نگاهي اجمالي به تحولات منطقه آنكتاد

    بورس سهام بوداپست در مجارستان بزرگ‌ترين بورس معاملات قراردادهاي مشتقه منطقه و چهل و يكمين بورس بزرگ مشتقه در جهان است. در سال ۲۰۰۵ ، اين بورس ۹ ميليون قرارداد آتي مالي را معامله كرد (افزايشي بيش از صددرصد نسبت به سال ۲۰۰۴ ) كه ۸۵ درصد از حجم اين معاملات را قراردادهاي […]

 

 

بورس سهام بوداپست در مجارستان بزرگ‌ترين بورس معاملات قراردادهاي مشتقه منطقه و چهل و يكمين بورس بزرگ مشتقه در جهان است. در سال ۲۰۰۵ ، اين بورس ۹ ميليون قرارداد آتي مالي را معامله كرد (افزايشي بيش از صددرصد نسبت به سال ۲۰۰۴ ) كه ۸۵ درصد از حجم اين معاملات را قراردادهاي آتي ارز به خود اختصاص داد. در اكتبر سال ۲۰۰۵ ، اين بورس، بورس كالاي بوداپست را نيز كه بورس كالاي كشاورزي مجارستان بود (اگرچه علاوه بر قراردادهاي غلات و دام، قراردادهاي آتي مالي را نيز معامله مي‌كرد) در خود جذب كرد. بورس كالاي بوداپست در فعاليت ۱۰ ماهه خود به عنوان بورسي مستقل، ۵۷۰ هزار قرارداد را در سال ۲۰۰۵ معامله كرد كه در مقايسه با حجم معاملات آن در سال ۲۰۰۴ كاهش ۵۰ درصدي را نشان مي‌دهد. اين بورس كه اكنون به عنوان بخش كالاي بورس سهام بوداپست فعاليت مي‌كند، در سال ۲۰۰۶ بازارهاي كالاي خود را كاملاً از دست داد و تا پايان ماه ژوئن آن سال تنها ۳۰۰۰ قرارداد مشتقه كالا را معامله كرد. بورس سهام بوداپست و بورس كالاي بوداپست در آوريل سال ۲۰۰۵ به منظور راه‌اندازي مشترك قرارداد آتي نفت خام اورال كه قرار بود در بوداپست معامله شود تفاهم‌نامه‌اي را با بورس تجاري نيويورك امضا كردندكه اين قرارداد هنوز (تا زمان نگارش اين مقاله) به بازار عرضه نشده است.

در اواسط سال ۲۰۰۶ ، روسيه معامله قرادادهاي آتي كالا را آغاز كرد. فورتس ۲۶۵ ، بازوي بورس سهام روسيه به دنبال سخنراني پوتين در مجلس دوما در ماه مي‌ سال ۲۰۰۶ ، ۴ قرارداد انرژي (نفت اورال، سوخت ديزل، بنزين هواپيما، و نفت سياه) و يك قرارداد طلا را راه‌اندازي كرد. پوتين در اين سخنراني آغاز معاملات آتي انرژي در بورس را از اولويت‌هاي ملي اعلام كرد. بسياري بر اين باورند كه اين كار ابزاري براي گسترش نفوذ روبل روسيه است كه اكنون به راحتي قابل تبديل به ارزهاي ديگر است. ولي اين قرارداد‌ها هنوز در مراحل نخست خود هستند و قراردادهاي آتي مالي هنوز بخش عمده معاملات مشتقه روسيه را تشكيل مي‌دهند.

بورس معاملات آتي و اختيار تجهيزات الكترونيكي يا فورتس، سريع‌ترين رشد را در ميان بازارهاي روسيه داشته است. بورس ارز بين بانكي مسكو نيز قراردادهاي آتي ارز را معامله مي‌كند، ولي قصد دارد از طريق شعبه خود در بورس ملي تجاري ، به زودي معاملات آتي غلات را نيز راه‌اندازي كند. از سال ۲۰۰۲ تا سال ۲۰۰۴ ، بورس ملي تجاري معاملات خريد غلات دولت را تسهيل كرده است و معامله‌گران ۶ بورس كالاي منطقه‌اي روسيه را براي فروش ۴٫۴ ميليون تن غلات گرد هم آورده است. همچنین در دو بورس سن‌پطرزبورگ، يعني بورس كالا و سهام سن‌پطرزبورگ و بورس ارز سن‌پطرزبورگ كه خود شعبه‌اي از بورس كالا و سهام سن‌پطرزبورگ است نيز معاملاتي با حجمي كم‌تر انجام مي‌شود. حدود ۴۵ بورس منطقه‌اي به‌طور جداگانه در سرتاسر روسيه فعاليت مي‌كنند كه اكثر آن‌ها در مراكز استاني اصلي روسيه مستقر هستند و تنها در بازارهاي نقدي فعاليت دارند. بسياري از بورس‌ها در مزايدات نهادهاي فدرال يا منطقه‌اي شركت مي‌كنند. اين مزايدات ابزاري براي حمايت دولت از قيمت‌هاي كالاهاي استراتژيك از قبيل غلات و ذغال يا كنترل سهميه منابع كمياب است (مثلاً بورس اروپايي-آسيايي كه در مسكو به ثبت رسيده، نهادي است كه در مزايده سهميه صيد ماهي فعاليت دارد).

