مفهوم ریسک در بیمه-قسمت آخر

مفهوم ریسک در بیمه-قسمت آخر

گردآورندگان: کیوان شمس، محمود اسدی، ابوالفضل برناکی، علی شاکری

منبع: http: //hasanilaw.blogfa.com

روز گذشته، نخستین قسمت مقاله «مفهوم ریسک در بیمه» به چاپ رسید. اکنون آخرین قسمت این مقاله، از نگاهتان می‌گذرد.

کیفیت وقوع خطر

عوامل پیدایش عبارت است از:

الف- عامل طبیعی که به آن بلایا و یا حوادث طبیعی نیز گفته می‌شود مثل خطرات سیل، زلزله، طوفان و…

ب- عامل انسانی که در آن انسان عامل اصلی پدید آمدن حادثه می‌باشد مثل آن‌که حوادث رانندگی اکثراً بر اثر دخالت انسانی به‌وجود می‌آید.

ج-عامل درون زا که عامل ذاتی در بروز حادثه دخیل می‌باشد مثل آن‌که در پدیده خودسوزی ماهیت جسم به اضافه شرایط خاص محیطی موجب به‌وجود آمدن حادثه می‌گردد.

تشدید خطر

 در اکثر موارد خطر حالت عادی خود را دارد (مثل آن‌که یک منزل مسکونی به‌طور عادی در معرض خطر آتش‌سوزی هست) گاهی اوقات عواملی موجب می‌شود که احتمال وقوع خطر افزایش یابد که این عوامل عبارت است از:

۱- فعالیت انسانی: سهل انگاری و خطرات ناشی از فعالیت‌های روزانه انسانی بزرگ‌ترین عامل ایجاد خطر می‌باشد. مثل آن‌که فعالیت‌های انسانی در گردشگاه‌های جنگلی عامل به‌وجود آوردن آتش‌سوزی در این اماکن می‌باشد.

۲- عامل داخلی: این عامل به سازه و شرایط داخلی واحد مورد بحث برمی‌گردد مثل آن‌که ساختمانی که سازه اصلی آن چوب و مصالح خطرناک می‌باشد و یا کارخانه تولید مواد شیمیایی بیش‌تر در معرض خطر می‌باشند.

۳- عامل خارجی: این عامل به یک امر خارج از بیمه برمی‌گردد مثل آن‌که یک واحد مسکونی که در مجاورت یک مکان پرخطر مثل پمپ بنزین قرار دارد بیش‌تر از سایر منازل در معرض خطر است.

 تغییر خطر: موقعی اتفاق می‌افتد که بیمه‌گذار پس از مدتی از شروع بیمه کاربرد مورد بیمه را تغییر دهد و یا دخل و تصرف در آن به عمل آورد که منجر به تشدید خطر شود در این‌گونه موارد حسب ماده ۱۶ قانون بیمه باید بی‌درنگ پس از تغییر خطر بیمه‌گر را مطلع سازد.

مدیریت ریسک در بیمه:

مدیریت ریسک فرایندی است که هدف از آن کاهش امکان آثار زیان بار یک فعالیت از طریق اقدام آگاهانه برای پیش‌بینی حوادث ناخواسته و برنامه‌ریزی برای اجتناب از آن می‌باشد. در واقع با آینده‌نگری و اتخاذ تدابیر لازم فرصت به مدیران بیمه‌ای می‌دهد تا با مدیریت صحیح ریسک را سامان دهند.

و در واقع با دو سؤال چه خواهد شد؟ و چه باید کرد؟ به دنبال پاسخ و راهکار مناسب می‌باشند.

این نوع مدیریت در اقتصادهای توسعه یافته و صنایع بیمه‌ای پیشرو بسیار مورد توجه قرار گرفته است.

این امر در اقتصاد دولتی ایران با چالش‌های فراوانی روبه‌روست زیرا اساساً مدیران دولتی با توجه به اتکا به منابع دولتی (نفت) زیاد به دنبال تغییرات این چنینی نیستند. اساساً ساختارهای اقتصادی و قوانین متعدد و مترتب بر آن نیز چنین اجازه‌ای را نمی‌دهد. هر چند اخیراً اقداماتی صورت گرفته ولی خیلی ابتدایی است.

