نحوه انتقال حقوق مالکیت فکری-قسمت اول

نحوه انتقال حقوق مالکیت فکری-قسمت اول

علیرضا حسنی

منبع: http: //hasanilaw.blogfa.com

 

مقدمه

مالکیت فکری، اصطلاحی که جدید و امروزی به نظر می‌رسد در واقع موضوعی است که از زمان پیدایش نخستین تمدن‌های بشری به وجود آمده است بدون آن‌که تحت نام «مالکیت فکری» مطرح شده باشد چرا که موضوع اصلی مالکیت فکری «فکر، ایده، خلاقیت و نوآوری» انسان است.

ایده‌های انسان در قالب شعر، موسیقی، نقاشی، عکس، مجسمه، گونه‌های جدید گیاهی، انواع دارو‌ها و محصولات آرایشی بهداشتی، علایم تجاری، مدل‌های جدید اتومبیل، انواع طرح‌های لباس و پارچه و… تجلی پیدا می‌کند. در واقع انسان با فکر و خلاقیت خود انواع آثار ادبی، هنری، علمی و صنعتی را به وجود می‌آورد.

علم حقوق در گذشته صرفاً به بررسی اموال مادی و قابل لمس می‌پرداخت و اموال غیرمادی یا فکری در آن جایی نداشت و نسبت به حمایت از این قبیل اموال شک و تردید وجود داشت، اما از آنجا که امروزه کار فکری بسیار هزینه بر ولی تکثیر نتایج حاصل از آن به دلیل افزایش وسایل تکثیر و تولید، کم هزینه و راحت گردیده، حمایت از پدیدآورندگان آثار فکری در سرلوحه فعالیت بسیاری از اندیشمندان حقوقی، اقتصادی و سیاسی قرار گرفته است. نتیجه این فعالیت‌ها، شکل‌گیری نظام مالکیت فکری است که علاوه بر ایجاد محدودیت‌هایی برای دیگران، حقوقی مادی و معنوی را برای پدید آورندگان آثار فکری طراحی کرده است. از طرف دیگر در دوران کنونی دیگر نمی‌توان ازحبس و حفظ اطلاعات سخن گفت و با توجه به پیشرفت و تنوع روز افزون وسایل ارتباطی و انواع وسایل پیشرفته چاپ و تکثیر، سرمایه‌های فکری در معرض خطرهای بزرگی قرار گرفته‌اند به‌طوری که در یک لحظه می‌توان محصول عمری تلاش فکری افراد را جابه‌جا کرد یا هزاران جلد کتاب بی‌نظیر را در لوحی فشرده انتقال داد و این خود به خوبی اهمیت حمایت از حقوق مالکیت فکری را نشان می‌دهد.

 طرح مسأله

از آنجا که امروزه کار فکری از ارزش زیادی برخوردار است، حمایت از پدیدآورندگان این آثار و شیوه‌های انتقال این حقوق اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است. در این تحقیق شیوه‌های انتقال مالکیت فکری و قواعد حاکم بر آنها مورد بررسی قرار گرفته تا تفاوت‌ها و شباهت‌های انتقال این نوع اموال با سایر اموال مشخص شود.

 فرضیه

حقوق مالیت فکری شامل حقوق مادی (اقتصادی‌–مالی) و حقوق معنوی (غیر مالی) می‌شوند. تفاوت انتقال حقوق مذکور با انتقال سایر اموال در حقوق معنوی است و در سایر موارد قواعد نسبتاً یکسانی بر شیو‌ه‌های انتقال حاکم است.

 فصل اول

 کلیات

 الف) تعریف مالکیت فکری

مالکیت فکری، مالکیت و سلطه قانونی است که به موجب آن صاحب اثر می‌تواند از منافع و شکل خاصی از فعالیت یا اندیشه ابراز شده خود، به‌طور انحصاری استفاده نماید. مالکیت فکری همان طور که از اسم آن برمی‌آید، زاییده فکر بشر است و برخلاقیت‌های فکری از قبیل آثار ادبی و هنری، اختراعات، طرح‌های صنعتی، علایم تجاری و… دلالت دارد.

حقوق مالکیت فکری در معنای وسیع کلمه عبارت است از حقوق ناشی از آفرینش‌ها و خلاقیت‌های فکری در زمینه‌های علمی، صنعتی، ادبی و هنری که از راه دانش، هنر یا ابتکار آفریننده پدید آید و در واقع شاخه‌ای از حقوق است که برخی از بهترین اظهارات و موفقیت‌های بشری را حمایت می‌کند.

