۴ برابر میانگین فرسایش در دنیا؛ خاک ایران به یغما رفت! فرسایش خاک یکی از جدی‌‌ترین معضلات کنونی محیط‌زیست کشور است. خاکی که برای تولید هر یک سانتی‌متر آن بیش از ۵۰۰ سال زمان نیاز است به راحتی در اثر عوامل طبیعی و سهل‌انگاری‌های انسانی از بین می‌رود. به گزارش ایرنا، آمار و ارقام منتشر […]
۴ برابر میانگین فرسایش در دنیا؛ خاک ایران به یغما رفت!
فرسایش خاک یکی از جدی‌‌ترین معضلات کنونی محیط‌زیست کشور است. خاکی که برای تولید هر یک سانتی‌متر آن بیش از ۵۰۰ سال زمان نیاز است به راحتی در اثر عوامل طبیعی و سهل‌انگاری‌های انسانی از بین می‌رود.
به گزارش ایرنا، آمار و ارقام منتشر شده از میزان فرسایش خاک اگرچه متفاوت اما نگران‌کننده است. برپایه آمارها، سالانه حدود دو میلیارد تن از خاک حاصلخیز ایران دچار فرسایش می‌شود؛ رقمی ۴ برابر فرسایش خاک در کشورهای جهان.
انتشار آمارهای نگران‌کننده از میزان فرسایش در کشور و هشدار کارشناسان محیط‌زیست در فضای رسانه‌ای در سال‌های اخیر منجر به تدوین لایحه خاک در دولت یازدهم شد. این لایحه که هنوز در صف تصویب به سر می‌برد، مدیریت خاک را از نظر فرسایش و آلودگی مورد توجه قرار می‌دهد و باعث داشتن نگاهی قانونمند به مقوله حفاظت از آن می‌شود.
حجت‌الاسلام حسن روحانی، رییس‌جمهوری نیز در سخنرانی خود در جلسه رأی اعتماد به وزیران پیشنهادی دولت دوازدهم، از برنامه دولت در زمینه مقابله با فرسایش خاک سخن گفت.
روحانی عنوان‌کرد: اگرچه آگاهی نسبت به مدیریت منابع آب عمومی‌‌تر شده اما منابع خاک کشور نیز به دلیل الگوی توسعه، عقب‌‌ماندگی‌‌های فناوری و بسیاری علل دیگر در معرض فرسایش شدید است. ادامه این وضعیت کشور را با بحران‌های زیادی از جمله تشدید مسأله ریزگردها، بیابان‌زایی شدیدتر، کاهش امنیت غذایی و بیکاری فزاینده مواجه خواهد ساخت.
توجه و برنامه ویژه دولت دوازدهم به مسأله فرسایش خاک، نگاهی به عوامل و راهکارهای کاهش این معضل را در چند نکته ضروری می‌سازد:
۱٫ فرسایش خاک در ایران تحت تأثیر عوامل متعدد طبیعی و انسانی صورت می‌گیرد. بارندگی شدید، وجود شیب تند در نواحی کوهستانی، فقر پوشش گیاهی و خشک بودن خاک از جمله عوامل فرسایش در مناطق کوهستانی و دشت‌ها هستند. از طرفی، تغییر اقلیم، بهره‌برداری‌های بی‌رویه انسان از طبیعت، تخریب پوشش گیاهی در اثر چرای خارج از ظرفیت دام، کشاورزی سنتی و غیراصولی، جنگل‌زدایی، کم‌آبی و قرار گرفتن ایران روی کمربند فرسایشی جهان دیگر عوامل تشدیدکننده فرسایش خاک در کشور به شمار می‌روند.
سودای قطع درختان و تجارت پرسود چوب بخش عظیمی از جنگل‌های ایران را از بین برده است. تلاش‌های دولت یازدهم برای حفظ جنگل‌ها و منابع طبیعی ایران منجر به تنظیم طرحی با هدف استراحت جنگل‌ها و تغییر نوع فعالیت‌های بهره‌برداری از این منابع شد. پیش‌تر نیز مصوبه‌‌ای نیز در اواخر سال ۱۳۹۲ تصویب شد که براساس آن برداشت از جنگل‌های طبیعی فقط به درختان آسیب‌دیده، فرسوده و افتاده منحصر می‌شود. از طرفی، سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور نیز در حال حاضر، برنامه‌های مناسبی را برای تغییر الگوی مصرف چوب و عدم بهره‌برداری از جنگل‌ها در دستور کار دارد. اقداماتی از این دست باعث پایداری و جلوگیری از شسته شدن خاک در اثر سیلاب و روان‌آب خواهد شد و تا اندازه زیادی فرسایش خاک در کشور را مانع خواهد شد. چرای دام‌ها و غلبه دامداری سنتی در برخی مناطق ایران آسیب‌های جدی به پوشش گیاهی کشور وارد ساخته است.
