تأمین کالا و تجهیزات پروژه‌های عظیم ملی فرصتی طلایی برای انتقال و ارتقای فناوری علی عمیدی چکیده امروزه نقش فناوری در توسعه اقتصادی کشورها بر کسی پوشیده نیست به‌گونه‌ای که هیچ عقل سلیمی نمی‌تواند ضرورت انتقال و ارتقای فناوری در کشورهای در حال توسعه را نفی نماید. حتی کشورهای پیشرفته صنعتی نیز در موارد […]
تأمین کالا و تجهیزات پروژه‌های عظیم ملی فرصتی طلایی برای انتقال و ارتقای فناوری
علی عمیدی
چکیده
امروزه نقش فناوری در توسعه اقتصادی کشورها بر کسی پوشیده نیست به‌گونه‌ای که هیچ عقل سلیمی نمی‌تواند ضرورت انتقال و ارتقای فناوری در کشورهای در حال توسعه را نفی نماید. حتی کشورهای پیشرفته صنعتی نیز در موارد متعددی ناگزیر به انتقال فناوری از سایر کشورها شده‌اند. فناوری از اجزای مختلفی تشکیل شده است و بر این اساس به فراخور شرایط، انتقال و ارتقای هر جزء مفاهیم مختلفی می‌یابد. طبق تعریف ارایه‌شده توسط سازمان ملل متحد انتقال فناوری عبارتست از واردنمودن عوامل فناوری خاص از کشور دهنده به کشور گیرنده فناوری به‌صورتی که کشور گیرنده را قادر به تهیه و به‌کارگیری ابزارهای تولیدی جدید و گسترش و توسعه ابزارهای موجود سازد.
توجه به این نکته ضروری است که فناوری در دامان دانش پرورش می‌یابد و اصولا در گذر از وادی تحقیق و توسعه است که می‌توان زمینه‌های کاربرد دانش در زندگی بشر را توسعه داد. کشور ما به دلایل مختلف و از جمله سال‌ها جنگ تحمیلی، مواجه با توسعه‌نیافتگی فناوری در بسیاری از صنایع شده است. در این راستا اجرای پروژه‌های عظیم ملی به‌ویژه در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی فرصت مغتنمی را برای انتقال و ارتقای فناوری مهیا ساخته است. با این وجود پیچیدگی‌های فرایند انتقال و ارتقای فناوری توأم با جاذبه‌های آن، دقت در انتخاب بهترین راهکار انتقال و ارتقای فناوری را با توجه به تمامی شرایط امری بسیار ضروری ساخته است. حساسیت این موضوع از آن جهت است که ورود فناوری‌ها پیچیده، بدون ایجاد زیرساخت‌های لازم برای انتقال آن حاصلی جز اکتساب ضعیف فناوری و اتلاف منابع و تداوم وابستگی را به‌همراه ندارد.
در این مقاله سعی بر آن است تا با مرور مفاهیم و بررسی اجمالی ارکان فناوری، مدل‌ها و شیوه‌های انتقال وارتقای آن به‌ویژه با توجه به ویژگی‌های پروژه‌های عظیم صنعت نفت، گاز و پتروشیمی کشور و جنبه‌های مختلف هر یک از مدل‌ها و شیوه‌ها به بحث گذاشته شود به‌گونه‌ای که بسته به مورد و با تکیه بر شرایط بومی بتوان مدل مناسبی برای انتقال و ارتقای فناوری در سایه اجرای پروژه‌های عظیم ملی در نظر گرفت. برای نیل به این هدف وضعیت فناوری‌های تولیدی تجهیزات موردنیاز صنعت نفت، گاز و پتروشیمی در زیرمجموعه‌هایی نظیر اجزای ثابت، اجزای دوار، برق، ابزار دقیق و لوله‌کشی مرور و سعی می‌گردد که راهکارهایی جهت انتقال و ارتقای فناوری با توجه به کلیه محدودیت‌های موجود ارایه گردد.
مقدمه
در طول تاریخ فناوری تأثیری عمیق بر رشد و توسعه انسان و بر پیشرفت تمدن بشری داشته است. آدمی فراز و نشیب‌های بسیاری را تاکنون در جهت خلق و کسب تکنولوژی پشت سر گذاشته است. با نگاهی گذرا بر تاریخ زندگی انسان می‌توان اثرات مشهود این موضوع را به‌خوبی درک نمود. امروزه نقش فناوری در توسعه اقتصادی کشورها بر کسی پوشیده نیست و در هیچ زمان دیگری مثل امروز، فناوری تأثیر و نقش عمیق در زندگی آدمی نداشته است.