روش مقابله با خطر یا روش‌های اداره کردن یا مدیریت ریسک

 مدیریت ریسک شامل روش‌های زیر است:

۱٫ روش‌های کاهش خسارت و یا به حداقل رساندن شدت خسارت که در زمان قبل و یا زمان وقوع حادثه به منظور کم کردن میزان ضایعات به اجرا گذاشته می‌شود. مثل اطفاء حریق با آب و دیگر مواد و تجهیزات.

۲٫ روش‌های نجات که مجموعه عملیاتی هستند که بعد از وقوع حادثه با هدف نجات دادن اشخاص، اموال و وسایل انجام می‌گیرد. مثلاً در عملیات اطفای حریق امکان دارد بعضی کالاهای سالم نیز آبدیده گردد که بایستی بلافاصله بعد از خاموش نمودن حریق نسبت به نجات آنها به منظور کاهش میزان خسارت اقدام شود اقدامات زیر کوشش در جهت کاهش میزان خسارت می‌باشد.

–  بیرون کشیدن کشتی غرق شده در قعر آب و بازسازی و یا فروش آن.

–  ریکاوری و فروش بازیافتی‌ها توسط بیمه‌گران

–  ارایه کمک‌های اولیه برای کارکنان آسیب دیده

خنثی‌سازی ریسک Neutralization:

در این روش فرد و یا سازمان در معرض خطر با تنوع بخشیدن به ریسک‌ها و انجام معاملات دیگر سعی در جبران زیان‌های ناشی از ریسک می‌کند. فرض کنید واحد صنعتی برای تولید فرآورده‌های نفتی نیاز به نفت خام دارد. با توجه به وضع بازار نفت، کارخانه نگران ریسک افزایش قیمت نفت خام در ۳ ماهه آینده می‌باشد. ذخیره‌سازی ماه‌های آینده نیز خطر کاهش قیمت نفت و خرید روزانه، ریسک افزایش نرخ و ورشکستگی سازمان را در پیش دارد. راه سومی نیز وجود دارد که آن تنوع بخشیدن به ریسک و انجام معاملات همزمان سودآور نظیر بورس بازی می‌باشد.

 عناصر اصلی ریسک

۱- محتوا

۲- فعالیت

۳- شرایط

۴- پیامدها

– محتوا: یعنی زمینه، وضعیت یا محیطی که ریسک در آن منظور شده و مشخص کننده فعالیت‌ها و شرایط مرتبط با آن وضعیت است به عبارت دیگر، محتوای واقعی از تمامی پیامدهای سنجیده شده را فراهم می‌سازد.

– عنصر فعالیت: یعنی عمل یا اتفاقی که باعث ریسک می‌شود. فعالیت، عنصر فعال ریسک است و می‌بایست به یک یا چندین شرط ویژه برای ظهور ریسک ترکیب شود.

تمامی اشکال ریسک با یک فعالیت به وجود می‌آیند و بدون فعالیت امکان ریسک وجود ندارد.

–  شرایط: تشکیل دهنده عنصر منفعل ریسک است این شرایط تعیین کننده وضعیت جاری با یک مجموعه از اوضاع و احوال است که می‌تواند به ریسک منجر شود. شرایط وقتی با یک فعالیت آغازگر خاص ترکیب می‌شود، می‌تواند یک مجموعه از پیامد‌ها یا خروجی‌ها را تولید کند.

–  پیامدها: به عنوان آخرین عنصر ریسک، نتایج یا اثرات بالقوه در ترکیب با یک شرط یا شرایط خاص است.

 استراتژی‌های مدیریت ریسک در بیمه

– انتقال   مطلوب

– اجتناب   نامطلوب

– کاهش   مطلوب

– پذیرش   مطلوب

چرخه ریسک

توزیع ریسک (تقسیم ریسک- انتقال ریسک)

معمولاً شرکت بیمه‌گر به جهت کاهش اثرات ناشی از پذیرش ریسک و یا به عبارتی افزایش نرخ سود خویش از انعقاد قراردادهای بیمه‌ای علاوه بر احتساب ریسک‌های موجود و محاسبه موارد مبتلا به آن از قبل با مدیریت موضوع از طرق مختلف سعی بر توزیع ریسک و انتقال آن می‌نمایند.

