انواع بیمه‌های مهندسی-قسمت اول مصطفی خانزادی گرشاسب مظاهری موفقیت هر پیمانکاری وابسته به این است که هزینه‌های خود را تا حد امکان با دقت لازم محاسبه کرده و تحت کنترل نگاه دارد. ولی عدم امکان پیش‌بینی آثار اقتصادی و فنی و عدم قطعیت‌ها برآورد هزینه‌ها را برای او دچار محدودیت می‌نماید. ریسک‌های پروژه، ناشی از […]
انواع بیمه‌های مهندسی-قسمت اول
مصطفی خانزادی
گرشاسب مظاهری
موفقیت هر پیمانکاری وابسته به این است که هزینه‌های خود را تا حد امکان با دقت لازم محاسبه کرده و تحت کنترل نگاه دارد. ولی عدم امکان پیش‌بینی آثار اقتصادی و فنی و عدم قطعیت‌ها برآورد هزینه‌ها را برای او دچار محدودیت می‌نماید. ریسک‌های پروژه، ناشی از همین عدم قطعیت‌های کار یا قرارداد هستند که پیش‌بینی احتمال وقوع آنها و برآورد میزان آثار اقتصادی و مالی ناشی از تأثیرگذاری آنها بر پروژه با دقت لازم ممکن نمی‌باشد. برای پوشش این مخاطرات و اطمینان پیمانکار در جبران خسارت‌های حاصل از وقوع ریسک‌ها است که پیمانکار یا کارفرما (برای حمایت از پروژه و اهداف آن)اقدام به تهیه پوشش‌های بیمه‌ای می‌نمایند. بیمه با پوشش ریسک‌ها این عدم قطعیت را از بین برده و امکان کنترل پیمانکار یا کارفرما را بر هزینه‌های خود فراهم می‌سازد. پوشش بیمه‌های مهندسی با این هدف به وجود آمده‌اند.
مؤسسه مطالعاتی و آموزش بیمه چارتر لندن تاریخچه بیمه مهندسی را چنین بیان می‌کند: « استفاده از ماشین بخار در نیمه اول سده نوزدهم باعث به وجود آمدن انفجارهایی شد که خسارت‌های سنگینی به جان و مال مردم وارد کرد. بنابراین استفاده‌کنندگان بر آن شدند که چاره‌ای برای حفاظت و جلوگیری از بروز چنین خسارت‌هایی بیندیشند. در سال ۱۸۴۵ تعدادی از مصرف‌کنندگان دیگ‌های بخاربه فکر افتادند که در شهر منچستر گرد هم بیایند تا برای حل این مشکل راهی بیایند. نتیجه بررسی‌ها منجر به تأسیسات سازمانی به نام: «سازمان مصرف‌کنندگان دیگ‌های بخار منچستر» شد. وظیفه این سازمان جلوگیری از انفجار انفجار دیگ‌های بخار و کاهش زیان‌های اقتصادی بود که به‌طور روزافزونی افزایش می‌یافت، توافق شد که هر یک از اعضای مبلغی بابت حق عضویت و حق کارشناسی بپردازند. همچنین مقرر شد با استخدام کارشناسان ورزیده و متخصص به طور مرتب از دیگ‌های بخار مورد مصرف آنان بازدید و با محاسبات دقیق، خطر انفجار را برآورد و نظر مشورتی به اعضای ارایه نمایند. سازمان مسؤولیت داشت که از جنبه‌های اقتصادی نیز به اعضا کمک کند و راهنمایی‌های لازم را درمورد انتخاب دیگ‌های بخار مناسب به آنان ارایه نماید. این اصول هنوز در رشته بیمه مهندسی کاربرد دارد. انواع بیمه‌های مهندسی در طول اجرای پروژه‌های عمرانی در اقسام زیر فهرست می‌شوند.
– بیمه تمام خطر پیمانکاران
– بیمه تمام خطر نصب
– بیمه ماشین‌آلات و تجهیزات
– بیمه عدم‌النفع
– بیمه فراگیر پروژه
– و….