در اوكراين، در حال حاضر معاملات آتي و اختيار كالا يا به طور كل مشتقه صورت نمي‌گيرد. بورس ارز بين بانكي اوكراين گاهي براي برخي از اقلام انرژي از قبيل گاز و سوخت گرمايشي مزايدات نقدي برگزار مي‌كند اما هنوز توان بالقوه اين بورس شكوفا نشده است و اكثر معاملات ارز در بازار ارز بين بانكي داخلي انجام مي‌شود (به مقاله ايگور سليورستوف در صفحات بعد نگاه كنيد). اخيراً دولت اوكراين اعلام كرد قصد دارد بورس معاملات آتي اوكراين را تأسيس نمايد. تقريباً ۳۰ بورس محصولات كشاورزي در سرتاسر كشور وجود دارد كه برخي كوشيده‌اند بازارهاي نقدي را گسترش دهند، ولي با وجود حمايت سازمان‌هاي ايالات متحده آمريكا موفقيت چنداني كسب نكرده‌اند. فعاليت بسياري از اين نهادهاي منطقه‌اي محدود به ثبت قراردادهاي نقدي صادرات است كه به جاي كاركرد معاملاتي، كاركردي اداري دارد.

بورس ارز و سهام بلاروس و بورس سهام قزاقستان تعداد اندكي از قراردادهاي آتي ارزهاي خارجي را معامله مي‌كنند و بورس سهام قزاقستان، قراردادهاي آتي سود اوراق بهادار بين‌المللي قزاقستان را نيز معامله مي‌كند. همچنین ۱۴ بورس منطقه‌اي كالا در قزاقستان به ثبت رسيده كه از اين ميان ۴ بورس اكنون فعال هستند. كليه اين بورس‌ها عضو اتحاديه بورس‌هاي قزاقستان هستند كه در حال حاضر فعال نمي‌باشد. حتي در بزرگ‌ترين بورس اين كشور، يعني بورس كالاي بين‌المللي قزاق حجم معاملات واقعي بسيار محدود است. در واقع درآمد اين بورس از محل ثبت معاملات خارج از بورس تأمين مي‌شود و اكثر اين ثبت‌هاي داوطلبانه توسط شركت قراردادهاي محصولات خوراكي انجام مي‌گيرد كه از سهامداران عمده اين بورس است. بورس كالاي بين‌المللي قزاق در سال ۱۹۹۶ سعي كرد قراردادهاي معاملات آتي را ايجاد كند ولي اين تلاش با ناكامي همراه بود.

بورس كالاي ازبك در زمينه معامله پنبه، فلزات، فرآورده‌هاي نفتي، و ساير مواد خام از طريق مزايده فعاليت دارد. قرقيزستان براي تأسيس بورس كالا به منظور انجام معاملات محلي محصولات كشاورزي گام‌هايي برداشته است.

بورس در تركيه سابقه‌اي ديرينه دارد. در حال حاضر حدود ۲۰ بورس در حوزه معاملات نقدي كالا و تا حدي معاملات پيمان آتي فعاليت دارند (ساير بورس‌هاي تركيه نام بورس را يدك مي‌كشند ولي در واقع تنها به عنوان مراكز ثبت معامالت كالا عمل مي‌كنند).

قديمي‌‌ترين بورس تركيه كه در ازمير مستقر است در سال ۱۸۹۱ تأسيس شده است. اين بورس‌ها به عنوان مراكز معاملات فيزيكي عمل مي‌كنند و در زمينه بازرسي و فروش فوري كالاهاي مختلف و عق د قراردادهاي پيمان فعاليت دارند. برخي از اين بورس‌ها در حال بررسي امكان ايجاد اشكال پيچيده تر معامله بر مبناي رسيدهاي انبار و حتي قراردادهاي آتي هستند.

 

در سال ۱۹۹۵ ، بورس طلاي استانبول آغاز به‌كار كرد و بخش معاملات آتي و اختيار آن (به عنوان نخستين بازار قراردادهاي مشتقه تركيه( در سال ۱۹۹۷ راه‌اندازي شد، ولي از سال ۲۰۰۱ هيچ معامله آتي در اين بورس انجام نشده است. در اوايل سال ۲۰۰۲ ، بورس قراردادهاي مشتقه تركيه كه در ازمير مستقر است سرانجام پس از سال‌ها تلاش توانست مجوز قراردادهاي آتي را كسب كند. اين بورس در فوريه سال ۲۰۰۵ تجارت الكترونيك قراردادهاي آتي مالي، پنبه، گندم و پس از آن طال را آغاز كرد.تا پايان سال، ۱,۸ ميليون قرارداد در بورس ابزارهاي مشتقه تركيه معامله شد كه ۹۰ درصد آن‌ها معاملات آتي ارز بود. ولي قراردادهاي كالاي اين بورس هنوز از نقدشوندگي مناسبي برخوردار نيستند.