 بدین شرح که با توسعه محصولات خویش، قراردادهای بیمه اتکایی، سرمایه‌گذاری‌های متعدد و متنوع و… سعی برآن دارد که در صورت وقوع خطرات و بروز حوادث و الزام به پرداخت خسارت کم‌ترین آسیب و زیان را محتمل شود و یا از طرق مختلف کسب منفعت نموده و جبران خسارات پرداختی را بنمایند.

انتقال ریسک (حدود بیمه پذیری) از طرق ذیل حادث می‌شود

– نوآوری و خلاقیت

با نوع آوری و تعریف محصولات جدید بیمه‌ای، ارایه خدمات بیش‌تر، شناسایی بازارهای هدف جدید و… می‌توان از طریق انعقاد قراردادهای جدید به نوعی ریسک را تا حدودی منتقل و توزیع نمود

– قیمت‌گذاری دقیق‌تر

با محاسبه جدید و دقیق از طریق بازنگری در مبانی محاسباتی می‌تواند خریداران محصولات بیمه‌ای را ترغیب نمود.

نکته: اگرچه بیمه ریسک و عدم اطمینانی که مشتریان با آن مواجهند را در محدوده وسیعی از خطرات کاهش می‌دهد ولی تمام ریسک‌ها بیمه‌پذیر نیستند، مانند ریسک تروریسم – یا ریسک منافع عمومی یک ملت

نکته: ریسک‌هایی که به سختی قابلیت بیمه شدن را دارند در آینده نزدیک  بیمه پذیر می‌شوند. هنگامی که یک ریسک به‌وجود می‌آید بیمه‌گران باید با آن تطبیق نمایند مانند ریسک نانوتکنولوژی یا سلول‌های بنیادین.

ترکیب بیمه ایران

– بیمه دولتی

– بیمه خصوصی

– بیمه مناطق آزاد

که هر یک از این بیمه‌ها براساس قوانین و مقررات عمومی حاکم و همچنین قواعد خاص خود و تبعات حقوقی مربوطه اداره می‌گردد.

 بیمه‌های خرد و غیرخرد (تقاضای بیمه)

محدودیت‌های صنعت بیمه و در نتیجه کاهش ریسک‌پذیری وضعیت بیمه در بعد تقاضای محصولات بیمه‌ای را می‌توان در دو دسته بیمه‌های خرد و بیمه‌های غیرخرد (بیمه بنگاه‌های بزرگ اقتصادی) طبقه‌بندی کرد.

الف) بیمه خرد

در شرایطی که روزمرگی حاکم باشد و توجه به آینده در تصمیمات اقتصادی جایگاهی نیابد و از بعد فرهنگی و تاریخی اعتقاد به قضا و قدر و سرنوشت رواج داشته باشد معمولاً مردم برای پوشش خطراتی که زندگی آنان را تهدید می‌کند نمی‌توانند به صورت عاقلانه چاره‌اندیشی کنند. در این صورت فکر تأمین نیازهای اولیه و روزمره در اولویت قرار دارند و بیمه در سبد مصرف جایگاهی ندارد.

– پایین بودن درآمد سرانه و سطح استانداردهای زندگی

– پایین بودن سطح فرهنگ بیمه و آشنایی با محصولات و خدمات بیمه‌ای

– فقدان تحلیل هزینه – فایده در تصمیم‌گیری افراد و خانوارها

– فقدان نگرش بلند مدت و تمرکز بر بازده کوتاه مدت

– حاکمیت رویه تقدیرگرایی و اعتقاد به قضا و قدر صرف

– تکیه بر حمایت‌های خانوادگی و دولتی به جای انتقال ریسک به شرکت‌های بیمه

از جمله موانع و چالش‌های امروزی بیمه در کشور را می‌توان برشمرد. که به نوعی عامل بازدارنده توسعه بیمه از بعد تقاضا است.

ب)بیمه بنگاه‌های بزرگ اقتصادی

در ایران بیش از ۷۰درصد اقتصاد در مالکیت دولت و یا مدیریت دولت قرار دارد و بنابراین دولت و مدیران دولتی مهم‌ترین بازیگردان طرف تقاضا در بازار بیمه کشور هستند. مدیران بنگاه‌های اقتصادی دولتی در واقع تصمیم‌گیران اصلی در مورد مدیریت ریسک‌های بزرگ می‌باشند.