بیمه تمام خطر پیمانکاران
این نوع بیمه‌نامه هر گونه خسارت اتفاقی و غیرقابل ناشی از اجرای کار را پوشش می‌دهد، مگر این‌که خسارت به عللی باشد که بیمه‌گر صریحاً استثنا کرده باشد. معمولاً بیمه مسؤولیت شخص ثالث نیز همراه با این بیمه مسؤولیت شخص ثالث نیز همراه با این بیمه‌نامه تهیه می‌گردد. لذا در این بیمه تعهد بیمه‌گر جبران زیان یا خسارت وارده به عملیات قرارداد، تجهیزات و واحدهای تولیدی ساختمانی و ماشین‌آلات همچنین خسارت‌های مالی، جرح و صدمات بدنی وارده به اشخاص ثالث است که از اجرای طرح ساختمانی ناشی می‌شود. مهم‌ترین ریسک‌هایی که بیمه تمام خطر پیمانکاران خسارت آن را پرداخت می‌کند.
ریسک حوادث شامل:
– حوادث قهری
– آتش‌سوزی و انفجار
– سرقت
– رعایت نکردن استاندارد‌ها و کیفیت پایین ساخت
– عدم مهارت، سهل‌انگاری و اشتباهات انسانی
– خرابکار مغرضانه (شامل خرابکاری توسط کارکنان نمی‌باشد)
پوشش ارایه شده توسط بیمه تمام خطر پیمانکاران در بازار بیمه بین‌المللی تنها چند مورد استثنای استاندارد دارد که بیمه خسارات ناشی از آنها شامل نمی‌گردد. این موارد استثنای پوشش ریسک‌هایی از کار است که یا به راحتی قابل برآورد نیستند و یا امکان وقوع بالایی دارند. این استثنا‌ها در چند بخش زیر دسته‌بندی می‌شوند:
۱- ریسک‌های کشوری که در کنترل دولت هستند.
– ضرر و زیان به واسطه جنگ یا اغتشاشات داخلی
– ضرر و زیان به واسطه واکنش‌های هسته‌ای، پرتوهای هسته‌ای یا آلودگی‌های رادیواکتیو
۲- ریسک کارهای عمدی
– ضرر و زیان به واسطه کار یا بی‌توجهی عمدی بیمه‌گذار یا نمایندگان رسمی وی
۳- تعهدات قراردادی
– خسارت‌های تبعی تعهدات قراردادی شامل جریمه‌های قراردادی، خسارت‌های ناشی از تأخیر، عدم انجام کار، ابطال قرارداد
۴- خسارات ناشی از خطا در طراحی
۵- خسارات عدم نفع
۶- هزینه تعمیرات یا جایگزینی
– هزینه جایگزینی و تعمیر ناشی از مصالح معیوب، روش ساخت بد و…
درمورد این بند یادآوری می‌شود که بیمه خسارات مستقیم ناشی از این عوامل را پوشش می‌دهد ولی هزینه جایگزینی یا تعمیر نمی‌دهد.
۷- ساخت و شکست ماشین‌آلات
– کهنگی و فرسودگی تأسیسات و تجهیزات
– ضرر و زیان ناشی از خرابی یا شکست مکانیکی یا الکتریکی ماشین‌آلات و تجهیزات ساختمانی
علاوه بر موارد فوق، استثنائات بیمه تمام خطر پیمانکار شامل همه خطرات و مواردی که بیمه‌گر طی بیمه‌نامه رشته‌های دیگر پوشش می‌دهد نیز می‌شود. از جمله بیمه حمل و نقل که پیمانکار در صورت تمایل و وجود تعهد حمل کالا و تجهیزات در قرارداد خود می‌بایست جداگانه برای تکمیل این بیمه تهیه نماید.
