بیمه، پوششی برای جبران ریسک‌ها در قرارداد-قسمت آخر مصطفی خانزادی گرشاسب خزائلی طبقه‌بندی ریسک ها ریسک‌های ارایه شده به مؤسسات بیمه برای تأمین پوشش بیمه‌ای می‌بایست قابل طبق بندی در دسته‌های مشابه و یکنواخت باشند. مؤسسات بیمه برای آمارگیری و استفاده از سوابق ریسک‌ها و حوادث گذشته می‌بایست خطرهای مشابه را جمعآوری نمایند. آمارگیری از […]
بیمه، پوششی برای جبران ریسک‌ها در قرارداد-قسمت آخر
مصطفی خانزادی
گرشاسب خزائلی
طبقه‌بندی ریسک ها
ریسک‌های ارایه شده به مؤسسات بیمه برای تأمین پوشش بیمه‌ای می‌بایست قابل طبق بندی در دسته‌های مشابه و یکنواخت باشند. مؤسسات بیمه برای آمارگیری و استفاده از سوابق ریسک‌ها و حوادث گذشته می‌بایست خطرهای مشابه را جمعآوری نمایند. آمارگیری از تجربیات گذشته اساس کار مؤسسات بیمه در برآورد احتمال وقوع یک خطر و تعیین حق بیمه پوشش مربوط به آن است. پراکندگی ریسک‌ها به نحوی که طبقه‌بندی آنها برآورد احتمال وقوع آنها نباشند، امکان استفاده از قانون اعداد بزرگ و ایجاد پوشش ریسک را ناممکن می‌سازد.
مکانیسم‌های جبران ریسک در قراردادها (راه‌حل‌های غیربیمه‌ای)
علاوه بر ریسک‌هایی که توسط بیمه‌ها پوشش داده می‌شوند، سهم بالایی از ریسک‌ها در پروژه‌های مهندسی (قراردادها) وجود دارند که قابلیت پوشش توسط بیمه‌ها را ندارند. این امر می‌تواند به دلیل عدم قابلیت بیمه پذیری این دسته ازریسک‌ها یا عدم ارایه پوشش مربوط به آن است. در این شرایط مجریان پروژه می‌بایست با ابزاری دیگر این ریسک‌ها را پوشش دهند یا آن‌که عملاً خود بیمه‌گر خویش می‌باشند.
یکی از عمده‌‌ترین ابزار مقابله با ریسک، تعهدات قراردادی، ضمانت‌‌‌ها و مکانیزم‌های موجود در قراردادها است. شناسایی ریسک‌ها در مرحله انعقاد قرارداد، تهیه ساختاری برای تخصیص ریسک‌ها بین طرفین قراردادی، شناسایی توان فنی و ذخایر شرکت برای نگه داشتن ریسک‌ها بین طرفین قراردادی، شناسایی توان فنی و ذخایر شرکت برای نگه داشتن ریسک‌های خاص و دست آخر لحاظ کردن مکانیزم‌های در قرارداد با هدف پوشش این ریسک‌ها، مدیریت ریسک در مرحله قرارداد را شکل می‌دهد. مجریان پروژه گاه می‌توانند با انتخاب استراتژی نگهداری ریسک، به جای انتقال ریسک با ابزار بیمه‌ای، آثار وقوع ریسک را پذیرفته و با پیش‌بینی تمهیداتی آثار آنها را جبران می‌کنند. این حالت در مواقعی پیش می‌آید که احتمال وقوع بسیار کم باشد یا آن که به علت توزیع غیر گسترده ریسک، حق بیمه آن مبلغ بالایی را طلب کند، شرکت مجری خود می‌پذیرد که ریسک را با توجه به ذخایر خود مدیریت نماید.
مکانیزم‌های قراردادی از ابزارهای اساسی در مدیریت ریسک می‌باشند، این مکانیزم‌‌‌ها به‌طور عام در انواع قراردادها در قالب فرمول‌های پیچیده یا ساده به راحتی میسر است. لیکن شرح آنها نیازمند شناسایی ریسک‌های قراردادها و بیان آثار محتمل بر آنهاست. در این جا یک‌سری از ریسک‌های عمومی که در غالب قراردادهای عمرانی دیده می‌شوند را بررسی کرده و مکانیزم‌های قراردادی مدیریت ریسک در آنها را که می‌تواند در فهم منظور از واژه مکانیزم باشد یاری رساند، بیان شده‌اند. این ریسک‌ها و مکانیزم‌های کنترلی آن در قراردادهای گوناگونی می‌توانند شکل‌های متنوع به خود گرفته و ابزارهای متفاوتی برای کنترل آن لازم گردد. در ادامه فقط مثال‌هایی از چگونگی لحاظ نمودن مکانیزم‌های قراردادی برای کنترل ریسک‌های قراردادی عمرانی بیان گردیده است.