فناوری مفهومی پیچیده است که ارایه تعریفی دقیق و جامع برای آن تقریباً با اشکال همراه است. اگر فناوری را به معنای کاربرد سیستماتیک علم برای وظایف عملی در نظر بگیریم می‌توان گفت فناوری عبارتست«از کاربرد سیستماتیک علم یا سایر دانش‌های سازماندهی‌شده برای وظایف عملی».
توجه به این نکته ضروری است که فناوری متکی به علم است و در دامان دانش پرورش می‌یابد و اصولاً در گذر از وادی تحقیق و توسعه است که می‌توان زمینه‌های کاربرد دانش در زندگی بشر را توسعه داد. برخورداری از فناوری مناسب و مطلوب از مؤلفه‌های ضروری دستیابی به اهداف رشد و توسعه مطلوب اقتصادی-اجتماعی کشورها و جوامع و کشورهای در حال توسعه است. منابع فناوری مناسب و مطلوب برای رشد و توسعه یک جامعه پیش و بیش از هر جا باید در درون همان جامعه جستجو نمود. با این وجود تحولات سریع و تخصصی‌شدن روزافزون تولید کالاها و خدمات و فرایندهای آن هیچ جامعه و نظامی، هر چند پیشرفته را از فناوری برون از خود بی‌نیاز نمی‌گرداند.
کشور ما به دلایل مختلف و از جمله سال‌ها جنگ تحمیلی، با توسعه‌نیافتگی فناوری در بسیاری از صنایع مواجه شده است. در این راستا اجرای پروژه‌های عظیم ملی به‌ویژه در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی فرصت مغتنمی را برای انتقال و ارتقای فناوری توأم با جاذبه‌های آن، دقت در انتخاب بهترین راهکار انتقال و ارتقای فناوری را با توجه به تمامی شرایط امری بسیار ضروری ساخته است. حساسیت این موضوع از آن جهت است که ورود فناوری‌های پیچیده، بدون ایجاد زیرساخت‌های لازم برای انتقال آن حاصلی جز اکتساب ضعیف فناوری و اتلاف منابع و تداوم وابستگی را به همراه ندارد.
بررسی اجمالی ارکان انتقال تکنولوژی
طبق تعریف ارایه‌شده توسط سازمان ملل متحد انتقال فناوری عبارتست از واردنمودن عوامل فناوری خاص از کشور دهنده به کشور گیرنده فناوری به‌صورتی که کشور گیرنده را قادر به تهیه و به‌کارگیری ابزارهای تولیدی جدید و گسترش و توسعه ابزارهای موجود سازد.
همان‌گونه که از تعریف فوق استنباط می‌شود انتقال فناوری فرایندی است که طی آن گیرنده فناوری«متقاضی» موفق می‌گردد ضمن تهیه سخت‌افزارهای لازم به سطح مطلوبی از نرم‌افزارها، مهارت‌های انسانی، سیستم‌افزار و شگردهای نهفته در فناوری مورد انتقال از طریق انتقال‌دهنده «عرضه‌کننده» دست یابد و بدین‌وسیله با پرداخت هزینه فناوری مربوطه، به روش‌های بهتری در تولید یا ارایه خدمات موردنیاز احاطه یابد.
عرضه‌کننده
عرضه‌کننده فناوری باید بر فناوری موردنظر مسلط بوده و توانایی و انگیزه انتقال آن را داشته باشد. همواره در انگیزه عرضه‌کننده فناوری تردیدهایی وجود دارد. به این دلیل که فناوری به مثابه عنصر تفوق بشر امروزی و اصلی‌ترین عامل رقابت علمی و اقتصادی شرکت‌ها، مؤسسات تولیدی و بلکه کشورهای مختلف جهان محسوب می‌شود. بنابراین تصور درستی انتقال آن و دسترسی سایرین به عاملی این چنین حیاتی که شیشه عمر صاحبان فناوری محسوب می‌شود سؤالی است که همیشه در ذهن انتقال‌دهندگان فناوری وجود دارد.