اصطلاح «حقوق مالکیت فکری» متشکل از ۳ واژه حقوق، مالکیت و فکری است. «حقوق» در اصطلاح عبارت است از قدرت، امتیاز، سلطه یا خواست‌های پیوسته که قانون برای یک شخص حقیقی یا حقوقی می‌شناسد مثل حق ابوت، حق حضانت، حق مالکیت و حق به معنای سلطه‌ای است که برای شخص بر شخص دیگر یا مال یا شیئی جعل و اعتبار می‌شود. حق دارای ۳ ویژگی برجسته است:

۱- ویژه دارنده آن است ۲- دارنده حق می‌تواند در چارچوب قانون هرگونه بخواهد از آن بهره‌برداری کند و دیگران باید به حق وی احترام گذاشته و آن را زیر پا نگذارند.۳- قانون از دارنده حق پشتیبانی می‌کند، شخص می‌تواند با طرح دعوا یا دفاع در دادگاه‌ها و مراجع قضایی و اداری صالح از پشتیبانی قانونی برخوردار شود.

«مالکیت» مفهومی عرفی- اعتباری است. هرچیزی که مال شخص است و دارنده می‌تواند هرگونه بخواهد آن را به‌کارگیرد و دیگری نمی‌تواند بدون اجازه دارنده این حق، از آن بهره‌مند گردد. در واقع مالکیت، عبارت از رابطه‌ای بین شخص و شی است که به وی حق همه‌گونه تصرف و انتفاع را می‌دهد.

«فکری» هر چیزی است که آفریده ذهن بشر و ناشی از ذوق، اندیشه و ابتکار او باشد.

مالکیت بر ۳ گونه است: ۱- مالکیت اموال منقول مثل کتاب ۲- مالکیت اموال غیرمنقول مثل زمین و خانه ۳- مالکیت فکری که از آفرینش‌های ذهن و ذوق بشر، اندیشه، هوش و درک انسان پشتیبانی می‌کند.

مالکیت فکری، امتیازات و اختیاراتی است که اشخاص نسبت به نتایج فعالیت‌های فکری خود در زمینه‌های مختلف علمی، صنعتی، ادبی و هنری خواهند داشت و از طریق دانش، ابتکار یا هنر آفریننده اثر پدید می‌آید. در قوانین مربوط به مالکیت فکری، چیزی که از راه فکر، ابتکار، دانش و خلاقیت افراد ایجاد می‌شود «اثر» و کسی که آن را خلق کرده است «پدیدآورنده اثر» می‌نامند. در واقع مالکیت فکری به حمایت از «آثار»، «پدیدآورندگان آثار» و «عرضه‌کنندگان آثار» می‌پردازد.

مالکیت فکری، مالکیت بر اشیای غیرمادی و محسوس یعنی عقاید، نوآوری‌ها، علایم و اطلاعات است که متمایز از مالکیت در کالاهای مادی است. به عنوان مثال، با خرید یک کتاب، خریدار مالک کتاب می‌شود اما حقی بر محتویات کتاب یعنی افکار و عقاید و ایده نویسنده ندارد. در واقع با خرید کتاب، مالک کاغذ، جوهر و جلد کتاب و حق مطالعه کتاب می‌شود اما بر محتویات آن حقی ندارد و نمی‌تواند محتویات کتاب را به نام خودش منتشر کند یا با نظر خودش تغییر دهد یا به‌طور مثال وقتی کسی برای شما نامه می‌فرستد، فقط مالک پاکت نامه، کاغذ نامه و جوهر آن می‌شوید یعنی حقوق مادی به شما منتقل می‌شود اما حقوق فکری آن هنوز متعلق به نویسنده نامه است و شما حق ندارید بدون اجازه وی محتویات نامه را منتشر کنید یا از آن استفاده کنید.

ب) انواع حقوق مالکیت فکری

حقوق مالکیت فکری به دو شاخه اصلی تقسیم می‌شود که عبارتند از:

۱- مالکیت ادبی و هنری ۲- مالکیت صنعتی تجاری.     

الف) «مالکیت ادبی و هنری» حق مولف یا کپی رایت، در خصوص خلاقیت‌های ادبی، هنری از قبیل تصنیفات، تألیفات، آثار هنری، اشعار، داستان، رمان، موسیقی، آثار سینمایی و سایر آثار ادبی، هنری و علمی است.