۱- ریسک استنکاف برنده مناقصه از عقد قرارداد
این ریسک از سوی مؤسسات بیمه، تحت پوشش قرار نمی‌گیرد و معمولاً به صورت اخذ تضمین شرکت در مناقصه، از پیشنهاد دهندگان پوشش داده می‌شود. درصورت استنکاف پیشنهاددهنده از عقد قرارداد، این تضمین جلب می‌گردد.
۲- ریسک خطا در اطلاعات پایه و داده‌های داده شده از سوی کارفرما
این ریسک عموماً یکی از پر چالش‌‌ترین ریسک‌ها برای پیمانکاران، به ویژه در قراردادهای طرح و ساخت که پیمانکار طراحی تفصیلی را می‌بایست با اطلاعات دریافتی از مطالعات پایه کارفرما انجام دهد، است. کارفرمایان عموماً بدون پذیرفتن مسؤولیت خود براساس داده‌های در اختیار انجام دهد و یا آن‌که با هزینه خود اطلاعات اولیه را تکمیل و تدقیق نماید. تعیین صریح مسؤولیت کارفرما در این موارد پیمانکار را در برابر ریسک‌های زیادی پوشش می‌دهد. این ریسک به صورت پوشش تکمیلی می‌تواند در بیمه تمام خطر پیمانکاران پوشش داده شود.
۳- ریسک تحویل به موقع و بدون معارض زمین
این ریسک از نوع ریسک‌هایی است که عموماً توسط بیمه‌ها، به عنوان ریسک بدون قابلیت بیمه‌پذیری شناخته می‌شود. نحوه نگارش یک جانبه قوانین و مقررات شرایط عمومی پروژه‌ها باعث شده که این ریسک برای پیمانکار بدون هیچ پوششی باشد. منوط نمودن تعیین زمان شروع پروژه به تحویل زمین از سوی کارفرما یا تعیین مهلت یک ماهه برای تحویل زمین به کارفرما در شرایط عمومی پر شده، پوشش این ریسک‌ها می‌باشد. با آن‌که هیچ ضمانتی برای جبران خسارت‌های پیمانکار در صورت عدم تحویل زمین در مهلت معین شده، در نظر گرفته نشده است.
۴- ریسک خسارت ناشی از عدم انجام تعهدات و ناتوانی کارفرما
عدم انجام تعهدات کارفرما و تأخیر در پرداخت‌ها به علت تخصیص دیرتر از موعد یا عدم تخصیص بودجه پروژه‌ها، یکی از شایع‌‌ترین ریسک‌های قراردادهای عمرانی است. پیمانکار هیچ پوششی قانونی برای این امر ندارد و حتی مقررات یک جانبه موجب شده است که پیمانکار از انجام اقدامات متقابل منع گردد. وجود مکانیسم تعدیل و وجود ضریب تعدیل در تعیین مبلغ قرارداد می‌تواند تا حدودی ریسک‌های ناشی از خسارت وارده به پیمانکار در اثر تأخیر یا عدم انجام تعهدات کارفرما را، می‌تواند پوشش دهد.
۵- خسارات ناشی از اجرای طرح برای محیط زیست
پوشش مسؤولیت ناشی از آلودگی محیط‌زیست در ایران توسط مؤسسات بیمه ارایه نمی‌شود، ولی در مناقصات بین‌المللی به ویژه صنایع دریایی، مشروط به وجود بیمه‌نامه ساخت، بیمه می‌گردد. لحاظ نمودن بندی در قرارداد که هزینه‌های اضافی بابت تأمین مجوزهای یا حتی تغییرات طرح به دلیل ضوابط محیط زیست از سوی کارفرما جبران گردد، می‌تواند تا حدی این ریسک را پوشش دهد.
۶- ریسک خسارت ناشی از تعلیق
خسارت وارد به علت تعلیق کار ناشی از خوابیدن ماشین‌آلات، هزینه‌های نگهداری تأسیسات، خسارت ناشی از عدم تکمیل بخش‌هایی از کار و… می‌باشد. در شرایط عمومی فرمولی برای پرداخت به پیمانکار در صورت تعلیق درخواستی کارفرما دیده شده است ولی پوشش کامل آن از سوی بیمه انجام نمی‌گیرد. در صورتی که تعلیق به دلیل وقوع حوادث طبیعی باشد، بیمه آن را جبران می‌کند. ولی حتی در این قسمت نیز با توجه به شرایط عمومی قراردادهای بیمه‌ای نیز در بیمه‌های تمام خطر موجود در ایران وجود ندارد و پیمانکار می‌بایست خود تمهیدی برای پوشش این ریسک در نظر بگیرد.
