اجازه تنفس به خلیج گرگان بدهیم

اجازه تنفس به خلیج گرگان بدهیم

خلیج گرگان تنها خلیج دریای خزر در محدوده جغرافیایی استان گلستان مدتی است با پدیده خشک شدن دسته و پنجه نرم می‌کند، برخی کارشناسان معتقدند این رفتار طبیعی خلیج است و باید به آن فرصت بازتوانی و تنفس داده شود.

به خلیج گرگان اجازه تنفس دهیم

به گزارش ایرنا، خلیج گرگان بزرگ‌ترین خلیج دریای خزر است که بر اثر پیشروی و گسترش شرقی رشته ساحلی شبه‌جزیره میانکاله در جنوب‌شرقی دریای خزر تشکیل شده است، این خلیج در سال ۱۳۵۴ به همراه تالاب میانکاله و لپوی زاغمرز (در استان‌های گلستان و مازندران) به عنوان نخستین مجموعه تالاب بین‌المللی جهان در فهرست تالاب‌های کنوانسیون رامسر به ثبت رسید اما چند وقتی است با مشکل کم آبی مواجه شده و در خطر خشک شدن قرار گرفته است.

با توجه به اهمیت موضوع، انجام مطالعه و اجرای طرح نجات خلیج گرگان و تالاب میانکاله در انتهای اسفند ۱۳۹۵ توسط سازمان برنامه و بودجه استان گلستان به شرکت آب منطقه‌ای استان ابلاغ و کمیته راهبری متشکل از کارکنان شرکت آب منطقه‌ای استان، مشاوران کشوری و نمایندگان سازمان‌ها و نهادهای دست‌اندرکار همچون معاونت محیط‌زیست دریایی، امورعمرانی استانداری‌های گلستان و مازندران، بنادر و دریانوردی، ‌مرکز ملی مطالعات و تحقیقات خزر و سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیرداری تشکیل شد.

بر این اساس کارگروه نجات خلیج گرگان اقدامات خود برای نجات خلیج را آغاز کرده است اما بنا به اعتقاد شهرام‌فداکار، مدیر کل دفتر سواحل و تالاب‌های سازمان محیط‌زیست، خلیج گرگان نیز مانند هر موجود زنده‌ای به استراحت و تنفس نیاز دارد و این رفتار طبیعی این اکوسیستم آبی است.

وی گفت: رفتار خلیج گرگان کاملاً به رفتار دریای خزر وابسته است، کارشناسان یک دوره حدود ۳۰ ساله را برای تغییرات تراز خزر در نظر می‌گیرند که این دوره روی خلیج گرگان هم اثر می‌گذارد و در این دوره، کم‌ترین تراز آب در خزر در سال‌های ۵۶ یا ۵۷ بوده که در آن سال‌ها بخش زیادی از خلیج گرگان خشک و به تراز منهای ۲۸ رسیده بود یعنی پایین‌‌ترین تراز آبی که خزر در دوره‌های اخیر تجربه کرده است.

وی افزود: از آن سال به بعد تراز آب خزر رو به افزایش گذاشته و بالا آمده است، حتی پیشروی خزر در خشکی موجب خسارت‌های زیادی هم شده بود، حدود ۸۰۰ کیلومتر مربع از عرصه خشکی خزر به زیر آب رفت و در استان مازندران حدود هزار و ۳۰۰ واحد مسکونی و ویلا به زیر آب رفت و چیزی حدود ۱۷ تا ۱۸ هزار هکتار عرصه کشاورزی تحت‌تأثیر قرار گرفت.

فداکار ادامه‌داد: بنابراین خلیج گرگان در سال‌های ۵۶ یا ۵۷ خشک‌تر از الان بوده است، این رفتاری است که خلیج در دوره‌های مختلف داشته بنابراین نباید به روند طبیعی این اکوسیستم دست‌اندازی کنیم و اجازه دهیم روند طبیعی خودش را طی کند.