متقاضی فناوری
هر چه سطح توانایی گیرنده فناوری بالاتر باشد هزینه انتقال آن کاهش یافته و جذب آن به صورت موفق‌تر و مؤثرتری انجام می‌شود. نکته مهم در انتقال فناوری این است که سطح دانش و توانایی گیرنده فناوری باید متناسب با سطح فناوری موردانتقال باشد و می‌بایست زیرساخت‌های لازم در خصوص انتقال فناوری در سازمان یا شرکت متقاضی فناوری قبل از شروع عملیات انتقال فناوری به‌وجود آید و از توانمندی و پتانسیل علمی موجود در سازمان جهت انتخاب و انتقال فناوری اطمینان لازم را کسب نماید. شایان ذکر است عدم توجه به این امر می‌تواند اثرات نامطلوبی را برای سازمان دربرداشته و نتیجه‌ای جز اتلاف زمان و هزینه در پی نداشته باشد.
ویژگی‌های فناوری مناسب
فناوری به یک سلاح اصلی در رقابت بین شرکت‌ها و حتی جوامع تبدیل شده است که می‌تواند به‌صورت تاکتیک‌های کوتاه‌مدت و استراتژیک مورد استفاده قرار گیرد. در این راستا عملکرد هر شرکت یا بنگاه اقتصادی به درک آن مجموعه از فناوری موردنظر و تسلطش بر آن ارتباط دارد. ارزیابی و انتخاب فناوری مورد انتقال یکی از فعالیت‌های مهم در فرایند انتقال فناوری محسوب می‌شود که می‌بایست این امر با دقت خاصی مورد ارزیابی شرکت‌ها و سازمان‌های مربوطه قرار گیرد. گاهی انتخاب نامناسب فناوری پیامدهای جبران‌ناپذیری را در بردارد. ارزیابی فناوری ابزار یا چارچوب فکری است که به شرکت‌ها و سازمان‌ها امکان می‌دهد تا فناوری را به صورتی عمیق و با ملحوظ نمودن علایق و توانایی‌های آن شرکت/سازمان و همچنین با توجه به جامعه‌ای که در آن شرکت/سازمان به سر می‌برد بررسی کنند. در حقیقت می توان گفت: هدف ارزیابی فناوری مورد ملاحظه قراردادن آن با توجه به تمامی فرصت‌ها، امکانات و تمامی نتایج عملی حاصل از به‌کارگیری آن در محیطی است که شرکت/سازمان در آن فعالیت می‌کند.
روش انتقال فناوری
منظور از روش انتقال فناوری، مجموعه فعالیت‌های از پیش تعریف شده‌ای است که طی آن فناوری موردنیاز از عرضه‌کننده به متقاضی منتقل می‌شود. روش‌های انتقال فناوری، بسته به نوع و شرایط گیرنده و دهنده آن متفاوت و در برخی موارد بسیار متنوع است. در میان کتاب‌ها و مقالات نوشته شده در مورد این موضوع، می‌توان به طبقه‌بندی‌های مختلفی نظیر تقسیم آن به روش‌های مستقیم و غیرمستقیم، درونی و بیرونی، رسمی و غیررسمی، تجاری و غیرتجاری، بسته‌بندی شده و غیر بسته‌بندی شده، تجسم و غیرتجسم یافته اشاره کرد. به‌طور‌کلی می‌توان مهم‌ترین روش‌هایی که به‌وسیله آنها فناوری انتقال می‌یابد را به شرح زیر تعریف کرد:
۱-سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی «FDI»
۲-انتقال از طریق حق امتیاز یا لیسانس
۳-سرمایه‌گذاری مشترک
۴-قراردادهای کلید در دست«TURN KEY»
۵-قراردادهای کمک‌های نقدی
۶-قراردادهای فرعی و دست دوم«SUBCONTRACTING»
۷-قراردادهای بیع متقابل
۸-مهندسی معکوسREVERSE«ENGINEERING»
۹-استخدام پرسنل فنی و علمی
۱۰-برگزاری کنفرانس‌ها و نمایشگاه‌های کتاب‌ها وانتشارات مقالات و نمایشگاه‌های بین‌المللی تجاری-صنعتی
۱۱-واردات ماشین‌آلات و کالاهای سرمایه‌ای.