نخستین قانون کشور ما در زمینه حمایت از مالکیت فکری، «قانون حمایت حقوق مولفان مصنفان و هنرمندان مصوب ۱۳۴۸» است که به حمایت از مالکیت ادبی هنری یا حق مولف پرداخته است. طبق این قانون، به مولف، مصنف و هنرمند، «پدید آورنده» و به آنچه که از راه دانش، هنر یا ابتکار آنان پدید می‌آید –بدون در نظر گرفتن طریقه یا روشی که در بیان یا اظهار یا ایجاد آن به‌کار رفته باشد- «اثر» اطلاق می‌شود.

مهم‌ترین آثار ادبی هنری که مورد حمایت حق مولف و مالکیت فکری قرار دارند و در این قانون به آنها اشاره شده است عبارتند از:

۱- کتاب، رساله، جزوه، نمایشنامه و هر نوشته علمی، فنی، ادبی، هنری

۲- شعر، ترانه، سرود، تصنیف و هر نوع اثر موسیقی

۳- اثر سمعی و بصری به منظور اجرا در صحنه‌های نمایش یا پرده سینما یا پخش از رادیو تلویزیون.

۴- نقاشی، تصویر، طرح، نقش، نقشه جغرافیایی ابتکاری، نقشه قالی و گلیم، نوشته‌ها و خطوط تزیینی، هر نوع اثر تزیینی، پیکره و مجسمه، آثار معماری و طرح و نقشه ساختمان، هنرهای دستی.

۵- آثار عکاسی بدیع و ابتکاری

۶- آثاری که بر پایه فرهنگ عامه (فولکور)، میراث فرهنگی یا هنر ملی پدید می‌آید و غیره.

قوانین دیگردر این زمینه «قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی مصوب ۱۳۵۳»، قانون حمایت از پدیدآورندگان نرم‌افزارهای رایانه‌ای ۱۳۷۹، قانون تجارت الکترونیک مصوب۱۳۸۲، قانون جرایم رایانه‌ای ۱۳۸۸ و قانون نحوه مجازات اشخاصی که در امور سمعی و بصری فعالیت‌های غیرمجاز می‌نمایند،

می‌باشند.

ب) مالکیت صنعتی تجاری بخشی دیگر از مالکیت فکری است که به خلاقیت‌های فکری و ذهنی بشر در زمینه‌های صنعتی و تجاری مربوط می‌شود. مهم‌ترین مسائلی که در حقوق مالکیت صنعتی تجاری مطرح می‌شود عبارتند از، حق اختراع، نام تجاری، علامت تجاری، طرح صنعتی، نشانه جغرافیایی، نشانه مبدأ کالا، جلوگیری از رقابت غیرمنصفانه تجاری، شهرت تجاری و …

حقوق ایران در زمینه مالکیت صنعتی تجاری دارای قوانین قدیمی تر و سابقه طولانی تری است و حتی در این زمینه به چندین کنوانسیون مهم بین‌المللی پیوسته است. در حال حاضر علایم و اختراعات تحت «قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علایم تجاری مصوب ۱۳۸۶» حمایت می‌شوند.

شاخه‌ای دیگر از حقوق مالکیت فکری که در ارتباط با مالکیت ادبی و هنری و حق مولف است، حقوق مرتبط است. حقوق مرتبط در واقع حقوق اشخاص (اعم از حقیقی و حقوقی) است که آثار خلاقانه‌ای را به عموم عرضه می‌کنند بی‌آنکه خود پدید آورنده آن محسوب شوند. این اشخاص عبارتنداز: ۱- اجراکنندگان ۲- تولید کنندگان آثار صوتی ۳- سازمان‌های پخش رادیو و تلویزیونی.

بسیاری از اصول حاکم بر اعطای حقوق مولف به پدیدآورندگان، بر حقوق مرتبط نیز حاکم است و دارندگان هر دو دسته حقوق، از امتیازات مشابهی نظیر حق انحصاری منع یا تجویز تکثیر اثر خود برخوردارند.

 ج) ویژگی‌های حقوق مالکیت فکری

مهم‌ترین جنبه مالکیت، امکان استفاده انحصاری توسط مالک است یعنی مالک می‌تواند از اموال خود آزادانه و البته با رعایت حقوق سایر افراد جامعه بهره‌برداری کند و هیچ کس حق ندارد بدون اجازه او از مال استفاده کند.

مالک کپی رایت در اثر، می‌تواند اثر را آن گونه که مایل است استفاده کند یا مجوز استفاده از آن را به دیگران بدهد و یا دیگران را از استفاده بدون مجوز منع کند.

به این حقوق اصطلاحاً حقوق انحصاری اطلاق می‌شود و دو نوع می‌باشند: ۱- حقوق مادی ۲- حقوق معنوی