قراردادهای یک طرفه تا قرارهای دو طرفه

قراردادهای یک طرفه تا قرارهای دو طرفه

مجتبی قدیری

انعقاد قرارداد‌ها در مناقصات دستگاه‌های دولتی همواره یکی از موارد اعتراض پیمانکاران و شرکت‌های حاضر در مناقصات می‌باشد. قراردادهای یک سویه‌ای که به سود کارفرما تنظیم شده و حق و حقوق پیمانکار و برنده مناقصه در حداقل است. قراردادهای کاملاً یک جانبه و به سود کارفرما که هر زمان و به هر دلیلی به راحتی می‌تواند فسخ نماید و پیمانکار را کنار بگذارد.

به راستی سر منشأ شکل‌گیری این‌گونه قرارداد‌ها در کجاست؟ سؤالی که به راحتی نمی‌توان پاسخ داد. اما به اذعان بسیاری از کارشناسان زمانی که ۸۰ درصد اقتصاد کشور در اختیار دولت است و بخش خصوصی تنها در یک‌سو قرار دارد، چگونه می‌تواند معادلات این‌گونه قرارداد‌ها را عادلانه اجرا کند، تا نه سیخ بسوزد و نه کباب!

قراردادهای یک‌جانبه‌ای‌ که معضلاتی جدی در مسیر فعالیت پیمانکاران و شرکت‌های بخش خصوصی فراهم کرده است. مشکلاتی که گاه حل‌و فصل آنها گره کوری شده که نه با دست باز می‌شود و نه با دندان.

متأسفانه در قراردادهای پیمانکاری، نگاه دولتی و حاکمیتی از یکدیگر تفکیک نشده، پس نگاه کلان و در عین حال حمایت‌گر برای تحقق یک پروژه جای خود را به برخورد بخش دولتی با بخش خصوصی داده است، تا بخش خصوصی را مهجور و کم توان نگهدارد.

قراردادهای پیمانکاری گاه آن قدر ظالمانه تنظیم شده است که پیمانکار بخش خصوصی جای انتقاد هم ندارد، چه برسد به اعتراض به‌کارفرما. البته هر چه پیمانکار کوچک‌تر و کم‌سابقه‌تر باشد، قرارداد‌ها یک طرفه‌تر به سود کارفرما تنظیم می‌گردد. البته پیمانکاران بزرگ‌تر و با سابقه‌تر در این خصوص وضعیت بهتری دارند.

البته در کنار این قراردادهای یک طرفه، قراردادهایی وجود دارد که در آن حق و حقوق کارفرمای دولتی نادیده گرفته شده و همه چیز به نفع پیمانکار می‌باشد و این پیمانکار است که کارفرمای دولتی را زیر فشار‌گذارده و… البته این پیمانکاران نه در تنظیم قرارداد تبحر دارند و نه…، بلکه این پیمانکاران همان شبه‌دولتی‌های معروف هستند که گا‌هی قدرتی فرا‌تر از قدرت دستگاه‌های اجرایی دارند.

از این‌رو قراردادهای پیمانکاران شبه‌دولتی شرایط متفاوت‌تری دارد و امکان این‌که قرارداد به سود آن هم تنظیم شود، دور از انتظار نیست. به قولی قرارهای پشت پرده لابی قدرتمند این شبه‌دولتی‌‌ها گاه چنان است که قرارداد‌ها را نه مکتوب که در لفظ تنظیم می‌کنند و کارفرما از همه نظر گوش به فرمان پیمانکار می‌باشد که خدای ناکرده اشتباهی صورت نگیرد. پیمانکاران قدرتمندی که به راحتی خواستار ترک‌تشریفات مناقصه شده و رقبا را از میدان به در می‌کنند و خود تنها، بدون هیچ‌گونه رقیب جدی قرارداد تنظیم کرده و از دستگاه دولتی مناقصه برگزارکننده می‌خواهند که پای آن را امضا کند.

ای کاش حالا که زمان شفاف‌سازی شده و همه تلاش دارند مناقصات را شفاف کنند، فقط به درج آگهی و نوع مناقصه شفاف‌سازی نکنند. بلکه یک گام جلوتر نهاده و قراردادهای این مناقصات را نیز اعلام نمایند تا مشخص شود در پشت پرده چه چیز توافق شده است! قرارداد‌ها چگونه تنظیم شده و دستگاه اجرایی چقدر به توافقات خود در عمل پایبند می‌باشد. انتشار محتوای قراردادهای مناقصات با شرکت‌ها و پیمانکاران مهم‌ترین بخش شفاف‌سازی مناقصات است که نباید به سادگی از آن گذشت. چرا که امروز قول قرارهای شفاف برخی در مناقصات، بسیار کارآتر از قراردادهای مکتوب شده است و این باعث شده تا حق ‌و حقوق دولت نادیده گرفته شود. در حالی‌که حق‌ و حقوق بخش خصوصی واقعی نیز نادیده گرفته می‌شود و بخش خصوصی مجبور است تن به هر خواسته‌ای بدهد تا بتواند پروژه‌ای را برای اجرا به دست آورد.

 

قطعاً اطلاع‌رسانی و انتشار قرارداد‌ها می‌تواند بسیاری از چالش‌‌ها و مشکلات را حل‌و فصل نماید، تا حق به حق‌دار برسد.