میزان اهمیت و درجه تأثیرپذیری هر یک از این روش‌ها به عواملی چون ماهیت فناوری مورد نیاز و توانایی/ظرفیت گیرنده فناوری برای یادگیری و جذب دانش فنی آن بستگی دارد. انتخاب روش انتقال همچنین هزینه‌ها و فوائد فناوری انتقال یافته را مشخص می‌کند. به عبارت دیگر، تعیین روش خاص انتقال در نتیجه تمایل عرضه‌کننده فناوری به عرضه آن به شکل به‌خصوص و نیز تمایل و توانایی گیرنده فناوری در اکتساب و جذب آن صورت می‌پذیرد. بنابراین روش انتقال فناوری را می‌توان با استفاده از عوامل مهمی نظیر اهداف انتقال‌دهنده و گیرنده، سطح توانایی‌های مدیریتی و ظرفیت‌های گیرنده فناوری، بازار در دسترسی تأمین‌کنندگان فناوری و سرعت تحولات تکنولوژی مشخص کرد. لازم است که در انتخاب روش انتقال فناوری نهایت دقت به عمل آید تا از به وجود آمدن اثرات نامطلوب جانبی نظیر کسری تراز تجاری و وابستگی بیش‌تر تکنولوژیک جلوگیری شود.
مدل‌های انتقال و ارتقای فناوری
کشورهای مختلف مدل‌های متعددی را برای انتقال و ارتقای فناوری تجربه کرده‌اند. در ادامه این نوشتار سعی بر آن است با گذری کوتاه بر این موضوع مدل‌های مختلف در سایر کشورها مورد اشاره قرار گیرد:
تجربه ژاپن
ژاپن یکی از بزرگترین صادرکنندگان محصولات صنعتی و کشوری است که فاصله زمانی بین در حال توسعه بودن تا توسعه یافتن را با سرعتی بیش از هر کشور دیگر درنوردیده است. این کشور برای توسعه خود از الگوی غازهای در حال پرواز استفاده کرد که در سال ۱۹۳۷ توسط پرفسور آکاماتسو مطرح شد. در این الگو و در مرحله نخست، تقاضای داخلی به طور کامل به وسیله واردات تأمین می‌شود. مرحله دوم زمانی شروع می‌شود که قدرت خرید داخلی به اندازه‌ای می‌رسد که تولید داخلی سودآور بوده و قادر به شروع تولید باشد. به تدریج رشد واردات کند شده و حتی تقلیل می‌یابد و تولید ملی به تدریج جایگزین واردات از کشورهای پیشرفته می‌شود. هنگامی که ظرفیت تولید به اندازه قابل توجهی رسید مرحله سوم آغاز می‌شود. در این مرحله صادرات شروع شده و به تدریج با اشباع شدن بازار داخلی رشد قابل ملاحظه‌ای می‌یابد. هنگامی که کلیه منافع ممکن کسب شد سرمایه‌ها به طرف محصولات پیچیده‌تر رفته و به تدریج کالاهای مصرفی تبدیل به کالاهای سرمایه‌ای می‌شوند.
تجربه کره‌جنوبی
از میان کشورهای تازه صنعتی شده شرق آسیا، کشور کره‌جنوبی همواره به عنوان الگو و نمونه رشد و توسعه سریع اقتصادی و صنعتی و انتقال موفقیت‌آمیز فناوری محسوب می‌شود. این کشور در طی ۳ دهه ۱۹۶۰ تا ۱۹۹۰ میلادی از چنان نرخ رشد بالایی برخوردار بوده که همواره از آن به عنوان معجزه «رود هان» یاد می‌شود. به طورکلی در تحلیل توسعه اقتصادی این کشور به مجموعه‌ای از عوامل موفقیت نظیر روحیه تلاش و انضباط کاری مردم این کشور، کمک‌های وسیع مالی و فنی از طرف برخی کشورها نظیر آمریکا و ژاپن در مراحل اولیه توسعه صنعتی، سیاست‌های اتخاذ شده دولت در گسترش صادرات و توسعه منابع انسانی اشاره شده است. اتخاذ سیاست گسترش صادرات در کشور کره‌جنوبی موجبات تشویق و تسهیل واردات و انتقال فناوری‌های مدرن به این کشور را فراهم کرد. همچنین اتخاذ سیاست‌های توسعه و گسترش منابع انسانی و سرمایه‌گذاری بسیار سنگین جهت آموزش و تربیت نیروی انسانی ماهر نقش بسیار مهمی در تقویت توانایی فنی آن کشور ایفا کرده است. در مجموع می‌توان گفت که دولت این کشور با ایجاد محیطی مناسب و اجرای مؤثر سیاست‌های کلان اقتصادی زمینه لازم برای پیشبرد سیاست‌ها و راهبرد توسعه صنعت فراهم نموده است. همان‌گونه که پیشتر نیز اشاره شد نمی‌توان تنها یک عامل معین را به عنوان موفقیت این کشور در نظر گرفت بلکه مجموعه‌ای از عوامل مرتبط به هم موجبات پیشرفت و رشد سریع این کشور را در مدت نسبتاً کوتاه به وجود آورده‌اند.