محدوده پوشش بیمه تمام خطر پیمانکاران می‌تواند با پوشش‌های تکمیلی گسترش یابد. افزایش یا کاهش پوشش بیمه می‌بایست از طریق الحاقیه‌های استناندارد مشخص گردد، بدیهی است که در صورت تمایل به لحاظ این موارد در بیمه‌نامه می‌بایست بیمه‌گر برای این موارد جداگانه شارژ شود. پوشش‌های تکمیلی این نوع بیمه می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
– هزینه جمعآوری ضایعات ناشی از خسارات
– خسارات وارده به اموال مجاور طرح
– ماشین‌آلات و تجهیزات پیمانکار
– مسؤولیت‌های پیمانکار در برابر شخص ثالث
– گسترش زمان پوشش بیمه تا دوره نگهداری
مدت بیمه با آغاز عملیات تجهیز و یا پس از پیاده‌سازی تجهیزات و مصالح مندرج در جدول مشخصات بیمه‌نامه در محل اجرای طرح (کارگاه) شروع می‌شود و تا زمان تحویل یا بهره‌برداری از بنای تکمیل شده یا هر بخش تکمیل شده از آن اعتبار خواهد داشت. درمورد ماشین‌آلات ساختمانی و تجهیزات ساختمانی، مسؤولیت بیمه‌گر از زمان انتقال آنها به کارگاه آغاز و با برچیدن کارگاه و خروج آنها از محل اجرای طرح، خاتمه می‌یابد. افزون بر این، امکان تعمیم مدت بیمه به منظور تحت پوشش بیمه قراردادن دوره نگهدار با پوشش‌های تکمیلی زیر امکان‌پذیر است:
– پوشش نگهداری ساده
طی این پوشش، مسؤولیت بیمه‌گر در طی دوره نگهداری به خسارت و ضرر ایجاد شده توسط بیمه‌گذار در دوره بهره‌برداری، با هدف انجام تعهدات پیش‌بینی شده در دوره نگهداری، محدود می‌شود.
– پوشش نگهداری گسترده
فراتر از پوشش نگهداری ساده، پوشش دوره نگهداری گسترده در بیمه تمام خطر پیمانکاران، همچنین ضرر و زیان اتفاق افتاده در دوره نگهداری ولی ناشی از دوره اجرا در کارگاه را نیز شامل می‌شود.
مبلغ بیمه و تعیین نرخ حق بیمه
سرمایه بیمه شده، مبلغ مندرج در بیمه‌نامه است که تحت پوشش بیمه قرار گرفته و مبنای محاسبه حق بیمه در مقابل خسارت پرداختی به بیمه‌گذار می‌باشد. سرمایه بیمه شده در قراردادهای عمرانی برابر با مبلغ قرارداد است. در صورتی که کارفرما مقداری از تجهیزات و مصالح را خود تأمین کرده باشد، یا بخشی از کار را به عهده گرفته باشد (به صورت امانی انجام داده یا با پیمانکار فرعی، خارج از قرارداد مزبور، اجرا کرده باشد)، می‌بایست مبلغ متناسب با آن تجهیزات یا کارفرما نیز، در سرمایه بیمه شده لحاظ گردد.
تغییرات مبلغ پیمان در طول اجرای قرارداد بر روی سرمایه بیمه شده تأثیر گذاشته و ملاحظات حقوقی را در آن باعث می‌گردد. این تغییرات به دلیل افزایش یا کاهش حجم کارها یا تغییر دستور کار پروژه می‌باشد. تغییرات نوع یا حجم خطرات پیمانکار می‌گردد که می‌بایست در بیمه‌نامه منعکس گردد. تغییر در سرمایه بیمه شده، متناسب با تغییرات پیمان، موجب می‌شود که بیمه تمامی ریسک‌های کار را پوشش دهد. لذا بیمه‌گذار می‌بایست هرگونه افزایش در مبلغ قرارداد (سرمایه بیمه‌شده) را بیمه‌گر اعلام نماید تا با صدور الحاقیه‌ای مورد تأیید قرار گیرد. چرا که در غیراین صورت، بیمه‌نامه مشمول ماده ۱۰ قانون بیمه و کم بیمه‌شدگی قرار می‌گیرد و خسارت پرداختی در صورت وقوع خطر منتسب با ارزش واقعی سرمایه بیمه با مبلغ بیمه‌نامه کاهش می‌یابد. طبق نص صریح شرایط عمومی پیمان جبران این کم‌بیمه‌شدگی در این حالت بر عهده کارفرما یا پیمانکار یا هرکدام در حیطه مسؤولیت خود می‌باشد.
در قراردادهای قیمت مقطوع، به دلیل عدم امکان تعدیل پذیری قرارداد، ملبغ قرارداد، ثابت می‌باشد. لذا در حین اجرا، در صورت وقوع خسارت، هزینه تعمیرات مورد بیمه شده بیش از ارزش شی و خسارت دیده در هنگام عقد بیمه‌نامه خواهد بود. در این شرایط برای آن که بیمه‌گر دچار ضرر و زیان نگردد و خسارتی بیش از سرمایه بیمه شده مندرج در قرارداد نپردازد، با اعمال نرخ‌های مناسب حق بیمه و فرانشیزهای مناسب می‌توان مشکل را برطرف کرد.
