ارز موضوع مهم دیگری است که نباید از قلم انداخت.

مهدی تقوایی؛ رییس گروه سرمایه‌گذاری در جذب و حمایت از سرمایه‌گذاری استانداری خراسان رضوی نیز از اهمیت فرهنگ‌سازی در حوزه سرمایه‌گذاری گفت و متذکر شد: تنها راه برای هدایت سرمایه‌های خرد به سمت تولید، همین مقوله است. رویکرد دیگر باید فعال‌سازی بورس البته به صورت غیرحبابی باشد.

وی پایین آمدن نرخ سود بانکی را در کوتاه‌مدت عامل تحرک اقتصادی دانست و تأکید کرد: قطعاً در برنامه‌های بلندمدت باید اقدامات اصلاحی و مدیریتی دیگری مدنظر قرار گیرد.

خانم بصیری، دبیر کمیسیون سرمایه‌گذاری و تأمین مالی اتاق بازرگانی استان نیز عنوان‌ کرد: برای رسیدن به یک ارزیابی درست باید به این پرسش پاسخ داد که، آیا زمانی که نرخ سود از نرخ تورم پایین‌تر بود، شکوفایی اقتصادی رقم خورد؟ اگر جواب منفی است، باید دید که چه زیرساختی لازم بوده تا با کاهش نرخ سود، تحولی رقم بخورد؟ طبعاً تا این بستر فراهم نشود، تلاش برای کاهش نرخ سود، حتی اگر مؤثر واقع شود، به بدنه اقتصادی ما منفعتی نمی‌رساند.

 

اما دیگر حاضران در این نشست نیز از اهمیت فعال شدن سرمایه‌ها در بازار بورس و توسعه این بازار گفتند. آنها تأکید کردند که رشد بازار بورس ایران به کاهش فساد می‌انجامد و بهره‌مندی از این ظرفیت در گرو فرهنگ‌سازی و آموزش مفاهیم مرتبط با بورس در جامعه است.