يحيي زارع ‌مهرجردي

سؤالات پژوهشي تحقيق

 عوامل (معيارهاي) مؤثردر ارزيابي و انتخاب پيمانكار پروژه‌ها كدامند؟

 وزن هر يك از عوامل (معيارهاي) مؤثردر ارزيابي و انتخاب پيمانكار در پروژه‌هاي پتروشيمي، چگونه است؟

روش پژوهش

اين تحقيق از نوع تحقيق‌هاي كاربردي بوده كه براي بررسي پيشينه موضوع از مطالعات كتابخانه‌اي و ميداني با تكنيك‌هاي مصاحبه و پرسشنامه براي جمع‌آوري داده‌هاي مورد نيازاستفاده شده است. با توجه به اين‌كه در اين پژوهش عوامل مؤثربر رتبه‌بندي پيمانكاران مورد شناسايي قرار گرفته، عمدتاً حالت اكتشافي و تحليلي دارد، بدين معنا كه ابتدا عوامل مورد نظر، شناسايي شده و سپس، وزن و اولويت آن‌ها با استفاده از مدل‌هاي MADM تعيين و مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته است.

ابزار گردآوري داده‌ها و روايي و پايايي آن

اصولاً تبديل پاسخ‌ها به داده‌ها بخش مهمي از فرايند پژوهش علمي است. پژوهشگر براي تبديل پاسخ‌ها به داده‌ها، يك وسيله اندازه‌‌گيري به‌كار مي‌برد. (‌نادري، عزت‌ا… و سيف نراقي، مريم، ۱۳۷۲‌). در اين زمينه، يك امر مسلم وجود دارد و آن اين است كه شما نمي‌توانيد بدون داشتن داده‌ها ي خوب نتايج خوبي به‌دست‌آوريد (دلاور، علي، ۱۳۷۲).

شرط به‌دست‌آوردن داده‌هاي خوب به گونه كلي آن است كه شيوه اندازه‌گيري داراي اعتبار و روايي كافي باشد (سرمد، زهرا، حجازي، الهه و بازرگان، عباس، ۱۳۷۴٫)

جامعه آماري مورد بررسي در اين پژوهش شامل كاركنان خبره و مديران با توجه به نوع تخصص، تحصيلات و بخش مربوطه در شركت پتروشيمي و نيز تعدادي از افراد تصميم‌گيرنده شركت ملي صنايع پتروشيمي است كه به تعداد ۸ نفر با توجه به تخصص و صلاحيت مربوطه با ميانگين خدمتي ۱۶ سال در شركت پتروشيمي شناسايي و مشخص شد. در اين پژوهش، از طريق مراجعه مستقيم به جامعه آماري متخصصان و صاحبان فن در بخش‌هاي مختلف و مؤثر به جمع‌آوري اطلاعات از طريق مستندات مصاحبه و پرسشنامه پرداخته شده است.

ضمن اين‌كه طرح پرسشنامه به تأييد صاحب‌نظران و متخصصين موضوع رسيده است، با ارسال تعاريف و معناي اصطلاحات و واژه‌ها، به‌منظور برداشت مفهومي يكسان براي تمامي پاسخ دهندگان مي‌توان گفت كه اين ابزار از روايي محتوا برخوردار است (نادري، عزت‌ا…، و سيف نراقي، مريم، ۱۳۷۲‌). به‌علاوه، در مصاحبه با كارشناسان و خبرگان، تلاش شده است تا مصاحبه بر مبناي يك ساخت طراحي شده استوار باشد كه به‌دست‌آوردن اطلاعات مهم را تضمين نمايد. ضريب آلفاي كرنباخ محاسبه شده در سطح آلفاي ۱درصد برابر با ۸۵ درصد است كه اعتبار پرسشنامه را تأييد مي‌نمايد.

 

 

متدلوژي تحقيق

با بررسي‌هاي به عمل آمده در اين تحقيق معلوم شد كه علاوه بر فاكتورهاي كمي، فاكتورهاي كيفي بسيار مهمي در رتبه‌بندي پيمانكاران دخيل هستند كه بدون اعمال آن‌ها مطلقاً دستيابي به بهترين پيمانكار امكان‌پذير نخواهد بود. از اين رو، ترجيحاً، بايد از مدل‌هاي تصميم‌گيري چند معياره و چندشاخصه استفاده كرد. مدل‌هاي تصميم‌گيري چند شاخصه، مدل‌هايي هستند كه در دو دهه اخير، مورد توجه محققين قرار گرفته است. اين تكنيك‌‌ها و مدل‌‌ها كاربرد بسيار گسترده‌اي در تصميم‌گيري‌هاي پيچيده، به‌خصوص هنگامي كه معيارهاي متعدد و گاه متضاد وجود دارند، پيدا كرده‌اند. (اصغرپور، ۱۳۸۳)