*** لایروبی خلیج گرگان نیازمند مطالعه

وی گفت: اکنون که خلیج گرگان در حال خشک شدن است اقدامات مختلفی را برای نجات آن پیشنهاد می‌کنند، در جلسات قبلی کمیته نجات خلیج گرگان و تالاب میانکاله قرار شد یک‌سری اقدامات اضطراری مورد بررسی قرار گیرد و برای هر کدام دلایل توجیهی ارایه و اجرای آنها اولویت‌بندی شود.

فداکار با اشاره به این‌که یکی از آنها لایروبی خلیج و رودخانه‌های منتهی به آن است، تأکیدکرد: البته انجام یا عدم انجام این کار نیازمند مطالعات علمی است و نتیجه این مطالعات نمره قابل قبولی برای اجرا دریافت نکرد.

*** کاهش تراز آب خزر مشکل اصلی خلیج گرگان

فداکار افزود: مشکل اصلی خلیج گرگان کاهش تراز آب خزر است که موجب پایین رفتن آب در این خلیج و خشک شدن بخشی از آن شده است، بر همین اساس برای این‌که آب بتواند وارد خلیج شود باید سطح خزر بالا بیاید تا سطح خلیج هم به تبع آن افزایش یابد لذا لایروبی نمی‌تواند این مشکل را برطرف کند.

وی ادامه‌داد: اگر لایروبی انجام شود بنا به قانون طبیعی مربوطه در این زمینه، هیچ اتفاقی در خلیج نخواهد افتاد یعنی سطح آب در خلیج بالا نمی‌آید چون با این کار سطح دریای خزر بالا نمی‌آید و از آنجا که این دو به هم مرتبط هستند لذا هر سطحی که خزر بگیرد خلیج هم می‌گیرد به همین خاطر با لایروبی هزینه هنگفتی می‌شود اما آن بخش‌هایی از خلیج که آب ندارد آبگیری نخواهد شد به همین دلیل لایروبی مورد موافقت قرار نگرفت.

*** لایروبی آلودگی‌ها را برطرف نمی‌کند

مدیر کل دفتر سواحل و تالاب‌های سازمان محیط‌زیست گفت: افرادی که در کمیته ملی موافق لایروبی بودند؛ عنوان می‌کردند به خاطر تجمع رسوبات در دهانه خلیج بهتر است لایروبی انجام شود، تا آب بتواند بهتر در جریان باشد یعنی اگر آبی از دریای خزر وارد می‌شود، مانعی سر راهش نباشد، ضمن این‌که در خلیج گرگان آلودگی نیز تجمع پیدا نکند چون بخشی از این آلودگی که در رسوبات جمع شده با انجام لایروبی جمع می‌شود.

وی گفت: این نظرات هم قابل رد شدن است چون اگر قرار باشد رسوباتی که در دهانه خلیج گرگان جمع شده‌اند با لایروبی جمع‌آوری شوند در مدت زمان کوتاهی با اولین بارندگی دوباره در دهانه رودخانه جمع می‌شوند چون مشکل از بالادست است.

فداکار افزود: به علت از بین رفتن پوشش گیاهی در بالادست حوضه آبریز در زمان بارندگی حجم زیادی از رسوبات در خلیج دپو می‌شود، بنابراین بهتر است برای مهار آن یک‌سری اقدامات در بالادست انجام شود.

وی ادامه‌داد: اقداماتی مانند نصب تله‌های رسوب‌گیر و افزایش پوشش گیاهی در بالادست حوضه آبخیز تا اجازه فرسایش به خاک داده نشود، می‌تواند به کاهش حجم رسوبات در خلیج کمک کند.

