نمی‌توان آمار ساخت ولی‌ می‌توان دروغ گفت!

یک اقتصاددان

نمی‌توان آمار ساخت ولی‌ می‌توان دروغ گفت!

یک اقتصاددان می‌گوید آمارسازی به راحتی امکان‌پذیر نیست. به عنوان مثال نمی‌توان آمار مربوط به رشد اقتصادی را که از ترکیب هزار‌ها عدد به دست می‌آید ساخت، اما می‌توان آن را دروغ اعلام کرد.

به گزارش ایسنا، تقی‌ترابی درباره وضعیت نظام آماری در ایران گفت: درباره نظام آماری باید بگویم که یکی از تاریکی‌های اقتصاد ایران نظام آماری است. در این زمینه به ویژه باید به اتفاقاتی که مثلاً در دولت دهم درباره آمارسازی اتفاق افتاد توجه کرد. در آن زمان ما از ناحیه آمار دچار مشکل شدیم.

او درباره ارایه آمار شاخص‌های کلان توسط مرکز آمار ایران و بانک مرکزی اظهارکرد: به نظر من ارایه آمار نباید توسط بانک مرکزی انجام شود، چرا که وظیفه بانک مرکزی حفظ ارزش پول است. در این زمینه در قانون آمده است که محاسبه حساب‌های ملی و شاخص قیمت‌ها مشخصاً به عهده مرکز آمار ایران است.

این اقتصاددان در پاسخ به این سؤال که این نظر در میان کارشناسان وجود دارد که بانک مرکزی کارشناسان خبره‌تری دارد که سالیان دراز تجربه تولید آمار در این موارد را داشته‌اند، بیان‌کرد: این طور نیست که کارشناسان بانک مرکزی سبقه بیش‌تری نسبت به‌کارشناسان مرکز آمار داشته باشند. اتفاقاً مرکز آمار هم کارشناسان قدرتمندی دارد. مرکز آمار ایران از سال ۱۳۷۳ براساس آخرین موازین علمی تهیه شاخص قیمت‌ها و حساب‌های ملی را به صورت علمی و درست انجام داده است. حتی به نظر من روش‌های مرکز آمار ایران دقیق‌تر از بانک مرکزی است.

عضو هیأت علمی گروه اقتصاد دانشگاه علوم تحقیقات ادامه داد: بار‌ها در جلساتی که تاکنون رفته‌ام گفته‌ام آمار‌ها در بانک مرکزی سهل‌انگارانه‌تر از مرکز آمار ایران تولید می‌شود. علت این که کارشناسان به آمارهای بانک مرکزی بیش‌تر تمایل نشان می‌دهند این است که آمارهای بانک مرکزی سهل‌الوصول تر هستند و دسترسی به آنها برای کارشناسان راحت‌تر بوده است. البته بانک مرکزی روی آمارهای خود تبلیغات گسترده می‌کند، ولی با این حال تأکید می‌کنم نهادی که حفظ مسؤولیت ارزش پولی را دارد نمی‌توان آمار ارایه کند.

وی ادامه‌داد: اکنون دو دیدگاه درباره نهاد متولی آمار وجود دارد؛ یکی از این دیدگاه‌ها سنتی و یکی دیگر مدرن است. دیدگاه نوین آمار را به صورت یک سرمایه اجتماعی تلقی می‌کند. نکته مهم اینجاست که باید این فرایند که رییس و تشکیلات چگونه ایجاد شود به این ترتیب باشد که نهاد متولی آمار تحت تأثیر شرایط اجتماعی و سیاسی استقلال خود را از دست ندهد. نظر من این است که ضمن این‌که متولی ارایه آمار باید مرکز آمار ایران باشد، رییس آن هم باید بر مبنای یک دوره ۱۰ ساله و به صورت هیأت امنایی انتخاب شود و ترتیبی اتخاذ شود که هیچ خطری او را از جهت تعویض به دلیل تغییر دولت‌‌ها تهدید نکند. به عبارتی مرکز آمار ایران باید مصون از فضاهای سیاسی باشد.

ترابی درباره شائبه آمارسازی‌‌ها در دولت‌های مختلف متناسب با اهداف سیاسی نیز چنین توضیح داد: باید بگویم ساختن آمار به این آسانی نیست. هیچ کس نمی‌تواند آمار مربوط به رشد اقتصادی را بسازد چون در پروسه به دست‌آوردن عدد رشد، میلیارد‌ها عدد با یکدیگر ترکیب می‌شوند و هر بخش از این اعداد و ارقام در دست کارشناسان مشخص و متفاوتی است. این اعداد روی هم جمع می‌شوند و به جی.دی.پی (تولید ناخالص داخلی) و غیره تبدیل می‌شود. هیچ کس قادر نیست اعدادی بسازد که به رشد اقتصادی برسد.

او توضیح داد: ولی به هر حال راهی که برای اهداف سیاسی وجود دارد این است که آمارها، متفاوت از عددی که به دست آمده‌اند اعلام شوند. مثلاً وقتی آماری ۴٫۵ درصد به دست آمده ۳٫۵ درصد اعلام شود. برای حرکت به سمت مقابله با این مشکل همان‌طور که گفتم باید عمل شود تا حتماً آمار‌ها صحیح ارایه شوند. از بنیامین‌دیزایلی نقل است که دروغ ۳ نوع است؛ دروغ معمولی، شاخ‌دار و آمار. در نفس آمار بعضاً دروغ وجود دارد.

 

ترابی با اشاره به این‌که دولت قبل از برخی روش‌ها برای منحرف کردن اذهان نسبت به وضعیت شاخص‌‌ها بهره می‌برد گفت: مثلاً این‌که برای نشان دادن وضعیت به تورم نقطه‌ای اشاره می‌کرد، در حالی‌که تورم نقطه به نقطه به هیچ وجه نشان دهنده وضعیت تورم در یک کشور نیست. بعضاً ممکن است که در طول سال وضعیت یک خانوار نامناسب باشد ولی مثلاً در یک مقطع کوتاه وضعیت نامناسبی داشته باشند، ولی نمی‌توان برای نشان دادن وضعیت رفاه خانوار به همان نقطه استناد کرد.