– عدم توجه مدیران دولتی به بحث‌های مربوط به مدیریت و انتقال ریسک به علت اتکا به بودجه دولتی در کشور ما که بیش از ۷۰درصد اقتصاد در مدیریت دولت است، باعث می‌شود مدیران دولتی تمایل چندانی به پرداخت هزینه برای اخذ پوشش‌های بیمه‌ای نداشته و آن را هزینه‌ای زائد تلقی نمایند.

در واقع دولتی بودن اقتصاد و تصمیم‌گیری مدیران دولتی بر نحوه گسترش بیمه در کشور تأثیر به‌سزایی گذاشته و از آنجا که نفت و درآمد نفتی به عنوان بیمه اقتصاد ایران عمل می‌کند، بیمه‌های بازرگانی سهم اندکی را به دست می‌آورند.

و در واقع شرکت‌های دولتی ایرانی هنوز نپذیرفته‌اند که بیمه انتخاب طبیعی جهت تأمین امنیت آتی آنها تلقی می‌شود.

– ملزم بودن شرکت‌های دولتی به برگزاری مناقصه جهت استفاده از خدمات بیمه‌ای

در مواردی هم که نیاز به خرید پوشش‌های بیمه‌ای ضروری است شرکت‌های دولتی بر حسب ضوابط و مقررات جهت پوشش بیمه‌ای ملزم به برگزاری مناقصه هستند که در این میان معمولاً نرخ پایین‌تر برنده و مبنای اعتبار بیمه‌گر است و معیار شفاف و شناخته شده‌ای برای ارزیابی بیمه‌گران نیست.

– معمولاً در بسیاری از بنگاه‌های اقتصادی مدیران ناگزیر هستند به دلیل عدم در اختیار داشتن منابع مالی کافی، اولویت بیمه‌ای را به درمان و حادثه کارکنان اختصاص دهند که پوشش‌های بیمه‌ای جدید (خطرهای تجاری ناشناخته‌تر) در اولویت نیستند

– مسایل سیاسی و عدم ثبات سیاسی نیز همانطور که در سایر فعالیت‌های بازرگانی تأثیر دارد در صنعت بیمه نیز مؤثر است به عنوان مثال به دلیل تحریم‌های جامعه جهانی علیه ایران شرکت‌های بیمه ایرانی از سوی سازمان‌های معتبر جهانی رتبه‌بندی نمی‌شوند و در نتیجه مردم و فعالان حوزه کسب و کار دید روشنی از وضعیت بیمه کشور ندارند و بسیاری به آینده ایشان اطمینان نداشته و نمی‌توانند از وضعیت آتی سرمایه خویش مطمئن باشند و از سوی دیگر نیز بیمه‌گر اتکایی خارجی تمایل به انعقاد قرارداد بلند مدت ندارد و اکثراً یک ساله با نرخ بسیار بالا که در نهایت هزینه تمام شده محصول را بالا می‌برد.

تمامی موارد مذکور در فوق از جمله موانع و چالش‌های است که صنعت بیمه امروز ایران با آن مواجه بوده و عملاً شوق و اشتیاق بیمه‌گران دولتی و حتی غیردولتی را جهت تعریف و پذیرش ریسک‌های جدید و یا حتی ارایه محصولات جدید بیمه‌ای از بین برده و یا کمرنگ می‌نماید و این بی‌میلی صنعت بیمه و یا به عبارت بهتر عدم توسعه مطلوب آن در نهایت یکی از دلایل عدم شکوفایی اقتصادی و به کم رونقی فضای کسب و کار منجر خواهد شد.

بیمه اتکایی و مدیریت ریسک

تعریف

بیمه اتکایی پوششی است که شرکت‌های بیمه می‌توانند با خرید و یا از طریق آن یکدیگر را در قبال خسارت‌های بزرگ حمایت کنند.بیمه اتکایی قراردادی است که براساس آن یک شرکت بیمه (واگذارنده) سهام یا بخشی از تعهدات خود در قبال پرداخت بخشی از حق بیمه دریافتی به بیمه‌گر اتکایی (پذیرنده)واگذار می‌کند. در واقع بیمه اتکایی به مفهوم توزیع جهانی ریسک است.