بر طبق مدل غازهای در حال پرواز «FLYING GEESE MODEL» کشورهای توسعه‌یافته که به عنوان پیشتازان فناوری پیشرفته مطرح هستند، فناوری‌های خود را به کشورهای تازه صنعتی شده که از نظر سطح فناوری پایین‌ترند انتقال می‌دهند. زمانی که کشورهای تازه صنعتی‌شده، خلأفناوری «TECHNOLOGICAL GAP» خود را نسبت به کشورهای صاحب فناوری کم‌تر می‌سازند، برخی از محصولات صنعتی خود را به کشورهای در حال توسعه صادر می‌کنند تا جایگزین کالاهای مشابه کشورهای توسعه‌یافته گردد.
برطبق این نظریه کشور کره‌جنوبی از مدل ژاپن جهت نیل به توسعه از طریق پذیرش فناوری‌های مناسب پیروی کرد. سیاست‌گذاران کره‌ای جهت دستیابی به توسعه و رشد پایدار و تحول کارآ در ساختار صنعتی این کشور اقدام به تقویت مداوم زیرساخت‌های صنعتی مبتنی بر توسعه توانایی‌های مدیریتی و فناوری داخلی دراین کشور کردند. همچنین کنترل و هدایت دولت بر انتقال فناوری و سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، التزام و پایبندی آن بر اتخاذ سیاست‌های حمایتی نظیر اعطای وام‌های بلندمدت توسط بانک‌های دولتی از جمله عوامل مهم و ضروری جهت نیل به توسعه سریع صنعتی و دستیابی به سطوح بالاتر استانداردهای زندگی در این کشور محسوب می‌شود. سیاست توسعه علوم و فناوری در کره‌جنوبی بیش‌تر بر ارزیابی و انتخاب صحیح فناوری، جذب و تطبیق فناوری‌های وارداتی تأکید کرده است. همچنین دولت این کشور با اتخاذ سیاست‌های برون‌نگر و گسترش صادرات، شرکت‌های بزرگ صنعتی کره‌ای را تشویق کرد که در امر فناوری سرمایه‌گذاری بیش‌تری کنند تا قادر باشند در بازارهای جهانی بهتر به رقابت بپردازند، این امر بیش‌تر از طریق ورود کالاهایی «سرمایه‌ای» که حاوی فناوری‌های پیشرفته (Hi-Tech) بودند انجام شد. شایان ذکر است که هر چند دیگر روش‌های انتقال فناوری مانند روش کلید در دست و مهندسی معکوس نیز در مراحل ابتدایی توسعه صنعتی کره مورد استفاده قرار می‌گرفتند، در این کشور انتقال فناوری از طریق واردات ماشین‌آلات و وسایل و تجهیزات و کالاهای سرمایه‌ای به عنوان مهم‌ترین کانال انتقال تکنولوژی طی سال‌های ۱۹۶۲-۱۹۸۶ مطرح بوده است.
از نظر ارزش انتقال فناوری با این روش حدود ۲۱ برابر دیگر روش‌های صورت پذیرفته است.
مروری کوتاه بر سطح فناوری سازندگان داخلی
امروزه با توجه به پیشرفت فناوری و جایگاه ویژه آن در تمامی کشورهای جهان، رقابت در تولید محصولات جدید با استفاده از روش‌های نوین برای ارایه محصولات با کیفیت بالا و خدمات آسان، جزو سیاست‌ها و استراتژی اکثر سازندگان در سراسر جهان قرار گرفته است. متأسفانه سال‌ها جنگ تحمیلی و تحریم‌های گسترده فاصله‌ای نسبتاً زیادی را بین سطح فناوری برخی از صنایع کشور با فناوری روز دنیا ایجاد کرد. خوشبختانه پس از پایان جنگ تحمیلی تلاش‌های زیادی برای جبران فاصله‌های موجود صورت پذیرفته و می‌پذیرد. در این راستا با توجه به تصمیم دولت برای سیاست‌های حمایتی در زمینه انتقال فناوری و به ویژه در صنایع پیشرفته فعالیت‌های انجام‌شده است. با این وجود هنوز برخی از سازندگان داخلی کشور در تولید بسیاری از محصولات خود از همان روش‌های پیشین پیروی می‌کنند و یا هنوز امکان به‌کارگیری کامل از فناوری‌های روز در تولید بسیاری از تجهیزات وجود ندارد. علاوه بر آن هنوز اقدامات جدی در انتقال فناوری و ظرفیت‌سازی برای تولید بسیاری از تجهیزات که پیش از این در کشور تولید نمی‌شد، صورت گرفته است. در این راستا سعی بر آن است تا با مروری کوتاه در مورد وضعیت سازندگان داخلی در تولید برخی از کالاها و تجهیزات صنعت نفت، گاز و پتروشیمی در مجموعه‌هایی نظیر اجزای ثابت، اجزای دوار، برق، ابزار دقیق و لوله‌کشی صورت پذیرد تا از این طریق بتوان راهکارهایی برای انتقال و ارتقای فناوری با توجه به محدودیت‌های موجود ارایه کرد.