به باور برخی کارشناسان محیط‌زیست، چرخه کاشت، داشت و برداشت در ایران به شکلی ناقص اجرا می‌شود. یعنی داشت و برداشت در روند زراعی صورت می‌گیرد اما شاهد کاشت درختان و پوشش گیاهی نیستیم. همین مسأله باعث از هم‌گسیختی سطح خاک شده که به راحتی در اثر بارش باران یا وزش باد از زمین به هوا برخاسته می‌شود.
کشاورزی مبتنی بر اصول سنتی در ایران از عوامل فرسایش خاک در کشور به شمار می‌رود. باقی ماندن آب روی زمین به مدت طولانی، آبیاری زمین‌های شیب دار در مناطق کوهستانی و شسته شدن خاک، نبود تناسب میان کشت دیم و شرایط بارندگی و شخم نامناسب در زمین‌های شیب‌دار فرسایش خاک در مناطق کشاورزی را افزایش داده است.
۲٫ فرسایش خاک که رخ می‌دهد، آب‌ها گل‌آلود می‌شود، عمر سد‌ها و مخازن کم می‌شود، حجم سد‌ها به دلیل رسوبات فراوان کاهش می‌یابد، خاک حاصلخیز اسیر دست باد می‌شود و زمین‌های کشاورزی قابلیت کشت را از دست می‌دهند. همچنین، این بحران تقریباً تازه به شکل‌های دیگرِ شکاف یا فروچاله نیز بروز یافته است. بسیاری از دشت‌های اطراف تهران و استان‌های مرکزی کشور اسیر پدیده خطرناک فروچاله شده‌اند.
فرسایش بالای خاک در کشور باعث شده تا بسیاری از عرصه‌های خاکی ایران ظرفیت‌های بیولوژیکی و قابلیت کاشت حتی یک درخت را از دست بدهند. همچنین، خاک بسیاری از مناطق ایران در معرض شدید فرسایش بادی قرار دارد. تشدید خشکسالی و کم‌آبی به ویژه در مناطق مرکزی ایران به همراه وزش بادهای شدید در این مناطق، گرد وغبار و طوفان‌های شن را به همراه داشته است. این معضل زندگی عادی مردم برخی نواحی را مختل ساخته است تا جایی که عده‌ای مجبور به ترک محل سکونت خود شده‌اند. این در حالی است که وجود پوشش گیاهی مناسب در این مناطق مانع بادبردگی ذرات و فرسایش خاک خواهد شد.
۳٫ ایران از معدود کشورهای منطقه است که از حیث منابع خاکی غنی است. همین مسأله باعث شده تا خاک حاصلخیز ایران در توبره قاچاقچیان به یغما برده شود. معصومه ابتکار، رییس قبلی سازمان حفاظت محیط‌زیست برای نخستین بار به‌طور رسمی از قاچاق خاک ایران به کشورهای همسایه پرده برداشت. از سوی دیگر، برآورد‌ها از نابودی هکتار‌ها اراضی کشاورزی ایران حکایت دارد. در سال‌های گذشته بسیاری از این اراضی در اثر فرسایش خاک و خشکسالی از بین رفته و ظرفیت‌های کشت را از دست داده‌اند. کاهش تولید محصولات کشاورزی از پیامدهای این معضل خواهد بود. قرارگرفتن پیامدهای ناشی از فرسایش خاک در ایران در کنار زمان مورد نیاز برای تشکیل یک سانت از خاک، بر ضرورت مقابله با این چالش مهم زیست‌محیطی اضافه می‌کند.
۴٫ تدوین لایحه حفاظت از خاک و اختصاص برنامه ویژه به مسأله فرسایش در دولت دوازدهم امید تازه‌ای در دل مسؤولان و دوستداران محیط‌زیست برای مقابله با این معضل تخریب‌کننده ایجاد کرده است. در یکی از بندهای این لایحه بر پیشگیری و کنترل تخریب، فرسایش خاک و تبعات آن (کاهش حاصلخیزی، تولید، رسوب و آلودگی منابع آب و تقطیر آن) تأکید شده است. از نگاه کارشناسان تصویب این لایحه کمک قابل توجهی به بیابان‌زدایی و کاهش فرسایش خاک در کشور خواهد کرد.
حل مسایل زیست‌محیطی بدون همکاری‌های میان سازمانی و انسجام مدیریتی امکان‌پذیر نخواهد بود. نبود انسجام سازمانی و استفاده نکردن از تجارب گذشته باعث صرف هزینه‌های بی‌فایده در این راه شده است. راهکار جدی و کارآمد مبارزه با بیابان‌زایی و فرسایش خاک، ایجاد انسجام و عملکرد هماهنگ سازمان‌های دولتی و مردم نهاد (سمن‌ها) است. از طرف دیگر، همکاری و اجماع سازمان‌ها در اجرای پروژه‌ها در کنار به‌کارگیری نیروهای بومی به مراتب راهکار پایدارتری خواهد بود. صرفه‌جویی در مصرف آب و مدیریت درست منابع آبی نیز عامل عمده‌ای برای حفظ منابع خاکی ایران است.
این مطلب بدون برچسب می باشد.
دیدگاه بسته شده است.