*** اجازه تخلیه پساب‌ها به خلیج داده نشود

فداکار با اشاره به این‌که برای جلوگیری از ورود آلودگی به خلیج گرگان می‌توان یک‌سری اقدامات مدیریتی انجام داد، گفت: به عنوان مثال تحت هیچ شرایطی اجازه تخلیه پساب‌های خانگی و صنعتی به رودخانه‌های منتهی به تالاب میانکاله و خلیج گرگان داده نشود لذا یک‌سری اقدامات مدیریتی می‌تواند بسیار منطقی مانع تجمع رسوبات و ورود آلودگی به خلیج شود از این رو لایروبی تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد.

وی اظهارکرد: در واقع این کار به فکر کردن بیش‌تری نیاز دارد، حال اگر دلایل توجیهی قانع‌کننده‌ای برای اجرای لایروبی ارایه شود تا نظرات جمع را تأمین کند؛ اجرا خواهد شد اما تاکنون این نظرات ارایه نشده و نتوانسته اکثریت افراد شرکت‌کننده در کمیته تخصصی نجات خلیج گرگان را قانع کند.

فداکار ادامه‌داد: بر همین اساس به موارد دیگری فکر شده بود مانند انتقال آب از نکارود به بخش غربی تالاب میانکاله و حفر کانال در میانه شبه جزیره میانکاله و هدایت آب از دریای خزر به بخش میانی تالاب که آنها هم به علت عدم ارایه دلایل توجیهی مورد قبول قرار نگرفتند.

وی اظهارکرد: نتیجه مطالعات انجام شده بر روی این اقدامات نظر اعضای کمیته نجات خلیج گرگان را تأمین نکرد، چون مشکل اساسی این خلیج پایین آمدن آب است که با اجرای این اقدامات تأمین نمی‌شود چون اگر به هر طریقی آب وارد خلیج شود باز هم از دهانه آن خارج و وارد خزر می‌شود و تراز دوباره ثابت می‌ماند، دهانه خلیج را که نمی‌شود بست و مانند یک حوض آب وارد آن کرد.

فداکار تأکیدکرد: مهم‌ترین اتفاقی که باید رخ دهد تا خلیج گرگان از این وضعیت خارج شود بالا آمدن تراز آب دریای خزر است.

*** تراز آب خزر در حال بالا آمدن است

مدیر کل دفتر سواحل و تالاب‌های سازمان محیط‌زیست گفت: مطالعات مرکز همکاری‌های هواشناسی خزر نشان می‌دهد سرعت کاهش تراز خزر در سال ۲۰۱۷ متوقف شده و در حال تغییر جهت دادن است، یعنی تراز دوباره در حال بالا آمدن است، یعنی محاسبات بالا آمدن آب را نشان می‌دهد.

وی افزود: بنابراین وقتی این اتفاق در حال رخ دادن است پس اجازه دهیم که تالاب رفتار دوره‌ای خودش را تکرار کند یعنی عادت طبیعی خود را در پیش گیرد، با توجه به این‌که در سال ۱۳۵۵ و ۱۳۵۶تراز خزر حدود یک متر و ۲۰ سانت کم‌تر از شرایط فعلی بود و هیچ اتفاق محیط‌زیستی خطرناکی رخ نداد، این رفتار اکوسیستم تالابی است که دوره‌ای آب از آن می‌افتد و دوباره وارد می‌شود.

فداکار تأکیدکرد: بهترین کار این است که ما خود را با شرایط تالاب وفق دهیم، فرض کنیم این یک موجود زنده است و چنین رفتاری دارد بنابراین بهره‌برداران تالاب باید خودشان را با تالاب سازگار کنند نه این‌که با دخل و تصرف در این رفتار طبیعی تغییر ایجاد کنند و بخواهند که تالاب رفتارش را با آنها هماهنگ کند.