اجزای ثابت
اجزای ثابت (مکانیک) شامل مخازن تحت فشار، برج‌ها، مخازن ذخیره، مبدل‌های حرارتی و تجهیزاتی از این قبیل می‌شوند. خوشبختانه شرکت‌های متعددی در داخل کشور در بخش‌های دولتی و خصوصی در زمینه ساخت اجزای ثابت فعال هستند به‌گونه‌ای که می‌توان گفت که زیرساخت‌های طراحی و ساخت انواع این تجهیزات در کشور وجود دارد. در این میان مهم‌ترین مشکل ساخت مخازن با آلیاژهای خاص و ضخامت بالا (نظیر استنلس استیل با ضخامت بالا ۷۰ میلی‌‌متر) است که علاوه بر عدم وجود ماشین‌آلات خاص، تجربه و مهارت‌های انسانی کافی برای تولید آنها در کشور شکل نگرفته است. بر این اساس کارفرمایان رغبتی برای سفارش این تجهیزات به سازندگان داخلی از خود نشان نمی‌دهند.
اجزای دوار
اجزای دوار شامل انواع و اقسام پمپ‌ها، دمنده‌ها، توربین‌های گازی و بخار و تجهیزاتی مشابه می‌شوند. هرچند که در مواردی نظیر تولید پمپ، دمنده و کمپرسور شرکت‌های محدودی در کشور در حال فعال بوده و امکان تولید برخی از انواع این تجهیزات را دارند، اما امکانات طراحی و تولید داخلی این تجهیزات با نیازهای صنعت نفت، گاز و پتروشیمی فاصله بسیار زیادی دارد. به‌گونه‌ای که فناوری لازم، ماشین‌آلاتی تولیدی، نرم‌افزارهای تخصصی و مهارت‌های انسانی برای تولید در کشور شکل قابل قبولی نگرفته و به ناچار حجم گسترده‌ای از این تجهیزات وارد می‌شوند.
ذکر این نکته نیز ضروریست که زنجیره تولید اجزای دوار طولانی‌تر از زنجیره تولید اجزای ثابت است لذا اقدام در جهت تکمیل زنجیره تولید اجزای دوار مستلزم انتقال و ارتقای فناوری شرکت‌ها و سازمان‌های بسیار دیگر است. در حال حاضر مشکلات بسیاری فراروی تولید و یا حتی نگهداری توربین‌های بخار و گاز موجود کشور قرار داد هر چند که اقدامات محدودی نظیر تشکیل شرکت توگا برای جذب فناوری این تجهیزات و یا انعقاد قرارداد تأمین تعداد زیادی توربین بخار و گاز براساس انتقال دانش فنی نگهداری و ساخت تجهیزات منعقد شد. در صنعت پمپ‌سازی نیز بیش‌تر فعالیت‌های تولید معطوف به پروژه‌های آبرسانی شده است و سازندگان داخلی عمدتاً پمپ‌های شناور (Submersible) و سانتریفیوژ را برای صنعت آبرسانی تولید می‌نمایند و فعالیت‌های بسیار محدودی را در زمینه تولید پمپ‌های صنعت نفت و گاز از خود نشان داده‌اند. این امر سبب شده که عمده سفارشات از سازندگان خارجی تأمین گردد.
برق و ابزار دقیق
در زمینه تولید برخی از کالاها و تجهیزات برقی نظیر کابل‌های فشار قوی، فشار ضعیف و ابزار دقیق، ترانس‌های مختلف، تابلوهای برق و یا حتی برخی از موتورهای الکتریکی حرکت‌های بسیار مثبتی صورت گرفته است. با این وجود ظرفیت‌های موجود قادر به تأمین بهنگام نیازهای پروژه‌های صنعت نفت، گاز و پتروشیمی نیست به‌گونه‌ای که عملاً بخش گسترده‌ای از این کالاها و تجهیزات و به‌ویژه موتورهای الکتریکی از خارج وارد می‌شود. ضمن آن‌که زنجیره تولید بسیاری از این کالاها تکمیل نشده و اجزای بسیاری از تابلوها، ترانس‌ها و… از خارج کشور وارد می‌شود. در مورد کالاها و تجهیزات ابزار دقیق نیز وضعیت مشابه‌ای مشاهده می‌شود با این تفاوت که امکان تولید کالاها و تجهیزات ابزار دقیق بسیار محدودتر و وابستگی به واردات اجزا بسیار گسترده‌تر است.