در بیمه‌های تمام خطر پیمانکاران، علاوه بر مبلغ کارها که در مبلغ بیمه شده لحاظ می‌گردد؛ معمولاً درمورد ماشین‌آلات، مسؤولیت مدنی در باربر شخص ثالث و نیز ساختمان‌های موقت و جمعآوری ضایعات، مبالغ بیمه‌شده به‌طور جداگانه تعیین می‌شود. مبالغ بیمه شده برای ماشین‌آلات و تجهیزات عملیات برابر با ارزش جایگزینی در زمان انعقاد قرارداد به انضمام هزینه حمل، نصب و حقوق گمرکی می‌باشد. مبلغ بیمه پوشش بیمه‌ای مسؤولیت مدنی اشخاص ثالث نیز با گذاشتن سقف غرامت هر حاثه یا مجموعه حوادثی است که دارای منشأ واحد هستند به‌طور جداگانه تعیین می‌شود.
در تعیین مبلغ بیمه می‌بایست تشدید خطر به‌طور دقیق و خاص مورد توجه قرار گیرد. تشدید خطر به شرایطی اطلاق می‌شود که در آن دو یا چند حادثه بیمه شده، با هم به وقوع می‌پیوندند و خسارت تحمیل شده بر بیمه‌گذار مجموع چندین خسارت جداگانه است. در حالتی که غرامت توافق شده یا بیمه‌گر، مربوط به یک حادثه باشد یا متناسب با حداکثر خسارت در اثر وقوع هرکدام از خطرات باشد، در اثر تشدید خطر پرداخت به بیمه‌گذار فقط برای یکی از حوادث یا تنها حادثه‌ای که بیش‌ترین خسارت را وارد می‌کند، محاسبه می‌گردد.
حوادث قهری از جمله خطرهایی است که احتمال تشدید خطر آنها بالا می‌باشد، حوادث قهری شامل سیل، طوفان، زلزله و… است. در مواردی که احتمال تشدید خطر می‌باشد، حداکثر غرامت باید به‌طور جداگانه برای هر خطر تعیین شود.
تعیین نرخ حق بیمه نیازمند ارزیابی ریسک‌های قرارداد و میزان مخاطراتی است که تحت پوشش بیمه قرار می‌گیرد. در هنگام تنظیم بیمه‌نامه، بیمه‌گر پرسشنامه ارزیابی خطر را در اختیار بیمه‌گذار قرار می‌دهد. این پرسشنامه فرمی برای ارزیابی خطرهاست و براساس نتایج ارزیابی ریسک‌ها است که بیمه‌گر تصمیم به بیمه کردن یک‌سری از خطر‌ها کرده و حق بیمه را تعیین می‌نماید. گروهی از خطر‌ها عموماً بیمه‌پذیر اصولاً بیمه توان پوشش تمامی خطرات را داراست لیکن به تناسب برآورد میزان ریسک خطرات، حق بیمه تعیین شده متفاوت می‌گردد. به نحوی که در برخی موارد قبول ریسک در نزد کارفرما یا پیمانکار به صرفه‌تر از انتقال آن به یک بیمه‌گر، خواهد بود.
نخستین مرحله تهیه و صدور بیمه‌نامه، جمعآوری اطلاعاتی از شرایط و موضوع قرارداد است که به بیمه‌گر در برآورد میزان ریسک بیمه شده کمک نماید. مهم‌ترین ابزار بیمه‌گر تکمیل پرسشنامه ارزیابی خطرات است. ولی به دلیل پیچیدگی‌های موجود در قراردادهای عمرانی که موجب می‌گردد هیچ پروژه یا قراردادی مشابه نداشته باشد، بیمه‌گر عموماً کارشناسان خبره‌ای را در اختیار دارد که از نزدیک پروژه را بررسی کرده و شرایط قرارداد را مطالعه می‌نماید و سپس براساس اطلاعات ارایه شده بیمه‌گذار در پرسشنامه ارزیابی خطرات، جمع‌بندی نهایی را انجام می‌دهند.