*** دقت در ورود آب به تالاب بسیار حایز اهمیت است

وی گفت: اگر قرار باشد آب را با سرعت و جهت خاصی وارد تالاب کنیم، کیفیت آب تالاب به هم می‌خورد که در این صورت تنوع زیستی آن تغییر می‌کند زیرا کیفیت آب در حفظ این اکوسیستم بسیار مهم است. مثلاً ممکن است شوری، PH، دمای آب، سرعت آب در تالاب تغییر کند و کدورت به هم بخورد چون با این کار انرژی مضاعف و دستی وارد تالاب می‌کنیم.

فداکار افزود: این تغییرات دست به دست هم می‌دهند و کیفیت آب تالاب را به هم می‌زنند و در این صورت شبکه حیاتی تالاب تحت تأثیر قرار می‌گیرد و دیگر آن تالاب قبلی نخواهد بود و ممکن است به اکوسیستم دیگری تبدیل شود.

وی اظهارکرد: سال‌ها است که بهره‌برداران و صیادان از آن بهره‌برداری می‌کنند، حال اجازه دهند چند سال استراحت کند در واقع صیادان باید تحمل کنند و نباید توقع داشته باشند که این یک مجموعه آبی است که به‌طور مداوم از آن بهره‌برداری کنند و هیچ کاری هم برای حفاظت آن انجام ندهند.

وی افزود: این منطقی و عادلانه نیست، حتی در کشاورزی به ازای هر ۴ سال برداشت از زمین یک سال فرصت تنفس و بازسازی به زمین داده می‌شود اما به نظر می‌رسد این نگاه در بهره‌برداران تالاب میانکاله و خلیج گرگان وجود ندارد.

*** خلیج گرگان عامل گرد و غبار نیست

وی ادامه‌داد: موضوعی که اکنون درباره خلیج گرگان مطرح است بحث بهره‌برداری شیلاتی و انتشار ریزگرد است اما مطالعات نشان می‌دهد ذراتی که در رسوبات وجود دارد، کم‌تر از حدی هستند که بتوانند بر اثر توفان‌های گرد و غبار منتشر شوند و این نشان می‌دهد که این نمی‌تواند عامل گرد و غبار باشد، بنابراین بحران گرد و غبار توسط خلیج گرگان منتفی می‌شود، پس باید اجازه دهیم تالاب شرایط خودش را حفظ کند.

فداکار گفت: مطالعات نشان می‌دهد تالاب میانکاله و خلیج گرگان در سال ۵۶ کم‌ترین تراز را داشته و سال ۷۷ دوباره بالا آمده است و از همین سال شروع به پایین رفتن کرد، این نشان می‌دهد که یک نوسان دوره‌ای دارد درست مانند رفتار خزر که همین نوسان را در دوره‌های مختلف دارد.

وی افزود: چون دریای خزر این رفتار را دارد در نتیجه تمام خلیج‌ها و تالاب‌های وابسته به آن همین رفتار را دارند اما فشار دیگری که روی خلیج گرگان وجود دارد این است که تمام آب شیرینی که از بالادست وارد آن می‌شد از آن گرفته شد که باید به این مسأله با جدیت بیش‌تری پرداخته شود، یعنی اجازه داده شود حقابه تالاب در اختیارش قرار گیرد و آب شیرین وارد آن شود.

*** کاهش ورودی آب شیرین به تالاب میانکاله

مدیر کل دفتر سواحل و تالاب‌های سازمان محیط‌زیست درباره تأثیر بارندگی‌های اخیر بر خلیج گرگان گفت: اگر بارندگی‌ها وارد خلیج شود تأثیر مثبتی خواهد داشت در غیر این صورت به حال خلیج تأثیری ندارد.

وی افزود: وقتی که میزان ورودی آب شیرین به تالاب از ۱۰ مترمکعب بر ثانیه به دو مترمکعب بر ثانیه رسیده، نشان می‌دهد که هر بارندگی که در حوضه آبخیز صورت می‌گیرد به این معنا نیست که در نهایت وارد خلیج می‌شود بلکه مورد استفاده‌های دیگر قرار می‌گیرد یا پشت مخازن سد‌ها می‌ماند یا این‌که به مصرف کشاورزی می‌رسد به هر حال آنچه که دارد اتفاق می‌افتد این است که این آب وارد خلیج نمی‌شود.