لوله، شیرآلات و اتصالات
صنعت تولید لوله در ایران اگر نه هم سابقه صنعت نفت، اما هم‌نوسان با بخش نفت و به‌خصوص حوزه انتقال بوده است. کشور ما به دلیل برخورداری از وسعت جغرافیایی از یک سو بعد مسافت از سوی دیگر نیازمند ساختارهای گسترده‌ای در انتقال حامل‌های هیدروکربوری انرژی است.
فعالیت ساخت لوله در ایران از سابقه چند دهه‌ای در عرصه صنایع داخلی برخوردار است، اما فعالیت جدی این صنعت را باید آغاز فعالیت کارخانه لوله‌سازی اهواز در سال ۱۳۴۶ در نظر گرفت.
امروزه در کشور بنا بر اطلاعات منتشر شده توسط سندیکای تولیدکنندگان لوله و پروفیل ایران تعداد ۷۸ سازنده لوله و پروفیل در کشور وجود دارد که بخش عمده‌ای از نیازهای داخلی را برآورده می‌سازند. در این راستا امکان تولید لوله از سایزهای بسیار بزرگ نظیر ۵۶ اینج در داخل کشور وجود دارد. اما ذکر این نکته ضروری است که به‌دلیل عدم تولید بخش عمده‌ای از ورق‌های موردنیاز تولید لوله‌ها در داخل کشور نظیر ورق‌های NACEوSTX70 و یا مواد اولیه لازم برای لوله‌های غیرآهنی نظیر لوله‌های GRP زنجیره تولید لوله کامل نیست و تنها بخش محدودی از ارزش افزوده مربوط به لوله در کشور شکل می‌گیرد. ضمن آن‌که هنوز فرصت قابل توجهی برای بهبود فناوری تولید بسیاری از کارخانه‌های لوله‌سازی کشور وجود دارد.
هر چند طی ۱۰ سال گذشته فعالیت قابل توجهی برای تولید شیرآلات و اتصالات موردنیاز صنعت نفت، گاز و پتروشیمی انجام شده است اما ظرفیت و توان تولیدی شرکت‌ها و سازندگان داخلی در تولید انواع و اندازه‌های مختلف با نیازهای موجود فاصله بسیار زیادی دارد به‌گونه‌ای که عملاً بخش عمده‌ای از شیرآلات و اتصالات از خارج کشور تأمین می‌شود.
مدل پیشنهادی برای انتقال و ارتقای فناوری با استفاده از اجرای پروژه‌های عظیم ملی نظیر پروژه‌های نفت، گاز و پتروشیمی
امروزه با توجه به اجرای پروژه‌های عظیم ملی در کشور به‌ویژه در زمینه نفت، گاز و پتروشیمی و نیز با توجه به سیاست‌های حمایتی دولت از سازندگان داخلی فرصتی بسیار طلایی پیش روی برای اخذ تجربیات ارزنده و به‌ویژه در زمینه انتقال و جذب فناوری فراهم آمده است. بدیهی است این امر میسر نمی‌شود مگر با شناخت دقیق نقاط ضعف و قدرت سازندگان داخلی، برنامه‌ریزی دقیق و جامع در جهت رفع کمبودها و در رأس آن استفاده از مدیریت متخصص و کارآمد. در این میان تأمین و تدارک کالاها و تجهیزات یکی از روش‌های انتقال و ارتقای فناوری است که می‌تواند نقش مهمی را در ایجاد و بالا بردن سطح دانش و فناوری‌های موجود در سازندگان داخلی داشته باشد. در این راستا سعی بر آن است تا با مدل پیشنهادی مطابق آنچه که در ذیل به آن اشاره شده است راهکارهای لازم را در خصوص انتقال و ارتقای فناوری با استفاده از فرصت فراهم آمده برای تأمین و تدارک کالاها و تجهیزات صنعت نفت، گاز و پتروشیمی صورت پذیرد. در این مدل ابتدا می‌بایست با ارزیابی دقیق، میزان توان جذب فناوری را در تمامی سازندگان موردنظر را برآورد نمود و متناسب با آن فناوری مناسب را انتخاب و مراحل انتقال آن‌را به سازندگان موردنظر به انجام رساند.