بیمه‌گر اتکایی بیمه‌گر واگذارنده را در مقابل زیان‌های سنگین مالی که ممکن است از وقوع خسارت‌های بزرگ یا تعداد کثیری خسارت در ابعاد کوچک و متوسط که در یک زمان محدود وارد شوند را حمایت می‌کند.

اهمیت بیمه اتکایی

۱- انحرافات درآمار و احتمالات

بنابه دلایل مؤثر و گوناگون امکان برآورد دقیق از شدت و تواتر خسارات خارج از توان شرکت‌های بیمه است. در واقع شرکت‌های بیمه‌گر این دغدغه را دارند که آیا در پذیرش و ارایه نرخ‌های فنی برای ریسک‌های جدید و متنوع خود جانب احتیاط را رعایت کرده‌اند یا خیر؟

۲- نوسانات در بازار سرمایه

شرکت‌های بیمه بخشی از هزینه‌های توسعه‌ای خود را از محل سود سرمایه‌گذاری تأمین می‌نمایند. و با توجه به نوسانات مختلف در بازار سرمایه نگرانی تغییر و تحولات پیش‌بینی شده در وضعیت اقتصادی داخلی و بین‌المللی دائمی است.

در واقع شرکت‌های بیمه‌گر همان‌گونه که قبلاً نیز ذکر شد از طرق مختلف (تعدیل، تقلیل، توسعه و تنوع ریسک‌های جدید و قدیمی) سعی در مدیریت ریسک و ادامه فعالیت خویش را دارند. که یکی از مناسب‌ترین راهکار‌ها شراکت و در واقع بیمه‌های اتکایی است.

مزایای بیمه‌های اتکایی برای شرکت‌های بیمه

۱- اطمینان خاطر شرکت‌های بیمه‌گر جهت پذیرش ریسک‌های بزرگ و جدید

۲- انگیزه جهت نوآوری و خلاقیت برای ارایه طرح‌های نوین و محصولات جدید

۳- ایجاد حس اعتماد و اطمینان برای مشتریان و ذی‌نفعان

۴- امکان استفاده ازتجربیات فنی بیمه‌گران اتکایی

در بیمه‌های اتکایی در واقع ریسک به‌صورت توزیع شده و بخشی از ریسک به سایر نقاط دنیا منتقل می‌گردد.

قوانین اجرایی و حرفه‌ای بیمه معمولاً در همه جا یکسان است تا همه شرکت‌های بیمه قادر باشند با هم زبان مشترک داشته و حمایت بیمه‌ای را همگون سازند.

انتظارات شرکت‌های بیمه از بیمه‌گر اتکایی

۱- قادر به اداره ریسک‌های بزرگ باشدتا توانایی شرکت در این زمینه افزایش یابد.

۲- در نتایج عملیات فنی واگذارنده ایجاد ثبات کند.

۳- از شرکت‌های بیمه در قبال خسارت‌های سنگین یا خسارت‌های کلی که افزون بر توان است حمایت کند.

۴- توزیع جغرافیای مناسب در قبال ریسک‌های بیمه شده داشته باشد.

۵- ارایه کمک و تسهیلات در راستای بهبود روش‌ها و سیستم‌ها

در بیمه اتکایی اولویت اصلی توجه به نظم در پذیرش انواع ریسک و رسیدگی و آگاهی کامل به اطلاعات و آمار در فعالیت بیمه‌ای است. ثبات در بازار جهانی بیمه اتکایی مستلزم وجود رابطه‌ای براساس منافع متقابل است. به نحوی که پوشش کافی و مناسب با نیاز برای بیمه‌گر مستقیم و نیز سود معقول و مناسب برای سهامداران بیمه‌گر اتکایی حاصل شود.