عموماً کارشناس بیمه برای تعیین خطرات و ارزیابی ریسک‌های موجود در یک قرارداد فاکتورهای تعهدات قرارداد، سابقه پیمانکار، نوع پروژه، مدت قرارداد، محیط پروژه و.. را بررسی می‌نماید. در تمامی این موارد کارشناسان بیمه می‌توانند نقش مشاوره‌ای برای بیمه‌گذار ایفا نمایند.
تعهدات بیمه‌گذار در قرارداد نقش ویژه‌ای در ارزیابی مخاطرات دارد، شرایط قرارداد می‌بایست برای معین شدن حدود مسؤولیت طرفین، وجود توافق‌های خاصی علاوه بر شرایط عمومی تیپ قرارداد‌ها و.. به دقت بررسی شود. سوابق پیمانکار نیز، برای مشخص شدن توانایی پیمانکار در کنترل مخاطرات پروژه‌های مشابه می‌بایست ارزیابی شود. تجربه و زمینه کار گذشته پیمانکار با هدف تشخیص صلاحیت فنی او در اجرای این پروژه خاص، سابقه خسارتی که در پروژه‌های گذشته پیمانکار گزارش شده است و.. فاکتورهای مؤثر در کاهش و یا افزایش برآورد ریسک قرارداد می‌باشد.
تشخیص نوع پروژه، متضمن شناسایی ریسک‌هایی است که ناشی از روش اجرا، کنترل و… پروژه می‌باشد. اصولاً برآورد ریسک‌ها در پروژه‌های تونلی که وابسته به شرایطی ناشناخته و مخاطرات زمین‌شناسی در زیر زمین است متفاوت از پروژه‌هایی است که تمامی فاکتورهای اجرای آن شناخته شده و قایل کنترل می‌باشد. نوع تکنولوژی به‌کار گرفته شده، میزان تکثیرپذیری کارها، وجود تجربیات مشابه در آن زمینه و… فاکتورهایی است که در زیر مجموعه نوع پروژه می‌بایست مورد توجه قرار گیرد. همچنین مدت قرارداد، تاریخ دقیق تحویل طرح و مدت دوره نگهداری (درصورتی که مسؤولیت پیمانکار در دوره نگهداری نیز ادامه داشته باشد) نیز باید معین شود. برای آن‌که در هر زمان ارزش سرمایه درگیر یا ریسک مشخص باشد، از سوی پیمانکار می‌بایست زمان‌بندی پروژه ارایه گردد، و در طول اجرای قرارداد پیشرفت پروژه براساس زمان بندی ارایه شده، از سوی بیمه‌گر کنترل می‌گردد.
یکی از عواملی که می‌بایست در ارزیابی ریسک بررسی گردد، برنامه‌های کنترلی و ایمنی طراحی شده در پروژه است. میزان خطرات و ریسک‌های بیمه شده، ضریبی از احتمال وقوع خطر و میزان اثر آن در ایراد خسارت به پروژه است، لذا وجود سیستم‌های پیشگیرانه که بتواند احتمال وقوع خطر را به هر نوع کاهش دهد، میزان ریسک را کاهش داده و مخاطرات شرکت بیمه را می‌کاهد. در نتیجه کاهش مخاطرات، حق بیمه تعیین شده کاهش داده و مخاطرات شرکت بیمه را می‌کاهد. در نتیجه کاهش مخاطرات، حق بیمه تعیین شده کاهش می‌یابد. در زمان تنظیم یک بیمه‌نامه اطلاعات برنامه‌های حفاظتی و کنترلی پیمانکار در زمینه موضوع بیمه می‌بایست به بیمه‌گر اطلاع داده شود. این اطلاعات می‌تواند شامل سیستم‌های ایمنی و حفاظتی فردی، تأسیسات کنترلی و جلوگیری از بروز خطر، برنامه‌های طراحی و اجرا شده برای کاهش دامنه خطرات و… باشد. که مجری طرح برای ایمنی کار خویش تعبیه کرده است. اهمیت سیستم‌های کنترل و ایمنی تا حدی است که در مواردی تعبیه یک سیستم حفاظتی خاص در کار، ممکن است یک سری از خطرات را حذف کرده یا آن‌که پوشش خاص بیمه‌ای را برای پیمانکار مهیا سازد که در شرایط متعارف امکان‌پذیر نبوده است.