انتقال فناوری از طریق تشکیل (JOINT Venture) با سازندگان معتبر خارجی با حمایت و نظارت دولت از جمله اقداماتی است که می‌تواند منجر به جذب و ارتقای فناوری گردد. در این روش می‌بایست پکیج کامل انتقال فناوری در قرارداد و تفاهمنامه موجود در بین اعضای مشارکت در نظر گرفته شود و صاحب فناوری موظف گردد در طی مراحل مختلف دانش و فناوری مربوطه را به سازنده ایرانی منتقل نماید و در ضمن می‌بایست برنامه‌ریزی‌های لازم توسط اعضای مشارکت در خصوص تولید و ساخت کالا یا پکیج مربوطه در کارخانه سازنده ایرانی با نظارت و گارانتی صاحب تکنولوژی انجام شود. شایان ذکر است قبل از انجام این امر می‌بایست بررسی‌های لازم را در زمینه پتانسیل نیروی انسانی، ماشین‌آلات، نرم‌افزارهای موجود و سیستم سازنده ایرانی مورد ارزیابی قرارداد و راهکارهای لازم را جهت ارتقای موارد ذکرشده ارایه و با اجرای آن زمینه را برای انتقال فناوری مهیا نمود.
همچنین یکی دیگر از پارامترهای مهم در زمینه انتقال فناوری مسأله، آموزش نیروی انسانی توسط سازنده خارجی است که این امر باید در مراحل مختلفی صورت پذیرد. شایان ذکر است که آموزش می‌بایست شامل مراحلی نظیر دانش پایه و طراحی، نرم‌افزار، ماشین‌آلات و سیستم‌های تعمیر و نگهداری باشد به‌طوری‌که سازنده داخل تبحر لازم را در تمامی مراحل کسب نماید. در این خصوص لازم به ذکر است با توجه برنامه ۱۰ ساله وزارت نفت که میزان سرمایه‌گذاری آن در حدود ۱۰۰ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود ضروریست که موضوع فناوری‌های جدید در این صنعت که مورد تقاضای جهان هستند شناسایی و برنامه‌ریزی‌های لازم در جهت بهینه‌یابی کیفیت و کمیت محصولات داخل به عمل آید. از مبلغ سرمایه‌گذاری فوق ۵۸٫۴درصد آن به موضوع تأمین تجهیزات اختصاص یافته است که شامل بخش‌های مختلف در زمینه‌های تجهیزات مکانیکی، اقلام لوله‌کشی، تجهیزات و کالاهای برقی، تجهیزات و کالاهای ابزار دقیق و سایر موارد می‌باشد. در این خصوص می‌بایست در بخش‌های مختلف موضوع انتقال فناوری مورد توجه قرار گرفته و نهایت سعی و کوشش در جهت ارتقای سازندگان به عمل آید. لازم به ذکر است که نظارت صحیح دولت در این خصوص مسأله بسیار مهمی است که می‌تواند همواره نقش به‌سزایی را در جلوگیری از اتلاف منابع و زمان داشته باشد.
نتیجه‌گیری
با توجه به مطالب ذکر شده فوق گرچه اقداماتی در زمینه توسعه و انتقال فناوری در داخل کشور صورت گرفته است اما کمبودها و نقص‌های موجود در برخی از موارد نظیر تولید ورق‌های موردنیاز صنعت نفت و گاز و مستهلک شده ماشین‌آلات و خطوط تولید بسیاری از کارخانه‌های داخلی سبب شده است تا برای تولید برخی از کالاهای موردنیاز پروژه‌ها همچنان از سازندگان و تولیدکنندگان خارجی استفاده گردد و یا تولیدات داخل نتواند به‌دلیل عدم برخورداری از کیفیت و فناوری مطلوب قابل رقابت با سازنده خارجی باشد. در این راستا به نظر می‌رسد ابتدا می‌بایست مطالعات جامعی را در نظام تأمین و تجهیزات کالاها به انجام رساند و با بررسی فناوری‌های روز و ارزیابی توان سازندگان داخل، برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری‌های لازم را در این خصوص برای انتقال و ارتقای فناوری در داخل کشور به عمل آورد.
این مطلب بدون برچسب می باشد.
دیدگاه بسته شده است.