توصیف اجمالی وضعیت بیمه اتکایی ایران

بیمه‌های اتکایی و واگذاری ریسک عمدتاً در عرصه ریسک‌های بزرگ مانند انرژی و پروژهای مهندسی نفت و گاز مطرح می‌شوند زیرا بیمه‌گران مایل به توزیع ریسک پروژهایی که ممکن است با خسارت فوق‌العاده سنگین مواجه گردد، هستند. در این حالت بیمه‌گران ریسک مازاد بر توان مالی و فنی خود را به بیمه‌گران داخلی و خارجی منتقل می‌سازند و توزیع ریسک در ابعاد جهانی و بین‌المللی نزد بیمه‌گران دنیا امری منطقی و اجتناب ناپذیر است. لکن در برخی موارد در ساختارهای دولتی مشاهده می‌گردد مدیران دولتی درک درستی از این فرایند ندارد و جایگاه بیمه‌گران داخلی را در حد یک نماینده یا دلال تنزل داده¬اند و همگان بر آنند که با مراجعه مستقیم به خارجیان برای خرید بیمه‌نامه قادر به تهیه پوشش‌های مورد نیاز خود باشند و حال آن‌که بیمه‌گذاران علم و قدرت چانه‌زنی با بیمه‌گران خارجی را ندارند و بدین ترتیب هزینه‌های بالاتری را برای برخورداری از خدمات بیمه‌ای این شرکت‌ها پرداخت می‌کنند.

چنانچه خوش‌بینانه به این موضوع نگاه کنیم و در جستجوی دلایل دیگری نباشیم مراجعه مستقیم شرکت‌های دولتی ایرانی برای خرید پوشش‌های بیمه‌ای از خارج از کشور هم هزینه‌‌ها را افزایش می‌دهد و هم عرصه نوآوری و تمرین را از شرکت‌های بیمه ایرانی دریغ می‌کند.

عدم توسعه بیمه

و در واقع به نوعی بازهم چرخه عدم توسه بیمه و عدم توسعه اقتصاد حاصل خواهد شد.

عدم تعریف ریسک‌های جدید

عدم اقبال جدید خریداران محصولات بیمه ای

عدم خلاقیت و نوآوری

کاهش نرخ سرمایه‌گذاری

کاهش رونق فضای کسب و کار و رونق اقتصادی

نتیجه‌گیری

همان گونه که در این مقاله اشاره شده است در طول زمان تغییرات زیادی در فعالیت‌های شرکت‌های خدماتی و به‌خصوص بیمه به وقوع پیوسته است تغییراتی که گاه به دلیل فشار محیطی و گاه به علت نوآوری‌های درون سازمانی، ریسک ناشی از عدم اطمینان آثار فعالیت‌های پیش رو و رویدادهای تأثیر‌گذار را مورد پذیرش قرارداده و موجبات بیمه پذیری و گاه از دور خارج نمودن برخی از انواع پوشش‌های بیمه را فراهم کرده است.

در این مقاله مطالب گوناگونی ارایه شده که اغلب بازتاب‌های مالی و غیرمالی با اهمیتی در کشور به همراه دارد.

پذیرش ریسک در فرایند بیمه پذیرش آن مقولات از طرق مختلف از جمله اصلاح شروط و ضوابط، توسعه نوآوری، انتخاب و تعریف ریسک جدید و قیمت‌گذاری مناسب و منطقی، بیمه‌های اتکایی، حمایت و همکاری مشترک بخش دولتی و خصوصی، موجب پذیرش مقولات بیمه‌ناپذیر در پوشش بیمه‌ای شده و در نهایت رشد و اعتلا سطح اقتصادی، بازرگانی و اجتماعی کشور را به همراه خواهد شد.

کسب اطمینان از آثار نا مطمئن فعالیت‌های دارای ریسک در قالب مطالعه فرایندهای نوآورانه آنها و بررسی تحلیلی آثار فعالیت‌های ایشان برای بومی‌سازی آن می‌تواند بسیار تأثیر‌گذار باشد.

موضوع بسیار مهمی که می‌بایست در صنعت بیمه و توسعه آن ملحوظ نظر داشت تعریف و توسعه ریسک‌های جدید و در واقع نوآوری و خلاقیت در این مبحث است.

مؤسسات و سازمان‌هایی که شناخت بیش‌تری از توانمندی خویش دارند و توانمندی سیستم خویش را در مدیریت ریسک افزایش می‌دهند در نتیجه ریسک بیش‌تری را می‌پذیرند و مشتاق‌ترند، و در نهایت موفق تر خواهند بود.

البته دخالت مسایل سیاسی، تحولات سیاسی اجتماعی، داخلی و خارجی هر کشوری و همچنین نظام‌های سیاسی و اقتصادی تأثیر مستقیم در توفیق و عدم توفیق در صنعت بیمه و صنایع وابسته به آن را خواهد داشت.