شناسایی محیط برای اجرای کار فاکتور دیگری است که در شناسایی و برآورد ریسک‌ها مؤثر می‌باشد. وقوع گروهی از ریسک‌ها و میزان خساراتی که ایجاد می‌نمایند. وابسته به شرایط محیط کار است. عموماً ریسک حوادث قهری از این جمله‌اند که با ارزیابی محل اجرا مشخص می‌گردد. ریسک حوادث قهری از عمده‌‌ترین ریسک‌های پروژه است که کنترل آنها در توان کارفرما یا پیمانکار نمی‌باشد. با توجه به این که مسؤولیت حفاظت کارها و ماشین‌آلات در برابر این مخاطرات، برعهده پیمانکار است، برای تعیین میزان احتمال خسارت و در نتیجه مبلغ غرامت، می‌بایست ریسک وقوع این مخاطرات در هنگام انعقاد بیمه‌نامه مشخص گردد. بررسی اطلاعات درباره محل اجرای طرح، شرایط زمین‌شناسی، هیدرولوژی، لرزه‌خیزی و ژئوتکنیکی منطقه از ملزومات مورد نیاز شرکت‌های بیمه‌ای برای تعیین ریسک‌های پروژه و تعیین حق بیمه مربوط به آن است.
نرخ حق بیمه، براساس ارزیابی ریسک انجام شده، تعیین می‌شود. حق بیمه قرارداد براساس کل سرمایه بیمه شده، مبلغ قرارداد به اضافه ارزش کارها و تأسیسات موقت تجهیز، تنظیم می‌گردد.
حق بیمه علاوه میزان سرمایه شده و ارزیابی ریسک‌های آن، به مدت قرارداد، تمدید تعهد بیمه‌گذار در دوره نگهداری و همچنین محدوده و نوع تعهدات بیمه‌گر درمورد خسارات و سهم فرانشیز بیمه‌گذار وابسته است. عموماً حق بیمه خطرهای بالا با توجه به نوسانات ورمی در طول مدت قرارداد و تغییرات میزان ریسک، از ابتدا ثابت نبوده و در طول قرارداد تعیین می‌شود. در نهایت نرخ حق بیمه با توجه به میزان فرانشیز بیمه‌گذار از خسارت نهایی می‌گردد.
برای بیمه مسؤولیت مدنی پیمانکار نرخ جداگانه‌ای اعمال شود. .نرخ بیمه مسؤولیت در مقابل شخص ثالث، نرخ ثابتی است که اداره بیمه‌های مسؤولیت تعیین و اعلام می‌کند.
بیمه تمام خطر نصب
بیمه تمام خطر نصب، در پی بیمه شکست ماشین‌آلات به دلیل نیاز به داشتن پوشش بیمه‌ای برای مدت زمان قبل از شروع بهره‌برداری از پروژه به وجود آمده است.هنوز هم در برخی کشور‌ها شرکت‌هایی وجود دارند که پوشش بیمه نصب را براساس بیمه‌نامه‌های شکست ماشین‌آلات صادر می‌کنند. بیمه‌نامه خطر برای پرخطر‌ترین مرحله عملیات نصب یعنی دروه آزمایش و آزمایش کار که پتانسیل خسارت به حداکثر می‌رسد، پوشش بیمه‌ای ارایه می‌کند.
بیمه‌نامه تمام خطر نصب، آزمایش و راه‌اندازی کامل کارهای صنعتی و همچنین مسؤولیت مدنی ناشی از خسارت‌های مالی و جانبی وارده به اشخاص ثالث هنگام اجرای عملیات را دربرمی‌گیرد. شرایط این بیمه‌نامه با تغییرات جزیی همانند بیمه تمام خطر پیمانکار است. با این وصف که مورد بیمه عبارت است احداث پروژه‌های صنعتی که حجم بالا کار، نصب تجهیزات می‌باشد و کارهای عمرانی و ساخت درصد کم را دارا می‌باشند.
منبع: کتاب بیمه در قراردادهای عمرانی
این مطلب بدون برچسب می باشد.
دیدگاه بسته شده است.