به‌طور كلي، مراحل محاسباتي تحقيق حاضر به دو قسمت تقسيم مي‌شود. ابتدا شناسايي و انتخاب مهم‌‌ترين معيارهاي مؤثربر رتبه‌بندي پيمانكاران و بعد تعيين وزن معيارهاي كيفي مؤثر برگزيده و در نهايت حل آن. در وهله اول با طرح پرسشنامه‌اي، ميزان تأثير معيارهاي شناسايي شده در رتبه‌بندي پيمانكاران را مورد بررسي قرارداده و سپس با آزمون آمار ناپارامتري به مؤثر‌ترين معيار‌ها را مشخص كرده‌ايم. پس از شناسايي مؤثر‌ترين معيارها، با طرح پرسشنامه دوم به تهيه اطلاعات در مورد معيارهاي كيفي برگزيده شده از تحقيق ميدان اول پرداخته‌ايم. در اين مسأله كه مناقصه يكي از شركت پتروشيمي درنظر گرفته شده است، گزينه‌ها پيمانكاراني هستند كه به‌صورت بالقوه، داراي توانايي جهت انجام پروژه پيمانكاري بوده، اسناد مناقصه را دريافت و پس از تكميل به همراه ساير مدارك در مناقصه شركت مي‌كند.

تعيين معيارهاي مؤثر بر رتبه‌بندي و انتخاب پيمانكاران در پروژه‌ها نظريات تصميم گيرندگان در رابطه با ميزان اهميت هر يك از اين عوامل مؤثر بر رتبه‌بندي پيمانكاران توسط پرسش‌نامه‌اي با طيف ۵گزينه‌اي ليكرت جمع‌آوري شده است. اين پرسشنامه مبتني بر ۱۶ سؤال است. پس از توزيع و جمع‌آوري پرسشنامه‌ها و اخذ نظرات از جامعه آماري، به وسيله آزمون بردا، ۹ معياري را كه مهم‌تر از بقيه تشخيص داده شده بودند انتخاب و پرسشنامه دوم را براي خبرگان ارسال كرديم.

 

معيارهاي شناسايي شده

براساس نتايج حاصل از مرور ادبيات موضوع و بررسي‌ها و مصاحبه‌هاي انجام شده با كارشناسان امر، برخي از معيارهاي شناسايي شده در جهت رتبه‌بندي و نهايتاً، انتخاب يك پيمانكارجهت اجراي پروژه به شرح ذيل هستند‌:

سابقه اجرايي در رشته و زمينه كار، داشتن تجهيزات و ماشين‌آلات آماده به‌كار و يا در دسترس، مديريت كارآمد و سيستم مديريتي مناسب، كفايت كادرفني عناصر كليدي از نظر دانش و تجربه، قدرت مالي و پشنيباني، بومي بودن پيمانكار و داشتن تجربه در محل اجراي پروژه، حسن سابقه در كارهاي قبلي، خلاقيت و نوآوري‌ها در كارهاي مشابه، نظام كيفي انجام كار. (آيين نامة طبقه‌بندي و تشخيص صلاحيت پيمانكاران، سازمان مديريت و برنامه‌ريزي ۱۳۸۴، نظام‌نامه ارزشيابي پيمانكاران در شركت خوارزمي بندر امام، ۱۳۸۲).

 

 

 

 

جدول ۱ – برخي معيارهاي انتخاب پيمانكار و نحوه اندازه‌گيري و سنجش آن‌ها

 

 

البته، به منظور سهولت در انتخاب و گزينش پيمانكاران شركت كننده در مناقصات و منظور كردن عوامل مؤثر و مهمي چون كارايي و توان اجرايي ايشان، ضرورت دارد كه قبل از برگزاري تشريفات مناقصه و انتخاب پيمانكار برنده، علاوه بر فاكتور قيمت پيشنهادي و عوامل فوق‌الذكر، به نكات ديگري چون‌: سابقه كار، انجام كارهاي مشابه، سابقه در شركت پتروشيمي (يا سازمان مربوط)، رتبه‌بندي شركت، تحصيلات و سوابق مديريت و سرپرست كارگاه، ارايه برنامه زمان‌بندي، مدت زمان پيشنهادي جهت ختم پروژه، چگونگي برآورد و تفكيك ريز قيمت، آشنايي با فهرست‌بها و ضرايب منطقه‌اي، تعداد ماشين‌آلات تحت مالكيت، توان مالي، تعداد نيروي انساني متخصص، رضايت كارفرمايان قبلي، حسن شهرت، آشنايي به موقعيت منطقه از نظر وجود امكانات اجرايي، بومي بودن و … توجه خاص داشته و با تخصيص امتيازات به هر بخش، امتياز نهايي شركت‌كنندگان محاسبه و مورد مقايسه و تجزيه و تحليل قرار گيرد.

بديهي است در چنين شرايطي قادر خواهيم بود سلامت كار را تضمين و پروژه را در زمان برنامه‌ريزي شده به انجام رسانيم. البته، معيارهاي ديگري نيز همچون طبقه‌بندي مدارك كارگاهي و مستندسازي، پرداخت به موقع دستمزد عوامل كارگاهي و پيمانكاران جزء، رعايت ملاحظات زيست‌محيطي، رعايت دستورالعمل‌هاي ايمني و حفاظتي كارگاه، سال تأسيس شركت و قدمت آن، نحوه تكميل و ارسال مدارك نيز شناسايي شد، اما در مصاحبه با كارشناسان ۱۶ معيار كه به نظر مهم‌تر از بقيه بودند، انتخاب و پرسشنامه شماره ۱ با ۱۶ سؤال براي خبرگان ارسال شد.