۷-ریسک خطرهای ناشی از کار فشرده
خسارت ناشی از اجرای کار فشرده با شرط وجود جدول زمانی و پیش‌بینی اثرات مالی تعجیل در پیمان، قابل مذاکره و پوشش بیمه است. این ریسک به صورت پوشش تکمیلی می‌تواند تهیه گردد. با این وجود شرط سود اضافی در صورت تمام زودتر از موعد، که می‌تواند در شرایط خصوصی پیمان لحاظ گردد، می‌تواند وسیله‌ای برای پوشش این ریسک باشد. البته می‌بایست در ابتدای شروع کار آنچنان که در مقررات آمده در اسناد مناقصه زمان‌بندی کار‌‌ها با کارفرما توافق گردد تا پیمانکار در برابر خواسته‌های غیرمعقول تسریع در کار‌‌ها حمایت گردد.
۸- ریسک عدم‌النفع تأسیسات
ریسک عدم‌النفع، خسارات ناشی از تأخیر در بهرهبرداری از تأسیسات را شامل می‌گردد. در صورت تأخیر در بهرهبرداری، مالک تأسیسات از منافع و سودی که بابت بهرهبرداری از تأسیسات در آن زمان می‌برده است، محروم می‌گردد. این خسارت در قالب بیمه‌های عدم‌النفع مقدم کارفرما قابل پوشش است ولی این بیمه هنوز در ایران جاری نشده است. میزانی از این ریسک را کارفرما در چارچوب جریمه تأخیرات تعیین شده در شرایط خصوصی می‌تواند جبران نماید، ولی این بند بیشتر به عنوان انگیزه‌ای برای پیمانکار در اتمام به موقع کارهاست تا پوشش ریسک عدم‌النفع کارفرما.
۹- ریسک خسارت‌های ناشی از برچیده نشدن کارگاه
خسارت‌های ناشی از برچیده نشدن کارگاه و باقی‌ماندن ضایعات و نخاله‌های در محل اجرای طرح برای کارفرما پروژه می‌تواند ریسک قابل ملاحظه‌ای باشد. هزینه‌های جمعآوری نخاله، تخریب ساختمان‌های موقت و… می‌بایست از سوی پیمانکار انجام شود که در صورت استنکاف یا عدم انجام آن به هر دلیلی کارفرما می‌تواند طبق شرایط عمومی، این هزینه را انجام داده و مبلغ آن را به علاوه درصدی به عنوان بالاسری به حساب پیمانکار منظور نماید.. بیمه نیز این ریسک‌ها در بیمه تمام خطر پیمانکاران یا تمام خطر نصب به عنوان یک پوشش تکمیلی تا سقف حداکثر ۱۰ درصد مبلغ پیمان می‌توانند تحت پوشش قرار دهند.
۱۰- ریسک خرابی کارهای تمام شده تحویل شده
کارهای پایان یافته می‌بایست به کارفرما تحویل گردد. تا زمان تحویل به کارفرما، مسؤولیت نگهداری از کار‌‌ها به عهده پیمانکار است و این مسؤولیت در قالب پوشش تکمیلی بیمه تمام خطر پیمانکاران قابل پوشش دادن است. ولی پس از تحویل تا زمانی که کارفرما نگهداری تأسیسات را بپذیرد این مسؤولیت با پوشش‌های بیمه‌ای موجود در ایران قابل بیمه نیست. تعیین موعدهای زمانی گسسته که امکان تحویل موقتا قسمت به قسمت کار‌‌ها به کارفرما و بهرهبرداری از آن را ممکن می‌سازد، می‌تواند پوششی برای کاهش خطرات این ریسک باشد.
۱۱- ریسک خطرهای ناشی از اجرای پروژه برای تأسیسات مجاور
ریسک خطرات ناشی از برخورد با تأسیسات به ویژه در پروژه‌هایی که در محیط شهری طراحی و اجرا می‌گردند، خسارت قابل ملاحظه‌ای را باعث می‌گردد. عدم شناخت تأسیسات موجود در منطقه اجرای پروژه و نبود یک نقشه قابل ملاحظه‌ای را باعث می‌گردد. این ریسک توسط بیمه‌ها با شرط اضافی در بیمه تمام خطر پیمانکاران و نصب می‌توانند پوشش داده شود. لحاظ کردن بندی که تأخیرات و هزینه‌های ناشی از این مسأله یا پرداخت هزینه کافی برای شناخت تأسیسات می‌تواند پیمانکار را در برابر این ریسک حمایت نماید.
۱۲- ریسک ناشی از ابطال قرارداد
ریسک خسارات ناشی از ابطال قرارداد اصولاً از سوی بیمه‌ها قابل پوشش نیست. به ویژه آن که با ابطال قرارداد و موضوع پیمان خاتمه یافته تلقی می‌گردد و دیگر مورد بیمه وجود نخواهد داشت. لذا قرارداد بیمه نیز پایان می‌یابد و تعهدات بیمه‌گر دیگر ادامه نخواهد داشت.
این مطلب بدون برچسب می باشد.
دیدگاه بسته شده است.