*** حریم خزر حفظ شود

فداکار به پیشینه نوسانات آب خزر اشاره کرد و گفت: یک دوره حدود ۳۰ ساله را برای تغییرات تراز خزر در نظر می‌گیرند که این دوره روی خلیج گرگان هم اثر می‌گذارد، کم‌ترین تراز آب در خزر در سال‌های ۵۶ یا ۵۷ بوده که در آن سال‌ها بخش زیادی از خلیج گرگان خشک و به تراز منهای ۲۸ رسیده بود یعنی پایین‌‌ترین تراز آبی که خزر در دوره‌های اخیر تجربه کرده است.

وی افزود: از آن سال به بعد تراز آب خزر رو به افزایش گذاشته و بالا آمده است، حتی پیشروی خزر در خشکی موجب خسارت‌های زیادی هم شده بود، حدود ۸۰۰ کیلومتر مربع از عرصه خشکی خزر به زیر آب رفت و در استان مازندران حدود هزار و ۳۰۰ واحد مسکونی و ویلا به زیر آب رفت و چیزی حدود ۱۷ تا ۱۸ هزار هکتار عرصه کشاورزی تحت تأثیر قرار گرفت.

فداکار تأکیدکرد: این به آن معنا است که باید توجه کنیم نوسانات آب خزر چه بالا بیاید و چه پایین، خساراتی را وارد می‌کند و اینجاست که نیاز به رعایت حریم دریای خزر ضروری است تا آب فرصت بالا و پایین رفتن بدون ایجاد خسارت داشته باشد، این تصور نباید وجود داشته باشد که چون اکنون تراز در حال کاهش است و زمین از دریا استحصال می‌شود به تصرف اراضی ساحلی هجوم بیاورند چون مطمئن باشند در دوره بعد دریا پیشروی خواهد کرد و این عرصه‌ها به زیر آب می‌رود.

مدیر کل دفتر سواحل تالاب‌های سازمان محیط‌زیست تأکیدکرد: این رفتار طبیعی دریای خزر است و باید به آن احترام بگذاریم و اجازه دهیم حریمی را برای پیشروی و پسروی آب داشته باشد.

فداکار گفت: در سال ۵۶ یا ۵۷ نیز حدود ۷۰ درصد از خلیج گرگان خشک شد و به تراز منهای ۲۸ رسیده بود اما در شرایط فعلی تراز آن بر روی منهای ۲۶ است، یعنی در سال ۵۷ بیش از یک متر آب پایین‌تر از شرایط فعلی بوده به عبارتی خشک‌تر از الان بوده است، این رفتاری است که خلیج در دوره‌های مختلف داشته است.

وی افزود: اما نگرانی این است چون ورود آب از بالادست قطع شده و آبی که رسوبات را از دهانه خلیج پاک می‌کرده دیگر وجود ندارد، رسوبات در حال جمع شدن در خلیج هستند، لذا نیاز است در اولین قدم حقابه تالاب تأمین شود که کمیته طرح نجات خلیج گرگان و تالاب میانکاله می‌تواند برخی از این حق و حقوق‌ها و کارکردهایی که می‌تواند منجر به احیای تالاب شود را تأمین کند.

 

وی گفت: ضمن این‌که برآورد‌ها نشان می‌دهد در سال ۲۰۱۷ روند پایین رفتن آب کاهش یافته است، یعنی این‌که از ۱۸ سانتی‌متر کاهش تراز در سال به حدود ۱۲ سانتی‌متر رسیده و این به آن معنا است که حدود ۷ تا ۸ سانتی‌متر به تراز اضافه شده است، یعنی امید بر این است که کاهش متوقف شود و روند افزایش تراز ادامه یابد.